گروه سیاسی/ رجوع امریکا به «مکانیسم ماشه» اگرچه با هدف جبران مافات شکست در به تصویب رساندن قطعنامه تحریم تسلیحاتی ایران صورت گرفت اما مخالفت یکپارچه اروپا و سایر شرکای برجام سبب شد روندی که به نظر می‌رسید ممکن است به دلیل وجود اختلافات کلان به روندی کند و فرساینده دچار شود، در نطفه خفه شده و بخش قابل توجهی از راه را تنها در چند ساعت بپیماید. نامه پنجشنبه شب سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس به شورای امنیت تنها ساعتی بعد از ارائه درخواست کتبی امریکا به رئیس شورای امنیت برای فعال کردن مکانیسم ماشه، اتفاق مهمی بود که شاید اگر به این سرعت روی نمی‌داد، برای به جریان افتادن به روزها بحث و مجادله از سوی کشورهای مختلف نیاز داشت.
«مایک پمپئو»، وزیر خارجه امریکا عصر پنجشنبه گذشته با همراهی «برایان هوک»، نماینده مستعفی این کشور در امور ایران و «الیوت آبرامز»، نماینده کنونی امریکا در امور ایران به مقر سازمان ملل در نیویورک رفت و در دیدار با «دیان دیجانی» سفیر و نماینده دائم اندونزی در سازمان ملل متحد که ریاست دوره‌ای این شورا را برعهده دارد، درخواست دولت ترامپ را برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران ارائه داد. امریکا بر اساس این نامه خواستار آن شد که سازمان ملل اقدامات خود را برای بازگرداندن همه تحریم‌های بین‌المللی ایران به دلیل عدم پایبندی آن به تعهداتش در چارچوب برجام آغاز کند. مقام‌های امریکا این درخواست را ذیل بخش پایانی بند 37 برجام موسوم به مکانیسم ماشه مطرح کرده‌اند آن هم در شرایطی که خود دو سال پیش با خروج از برجام همه تعهدات خود در چارچوب این توافق را نقض کرده‌اند. مقام‌های کاخ سفید ادعا می‌کنند از آنجا که در متن قطعنامه ۲۲۳۱ از امریکا به عنوان «مشارکت‌کننده برجام» یاد شده، این کشور می‌تواند از ایران بابت «نقض اساسی برجام» شکایت کند. پمپئو که به مواضع مخالف کشورهای عضو شورای امنیت با اقدام امریکا وقوف دارد، در توئیتی خطاب به «آبدو آباری»، سفیر نیجر که قرار است ریاست شورای امنیت سازمان ملل در ماه سپتامبر را عهده‌دار شود، ابراز امیدواری کرده است همراهی او را برای اجرای خواسته‌اش جهت پذیرش نامه و به جریان انداختن آن به همراه داشته باشد.
مکانیسم ماشه در شرایطی در شورای امنیت به جریان خواهد افتاد که پس از پذیرش درخواست امریکا از سوی رئیس شورا، سایر اعضا باید در 30 روز پس از دریافت این درخواست با صدور قطعنامه‌ای مخالفت خود را با این مسأله که امریکا به دلیل خروج از برجام حقی برای اعتراض علیه آن ندارد، اعلام کنند. این در حالی است که در صورت به رأی گذاشته شدن چنین قطعنامه‌ای، امریکا می‌تواند به عنوان یکی از طرف‌های شورا آن را وتو کند تا پس از پایان مهلت 30 روز همه تحریم‌های بین‌المللی به طور خودکار بازگردد. اما بیانیه‌ای که سه کشور اروپایی طرف برجام روز پنجشنبه در مخالفت با نامه امریکا منتشر کردند، در کنار مخالفت قاطعانه چین و روسیه به معنای نادیده گرفتن حق امریکا برای ارسال چنین اعتراضی علیه ایران است و همین امر سبب خواهد شد تا بررسی درخواست امریکا در شورای امنیت در همان آغاز متوقف شود و به این ترتیب دولت ترامپ در پیگیری خواسته خود یعنی بازگرداندن تحریم‌های چندجانبه تنها بماند.
 
دست رد اروپا بر خواسته امریکا
پاریس، برلین و لندن در نامه خود که بلافاصله در واکنش به درخواست رسمی امریکا از شورای امنیت برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران منتشر شد، تأکید کرده‌اند که امریکا در سال ۲۰۱۸ از برجام خارج شده و نمی‌تواند مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال کند. آنها در این نامه ضمن اشاره به اینکه خروج امریکا از برجام به مشارکت آن در این توافق خاتمه داده است، یادآور شده‌اند: «فرانسه، آلمان و انگلیس به حراست از فرآیندها و نهادهایی که شالوده‌های چندجانبه‌گرایی را تشکیل می‌دهند، متعهدند و کماکان بر اساس هدف حفظ مرجعیت و تمامیت شورای امنیت سازمان ملل عمل می‌کنند.»
این سه کشور اروپایی در ادامه ضمن درخواست از همه اعضای شورای امنیت جهت خودداری از انجام اقداماتی که اختلافات در شورای امنیت را تعمیق می‌کنند، بر پایبندی خود به برجام تأکید کرده و یادآورد شده‌اند که مسأله فعلی عدم پایبندی ایران به تعهداتش در برجام را باید از طریق گفت‌وگو میان طرف‌های برجام به روش‌های مختلف از جمله از طریق کمیسیون مشترک برجام و استفاده از ساز و کار حل و فصل اختلافات حل و فصل کرد. آنها همچنین از ایران خواسته‌اند که به منظور حفظ توافق تمامی اقدامات ناسازگار با تعهدات هسته‌ای خودش را به عقب برگردانده و بدون تأخیر به پایبندی کامل توافق برگردد. علاوه بر این نامه، «جوزپ بورل»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در بیانیه‌ای اعلام کرد از آنجایی که امریکا به‌طور یکجانبه مشارکت در برجام را در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸ متوقف کرده و متعاقب آن در هیچ فعالیت مربوط به توافق هسته‌ای ایران شرکت نکرده است؛ بنابراین دیگر کشور مشارکت کننده در برجام نیست و نمی‌تواند از روند بازگشت تحریم‌های پیش‌بینی شده طبق قطعنامه ۲۲۳۱ استفاده کند. «بورل» تأکید کرد که به عنوان هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام، هر کاری انجام خواهد داد تا این توافقنامه حفظ و به‌طور کامل از سوی همه طرف‌ها اجرا شود. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همچنین در گفت‌وگو با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه نیز تأکید کرد  مصمم است برای حفظ برجام همکاری‌ها را با سایر مشارکت‌کنندگان در این توافق ادامه دهد. «هلگا اشمید»، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در توئیتی با بیان اینکه امریکا بعد از خروج رسمی از برجام نمی‌تواند به عنوان دولت مشارکت کننده از مکانیسم ماشه استفاده کند، گفت که «این اتحادیه به تلاش‌های خود برای حفظ و اجرای کامل برجام ادامه خواهد داد.»
نمایندگی بلژیک در سازمان ملل نیز در توئیتی با تاکید بر ضرورت حفظ برجام نوشت: « آمریکا نمی‌تواند بازگشت تحریم‌ها از طریق برجام را فعال کند چراکه این کشور در مه ۲۰۱۸ شراکت خود در برجام را متوقف کرده بود.»
رسانه‌های معتبر جهانی مخالفت گسترده کشورها با اقدام امریکا را نشانه شکست این تلاش در همان آغاز راه دانستند. شبکه امریکایی «سی ان ان» با بیان اینکه کشورهای آلمان، انگلیس و فرانسه در بیانیه‌ای مشترک با تصمیم امریکا برای احیای تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران مخالفت کردند، این اقدام را نشانه انزوای جهانی امریکا دانست.
 
مخالفت قاطع پکن و مسکو
علاوه بر تروئیکای اروپایی، چین و روسیه هم به صراحت درخواست امریکا برای به جریان انداختن مکانیسم ماشه را رد کردند. «جانگ جونگ»، نماینده چین در سازمان ملل اقدام امریکا را محکوم کرد و آن را یک نمایش سیاسی از سوی امریکا توصیف کرد.  نماینده چین با بیان اینکه درخواست امریکا هیچ مبنای قانونی و عقلانی ندارد، تأکید کرد که این درخواست از هیچ حمایتی در میان اعضای شورای امنیت برخوردار نیست و مقبولیتی در جامعه بین‌المللی ندارد. علاوه بر این، «ژائو لی‌جیان» سخنگوی وزارت خارجه چین هم طی یک نشست خبری با تأکید بر اینکه امریکا حقی برای درخواست بازگشت تحریم‌ها علیه ایران ندارد، دلیل آن را نیز خروج یکجانبه واشنگتن از توافق هسته‌ای ایران دانست. ژائو در ادامه افزود: «مشارکت‌کنندگان در برجام و اکثریت غالب شورای امنیت سازمان ملل اعتقادی ندارند که درخواست امریکا پایه‌های قانونی دارد و مکانیسم ماشه می‌تواند فعال شود.» وی با بیان اینکه امریکا عهد شکسته و از برجام خارج شده، موضع یکجانبه امریکا را در تضاد با اجماع گسترده جامعه بین‌المللی دانست و تأکید کرد که تلاش این کشور برای تضعیف برجام به ثمر نمی‌رسد.
«واسیلی نبنزیا»، نماینده روسیه در سازمان ملل هم مخالفت این کشور را با برنامه امریکا اعلام و تأکید کرد که امریکا از هیچ حق قانونی یا دلیلی برای آغاز این روند برخوردار نیست و روسیه با آن مخالفت خواهد کرد. «ماریا زاخارووا»، سخنگوی وزارت خارجه روسیه نیز در نشست خبری روز پنجشنبه طرح امریکا را فاقد وجاهت قانونی دانست و گفت که این طرح شکست خواهد خورد. روسیه همچنین دقایقی بعد از درخواست رسمی امریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، خواستار برگزاری نشست اضطراری شورای امنیت سازمان ملل برای بررسی تحولات جاری پیرامون ایران شد.
همراه نشدن اعضای شورای امنیت با امریکا موجب عصبانیت وزیر خارجه این کشور شد. «پمپئو» کمی بعد از کلید زدن سازوکار حل اختلاف برجام در سخنانی از کشورهای اروپایی به‌خاطر عدم همراهی این کشورها با واشنگتن در اجرای مکانیسم ماشه انتقاد کرد. او همچنین با انتقاد شدید از انگلیس به دلیل همراهی نکردن با واشنگتن در تمدید تحریم‌ها علیه ایران، مدعی شد که لندن طرف ایران را گرفته است.
 
نامه ظریف به شورای امنیت
مخالفت صریح همه کشورهای طرف توافق هسته‌ای با اقدام اخیر امریکا در حالی بود که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران هم در نامه مفصلی خطاب به رئیس دوره‌ای شورای امنیت، به تشریح روند کارشکنی امریکا برای به بن‌بست کشاندن اجرای برجام پرداخت و با استناد به مفاد برجام نشان داد که آمریکا نمی تواند از طرح « اسنپ بک»یا مکانیسم ماشه استفاده کند. ظریف در این نامه با اشاره به اینکه ترامپ در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸ دستور خود مبنی بر «پایان عضویت امریکا» در برجام را صادر کرد و دولت وی اقدامات گسترده‌ای به منظور پایان بخشیدن به عضویت امریکا و اعمال مجدد تحریم‌ها را به‌کار گرفت، به توضیح ادعای امریکا مبنی بر اینکه کماکان در قطعنامه 2231 مشارکت دارد، پرداخت و گفت: «واژه «مشارکت» صرفاً یک عنوان ساده تشریفاتی نیست، بلکه این واژه مستلزم مشارکت در فعالیت و اجرای وظایف، حقوق و تعهدات منطبق با توافقات پیشین است. از این رو، امریکا از هیچ وجهی در برجام «مشارکت» ندارد. وزیر خارجه ایران در رد ادعای امریکا برای استفاده از مکانیسم ماشه به اظهارات مقام‌های امریکایی استناد کرد و گفت: «جان بولتون در مقاله‌ای در روزنامه وال استریت ژورنال مورخ ۱۶ اوت ۲۰۲۰ نوشته است حامیان توافق استدلال می‌کنند که واشنگتن از توافق خارج شده است و هیچ جایگاهی برای استناد به مفاد آن ندارند. آنها درست می‌گویند.» او همچنین به اظهارات «برایان هوک»، مسئول پیشین امریکا در امور ایران در گفت‌وگو با خبرنگاران در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۹ اشاره کرد که گفته بود: «ما دیگر در توافق حضور نداریم و لذا طرف‌هایی که در این توافق همچنان حضور دارند، باید تصمیم بگیرند که آیا قصد دارند از سازوکار حل اختلاف استفاده کنند یا خیر.» به گفته وزیر خارجه ایران، پاراگراف ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ که امریکا را به عنوان «عضو برجام» شناسایی کرده است صرفاً شرایط زمان تصویب قطعنامه را بیان کرده و معنای دیگری ندارد و کلیه اعضای باقیمانده برجام یعنی اتحادیه اروپا، بریتانیا، فرانسه، آلمان، چین و روسیه، تصریح کرده‌اند که اطلاعیه و تصمیم امریکا، باطل و غیرمعتبر است.
ظریف همچنین اشاره کرده که تاکنون ترامپ بیش از ۱۴۵ مرتبه علیه ایران تحریم‌ اعمال کرده و با تصمیم به عدم تمدید معافیت‌های مرتبط با پروژه‌های هسته‌ای توانایی ایران را برای اجرای مفاد مشخصی از برجام و قطعنامه مختل ساخته است.
رئیس دستگاه دیپلماسی در ادامه به تلاش‌های ایران برای استفاده از سازوکار حل اختلاف برجام در واکنش به خروج امریکا از این توافق اشاره کرده و گفته است که «ایران چندین دور از سازوکار حل اختلاف برجام استفاده کرد ولی به دلیل عدم حصول نتیجه مثبت، از حق خود ذیل پاراگراف‌های ۲۶ و ۳۶ برجام برای اجرای  اقدامات جبرانی و توقف اجرای بخشی از تعهدات خود استفاده کرد.» به گفته او «اقدامات جبرانی ایران هیچ تأثیری بر نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نداشته است؛ از این رو، هرگونه ادعا مبنی بر مخاطرات اشاعه هسته‌ای بی معنا است.» وزیر خارجه ایران در نهایت با تأکید بر اینکه سازوکار حل اختلاف صرفاً در اختیار اعضای واقعی برجام قرار دارد و  نه عضو «ابتدایی» که بعداً کناره‌گیری کرده و با اراده و صراحت تصمیم به «پایان مشارکت» گرفته است، از شورای امنیت خواست که مانع سوء استفاده یکجانبه و غیرقانونی امریکا از سازوکار حل اختلاف قطعنامه‌ای شود که این کشور هدف اعلانی خود را نابودی همین قطعنامه و در نتیجه تخریب اقتدار شورای امنیت و ملل متحد اعلام کرده بود. چه به اعتقاد او مردم ایران از شورای امنیت انتظار دارند تا امریکا را به دلیل آسیب‌های جبران‌ناپذیری که -  صرفاً به دلایل بزرگنمایی شخصی یا منافع سیاسی داخلی - به مردم ایران تحمیل کرده است، وادار به پاسخگویی کند. وزیر امور خارجه از سوی دیگر در گفت‌و‌گوی تلفنی با «آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل از دبیرکل و اعضای شورای امنیت خواست به وظایف قانونی خود در مقابله با سرکشی دولت امریکا عمل کنند.
ظریف ساعتی پس از مخالفت یکپارچه شرکای برجام با اقدام امریکا نیز در صفحه اینستاگرام خود با بیان اینکه ایران به همراه روسیه، چین، اتحادیه اروپا، آلمان، فرانسه و انگلیس در نامه‌های جداگانه‌ای اقدام دولت ترامپ را غیرقانونی، بدون اثر و کان‌لم‌یکن معرفی کردند، نوشت: «تاریخ شورای امنیت چنین وضعیتی را به یاد ندارد»، او در ادامه افزود: «احتمالاً برخی دیگر از اعضای شورای امنیت هم موضع مشابهی را اتخاذ خواهند کرد و یک بار دیگر دولت ترامپ منزوی و رسوا در صحنه جهانی خواهد شد.»
ظریف همچنین در صفحه اینستاگرام خود با اشاره به تلاش های ناکام امریکا علیه ایران و اینکه ترامپ این بارهم در برابر توان دیپلماسی قدرتمند متکی به مردم دلاور ایران کم می‌آورد، گفت و گوی تلفنی خود با گوترش را یادآور شده و گفته که در تدوین نامه حقوقی و محکم خود به رئیس دوره ای شورای امنیت از کمک جوانان متخصص و متعهد کشور بهره برده است. او نوشته: شاید برای برخی کلیشه باشد اما این بارهم نشان دادیم که «هیچ‌وقت یک ایرانی را تهدید نکن.»
سید عباس عراقچی، معاون ظریف هم در پیامی که در صفحه توئیتر خود منتشر کرد، ابراز اطمینان کرد که شورای امنیت سازمان ملل به ایالات متحده اجازه نخواهد داد که از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سوء استفاده کند تا به هدف اعلام شده خود یعنی از بین بردن خود این قطعنامه دست یابد.

ادامه از صفحه اول
هرچند هدف اولیه امریکا بازگرداندن تحریم‌های تسلیحاتی ایران اعمال شده در قطعنامه 1747 در پی ناکامی فضاحت بار امریکا در تمدید تحریم‌های تسلیحاتی بود اما در واقع به طور گسترده‌تری شامل یک تهاجم تمام عیار به آن دسته از قطعنامه‌های شورای امنیت است که منافع امریکا را تأمین نمی‌کنند. فراتر از آن، تلاشی برای بی اعتبار کردن سازمان ملل متحد و ضمانت اجرایی مصوبات و قطعنامه‌های آن به منزله مهم‌ترین نماد چندجانبه‌گرایی است. اشتباهات پیاپی امریکا در منزوی کردن خود نباید موجب فراموش کردن توانایی حقوقی برجام حتی در هنگامی شود که به دلیل تخطی امریکا از آن و کاهش تعهدات ایران، تقریباً از کار افتاده است. ایالات متحده از چندین توافق بین المللی از جمله پیمان منع موشک‌های میانبرد با روسیه، پیمان مشارکت فراپاسیفیک، معاهده تغییرات آب و هوایی پاریس، شورای حقوق بشر و پیمان آسمان‌های باز خارج شده اما هیچکدام از آنها نتوانسته‌اند به همبستگی قدرت‌های بزرگ در برابر یکجانبه‌گرایی امریکا منجر شوند. برجام نه تنها به خاطر اهمیت آن بلکه به دلیل تضامین و ظرافت‌های مذاکره شده از این توانایی برخوردار است. برجام تجربه بی‌نظیری در اثبات این واقعیت بود که توافق‌های چندجانبه با توزیع منافع متوازن، استعداد بیشتری در توزیع هزینه‌ها نیز دارد. برداشتن آخرین گام عملی دولت ترامپ برای از میان بردن برجام و وادار کردن ایران به قرارداد تسلیم در برابر امریکا، وعده افتادن در سراشیب بی‌اعتباری سیاست فشار حداکثری را هم به همراه دارد. از امروز می‌توانیم مطمئن باشیم که ایالات متحده هیچ ابزار دیگری جز تکرار تحریم‌های نمادین برای تحت فشار گذاشتن ایران ندارد و همانطور که پیش‌بینی می‌شد، جمهوری اسلامی ایران با در پیش گرفتن مقاومت، خویشتنداری و تعامل با بازیگران بین‌المللی موفق به پشت سر گذاشتن تجربه‌ای شده که هیچ کشور دیگری به خود ندیده است. احتمالاً همین چشم‌انداز بوده که دولت ترامپ را وادار کرده، استراتژی سرزمین‌های سوخته را به منظور نابودی هر آن چیزی که به توافق هسته‌ای با ایران مربوط می‌شود در پیش بگیرد؛ به این امید که اثری از برجام برای بازگشت دولت آینده امریکا باقی نماند. چرا باید ایران چنین فشاری را حتی وقتی امریکا ممکن است فراتر از مقررات شورای امنیت سازمان ملل، اجرای تحریم‌های پیشین را بطور یکجانبه پیگیری کند، همچنان تحمل کرده و از خروج کامل از برجام خودداری کند؟ اثبات توانایی ایران برای مقاومت و جلب همراهی بین‌المللی، منزلت ایران را در مذاکراتی که شاید در آینده در پیش داشته باشیم، ارتقا می‌دهد و کارت‌های بازی ایران را متنوع‌تر می‌کند. ما تاکنون نشان داده‌ایم که فشار سیاسی و اقتصادی به هر میزانی که باشد، قادر به از پا انداختن ایران نیست. همینطور ثابت کردیم که ایران قادر است که تلاش برای منزوی کردن خود را مهار کند. مجاب کردن یک قدرت منطقه‌ای که همزمان دارای ویژگی‌های تهاجمی و تدافعی چشمگیری باشد مستلزم سپردن امتیازهایی به همان اندازه چشمگیر و رضایتبخش نیز هست. این البته بدان معنا نیست که امریکا نمی‌تواند با تغییر دولت و سیاست‌های آینده، بخشی از روند انزوای خود را معکوس کرده و یا کشورهایی که در این مدت همراهی بیشتری با ایران داشتند، یکبار دیگر در کنار امریکا در تعقیب اهداف مشترک خود قرار نگیرند. در آن شرایط، متقاعد کردن دیگران به همسویی با ما به اندازه امروز آسان و بی دردسر نخواهد بود. اما نگرش آنها به ایران پس از پشت سر گذاشتن تجربه فشار حداکثری در مقایسه با پیش از آن متفاوت است؛ همانطور که تصویر ایران قبل و بعد از مقاومت شگفت‌آور در دفاع مقدس متفاوت بود. آنچه ما در جریان ایستادگی در برابر فشارهای اقتصادی و سیاسی این دوران به منزله دستاوردی ملی به دست آورده‌ایم باید سرمایه‌ای تلقی شود که در گفت‌وگوهای سیاسی آینده بتوانیم از آن برای تثبیت دارایی‌های استراتژیک ایران بهره بگیریم. نبرد دیپلماتیک با امریکا هنوز به پایان راه نرسیده اما آخرین پرده این نمایش در دولت ترامپ که با خامدستی وزیر امور خارجه آن به رسوایی بزرگ دیگری نزدیک می‌شود، حکایت از اعتراف به ناامیدی و بی ثمری سیاستی دارد که در نزدیک به چهار سال گذشته، اعتبار امریکا را به پایین‌تر حد خود رسانده است. اکنون زمان اندیشیدن به فصل تازه‌ای از رقابت ژئوپولیتیکی ایران و امریکا در وضعیتی است که ایران دست برتر را دارد.

ادامه از صفحه اول
در دوره قبل با وجود تحریم‌های بین‌المللی و قطعنامه‌های متعدد شورای امنیت، در جهان تبدیل به یک جزیره شده بودیم. همان قطعنامه‌هایی که آنها را کاغذپاره می‌نامیدند. اما رأی مردم راه را تغییر داد. جایگاه ایران در نظام بین‌الملل به واسطه مذاکراتی که منجر به توافق بین‌المللی هسته‌ای شد، بهبود یافت. (۲ شهریور ۹۸)
ترکیب آرای تاریخی شورای امنیت به قطعنامه پیشنهادی امریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در روز ۲۴ مرداد نشان داد که تدبیر ایران در عدم خروج از برجام چگونه توازن آرا را در مجامع‌ بین‌المللی به زیان امریکا کرد. روزی که امریکا تصمیم به خروج از برجام گرفت، عده‌ای گمان کردند که مهمترین نماد دستاوردهای دولت در راه تعامل سازنده با جهان ناکام مانده اما هر روز که بیشتر گذشت نور حقیقت روشن‌تر از همیشه بر واقعیت‌ها تابید. امروز امریکا تحقیر شده و منزوی‌تر از هر زمان دیگری است و به رغم خسارت‌هایی که تحریم‌های غیرقانونی و یکجانبه بر ملت ما تحمیل کرده‌‌اند، سیاست خارجی ما در مسیری انزواناپذیر قرار گرفته است و ظریف، سکاندار سیاست خارجی ایران به یک فرد معتبر، با دانش و تأثیرگذار در عرصه بین‌المللی تبدیل شد. از همین امروز می‌توان صدای خرد شدن استخوان تحریم‌های یکجانبه را شنید. ترکیب مقاومت و استمرار در پیگیری تعامل سازنده، جایگاه تازه‌‌ای به روابط خارجی ما داده است؛ جایگاهی که با تقویت مناسبات با همسایگان و دراز کردن دست دوستی به سوی همه کشورهای منطقه، ارتقای دیگری را تجربه می‌کند. دولت به این راه نتیجه‌بخش با تمرکز بر بهره‌برداری از همه فرصت‌های تجاری ادامه خواهد داد و اطمینان داریم که در پایان دولت دوازدهم، ایران اقتصادی پررونق‌تر و تصویری بهتر از خود در جهان و همسایگی خود به جا خواهد گذاشت.
۲. امریکا با اعمال تحریم‌های یکجانبه که در طول تاریخ بی‌سابقه بود، درصدد ضربه به «آینده ایران» بود؛ تروریسم اقتصادی برای القای ناامیدی گسترده، ایجاد آشوب اجتماعی و تهدید آینده نظام؛ چنان‌که در سال ۶۰ با ترور شهیدان بهشتی، رجایی و باهنر درصدد ضربه به «آینده نظام» بودند. ولی همانگونه که نظام با تثبیت خود «آینده‌زدایی» تروریسم کور را ناکام گذاشت، امروز دولت با برنامه مقاومت همراه با توسعه نیز «آینده‌زدایی» تروریسم اقتصادی را به شکست خواهد کشاند. «امید» که جزو کلیدی‌ترین گفتمان‌ها و راهبردهای دولت‌های یازدهم و دوازدهم بود، فقط یک شعار نیست. «امید»، امروز در کانون حمله‌ نیروهای ضد ایرانی قرار گرفته و هر دستاوردی را با کوچک‌انگاری تضعیف نموده و ناامیدی از امروز و آینده را دامن می‌زنند. اتفاقات دی‌ ۹۶ و آبان ۹۸ - با وجود کاستی‌هایی که ناشی از فشار تحریم بر ملت رخ داده بود - نتیجه نوعی «امیدزدایی» بود و به نحوی قصد داشتند از نظام «آینده زدایی» شود. متأسفانه برخی‌ها در داخل هم تصور کردند که می‌توان برخی عدم توفیق‌ها در گسترش چتر رفاه و توسعه به‌واسطه تحریم‌ها را با نوشتن بزرگنمایانه و به قصد مقاصد کوچک سیاسی بدون اینکه بخواهند و متوجه شوند ناخودآگاه این امواج را به ناامیدی از آینده نظام تسری دادند. به‌واسطه همین اصل است که دولت امروز هر دستاورد خود را دستاورد نظام می‌داند و با باور به این همانی دولت و نظام، هم بر وجود حاکمیت یکپارچه پای می‌فشارد و هم امید را در مردم از دولت به نظام تعمیم می‌دهد. این هشدار رئیس‌جمهوری در هفته گذشته که انکار دستاوردهای دولت نادیده گرفتن موفقیت‌های یک رئیس‌جمهوری یا یک وزیر نیست، بلکه انکار دستاوردهای نظام است، از همین اصل نشأت می‌گیرد. بنابراین انتخاب «امید» در سال ۹۲، فقط یک شعار انتخاباتی نبود، راهبرد و راهکار ملی بود که همچنان باید در همه سطوح حاکمیتی به عنوان نیاز امروز و فردای ایران دنبال شود.
۳. آخرین هفته دولت در دوره روحانی، فرصتی برای ارزیابی کارنامه این دولت است اما ارزیابی منصفانه عملکرد آن باید با لحاظ محدودیت‌هایی باشد که هیچ دولت دیگری در هیچ دوره‌ای در تاریخ معاصر با آن مواجه نبوده است. توجه به میزان رشد اقتصادی متوسط ۴.۳ درصد در دوره قبل از تحریم‌ها، همچنین متوسط تولید اشتغال سالانه بیش از ۴۵۰ هزار در این سال‌ها، تورم تک‌رقمی، آرامش روانی و اقتصاد قابل پیش‌بینی به‌خوبی نقش تحریم‌ها و تروریسم اقتصادی را نشان می‌دهد. دولت همان دولت بود، چه اتفاقی شرایط را دگرگون کرد؟ طبیعی است این مسأله بیرونی و برون‌ساز بوده و این نکته‌ای است که به عوامل بیرونی در این تحلیل‌ها توجه نمی‌شود. اداره کشور در بی‌سابقه‌ترین و سهمگین‌ترین تحریم‌های تاریخ و بعد هم مواجهه با آوار کرونا نه فقط یک ادعا که یک متغیر مهم در بررسی کارنامه دولت روحانی است. دولتی که زیر همین فشارها دو راهبرد خود «اعتدال در داخل و تعامل در خارج» را ترک نکرد و پنجشنبه‌های افتتاح و تمرکز همه‌جانبه بر تحقق شعار «جهش تولید» مهمترین نمود پیگیری سیاست ضد تحریمی و امیدآفرینی است. نگاهی به آمار و دستاوردها، این دولت را در حوزه‌های مختلف سربلند کرده است. تصمیمات مهمی که این دولت در ارتقای وضعیت معیشتی بازنشستگان، فرهنگیان و کارگران گرفت و با وجود محدودیت منابع خود را موظف به اجرای آن کرد در همین چارچوب قابل تأمل است. گرچه این افزایش‌ مستمری‌ها کافی نیست ولی اگر شرایط تحریمی و تنگناهایی که ناشی از جنگ اقتصادی این روزهاست نبود، حتماً گشایش‌های بهتری صورت می‌گرفت. من معتقدم فشاری که امروز دولت و ملت متحمل می‌شوند در دهه‌های اخیر بی‌سابقه بوده. تحریم شرایط را برای مردم سخت و برای دهک‌هایی ناگوار کرده است از این رو سیاست حمایت معیشتی در همین دولت تدوین شده و تا پایان دولت سیاست ارتقای مقاومت اجتماعی ادامه خواهد یافت. به این امر اضافه کنید آرزوی دیرینه ایرانیان در دهه‌های گذشته را برای اداره کشور بدون نفت. این دولت قادر شد وابستگی به نفت را کاهش دهد. وابستگی بودجه به نفت از ۴۳.۴ درصد در سال ۹۲ به به ۱۱.۷ درصد در سال ۹۸ رسید درحالی که سهم هزینه‌های دولت از بودجه در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۲، بیش از ۴ برابر کاهش داشته است. (از ۸۱/۱ به 7/7 درصد) با این وجود حداقل حقوق کارمندان دولت در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۲، معادل ۵.۹ برابر افزایش داشته است. (از ۴۷۵ هزار به ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان). این آمار فقط شمه‌ای است کوچک تا نشان دهد هدف‌گذاری‌های دولت در زمینه رفاه اجتماعی، اشتغال (افزایش ۳ میلیون نفری جمعیت شاغلان ۱۵ ساله و بیشتر در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۲) و افزایش حداقل دستمزد کارگران و مستمری بازنشستگان و... جهت‌گذاری درستی بوده است و دولت به عهد خود حتی در سخت‌ترین شرایط هم پایبند بوده است. ممنوعیت واردات بیش از ۲۲۰۰ قلم کالا و افزایش تولید داخل نیز از دستاوردهایی است که تأثیر آن در آینده اقتصاد ایران نشان داده خواهد شد. با این وصف به اعتقاد من شوک تحریم و کرونا بر زندگی روزمره مردم و سختی زندگی چندین دهک، تلخی‌هایی را به وجود آورده که این اقدامات امروز ملموس نیستند اما در آینده‌ای نه چندان دور قضاوت درباره آنها صورت خواهد گرفت.
۴- امروز بار دیگر حرف سال قبل خود را تکرار می‌کنم: مردم، شما درست انتخاب کردید. این گزاره خدای ناکرده نه از باب تخفیف دیگر رقبای روحانی در دو انتخابات قبل است بلکه از جهت تقویت راهبردها و کسب دستاوردهایی است که سیاستگذاری‌های درست این دولت آن را قابل حصول کرده است. دولتی که از نمایش رونماها پرهیز داشت و به ساخت زیربناها تمرکز داشت. دولتی که به پایان کار نرسیده بلکه باید زیرساخت‌هایی برای ورود ایران به قرن جدید را آماده کند؛ دولتی که باید زیرساخت‌های لازم برای پرواز دولت بعد را مهیا کند؛ پس گرچه به فرود خود رسیده اما به فراز دولت بعد می‌اندیشد. به همین دلیل است که هفته پیش گفتم دولت تا آخرین روز کاری خود «هدفمند»، «امیدوار» و «استوار» ایستاده است. امیدوارم البته این روزها با همزمانی ایام هفته دولت و دهه اول محرم، به حرمت خون حسین بن‌ علی(ع) که مهمترین آموزه‌اش فداکاری در راه حق و خیر مردم بود، این دولت نیز از آزمون فداکاری سربلند بیرون بیاید و با «امید» افزون، آینده‌ای روشن‌تر را برای ورود به قرن جدید فراهم و زمینه زندگی بهتر را برای مردم ایجاد کند.