محمد معصومیان
گزارش نویس
کت سرمه‌ای اتو خورده را از جا لباسی جدا می‌کند و نگاهی به پیجامه‌اش می‌اندازد، بنظر لزومی برای عوض کردن شلوار وجود ندارد وقتی قرار است همانجا در خانه پشت میز بنشیند و با رئیس شرکت برای آخرین گزارش از شکایات مردمی، تماس تصویری برقرار کند. شاید بتوان این مدل لباس پوشیدن را مد جدید قرنطینه نامید.
معلم‌ها هم این روزها می‌توانند در سامانه «شاد» آموزش و پرورش به بچه‌ها دیکته بگویند و مشق‌های‌شان را خط بزنند بدون اینکه نیازی به پوشیدن کت و شلوار و پای تخته رفتن و گچ خوردن باشد. فکرش را بکنید؛ مدرسه‌ای به بزرگی ایران که درآن هرمعلمی با دانش آموزانش کلاس درس خود را دارند.
کارشناسان سالهاست از مزایای دورکاری حرف می‌زنند و از لزوم زیرساخت‌های ضروری برای همه گیری بیشتر آن مقاله و یادداشت می‌نویسند و دولت‌ها یکی پس از دیگری از «دولت الکترونیک» و خدمات آنلاین، برای کاستن از بوروکراسی اداری و بالا بردن کیفیت خدمت و صرفه جویی در وقت می‌گویند اما از قرار معلوم این کروناست که تمامی این ایده‌ها و کارهای نصفه نیمه را به مرحله اجرا درآورده است. وضعیتی که حالا در تمامی دنیا به بخش مهمی از فرهنگ کاری تبدیل شده است.
دیگر فرقی نمی‌کند عده‌ای هیجان زده با آن برخورد ‌کنند و تنها روی مزایایی مانند صرفه‌جویی زمان و هزینه مانور بدهند یا برخی محافظ کارانه‌تر معتقد باشند از طریق دورکاری نمی‌توان کارمندان را آن طور که باید و شاید کنترل کرد. بسیاری از کارشناسان معتقدند شاید آینده بسیاری از مشاغل بعد ازعبوراز کرونا با دورکاری پیوند بخورد. علیرضا علمی کارشناس حوزه کار معتقد است: «از آنجایی که شاخص‌های اقتصادی و سوددهی شرکت‌ها بسیار پایین آمده، شاید حتی آن دسته از کارفرماهایی که مخالف دورکاری هستند هم تنها راه پیش رو را دورکاری کارمندان و صرفه جویی بیشتر در هزینه‌های جاری بدانند اما همه این‌ها بعد از عبور ازاین تجربه و به دست آوردن نگاهی دقیق‌تر و قضاوتی واقعی‌تر میسر است.»
مرتضی کارفرمای یک شرکت فنی مهندسی و از طرفداران دور کاری می‌گوید: «ما با همه همکاران قرار گذاشتیم تا ساعت11صبح آنلاین آخرین گزارش‌ها را به یکدیگر بدهیم و از پیشرفت کار مطلع شویم اما ناگهان دیدیم وسط بحث جای صورت یک نفر خالی است. او بعد از چند دقیقه برگشت و با عذرخواهی گفت نزدیک بود کتری چایی روی اجاق بسوزد. طبعاً همه خندیدیم اما واقعیت این است که این وضعیت باعث کندتر شدن روند کار می‌شود و این تازه یک مثال ساده‌ است.»
او که مدیر شرکتی با بیش از 300 کارمند است این روزها با استفاده 50 درصدی از توان شرکت، کار را با اولویت سلامتی کارمندان و تمرکز روی تعهدات به کارفرماها پیش می‌برد: «واقعیت این است که نمی‌شود حالا به بهینه کردن و اهداف بلندمدت فکر کرد و باید صرفاً روی اهداف مهم و حیاتی تمرکز کرد.»
مرتضی مهمترین مزایای دورکاری را ذخیره شدن زمان و هزینه‌های مالی رفت و آمد می‌داند و پیشرفت اپلیکشین‌های ارتباطی را دلیل راحت‌تر شدن ارتباط سریع با کارمندان:«البته معایبی هم برای مدیران دارد مانند اینکه بعضی کارمندان تمایل به کار در روز دارند بعضی به کار در شب و این برای مدیران سخت‌تراست چون باید 24 ساعته کار کنند تا نظم سازمانی از دست نرود. مسأله دیگر این است که وقتی ارتباط رو در رو و چهره به چهره نباشد، اغلب سوءتفاهم‌هایی هم در کار بروز پیدا می‌کند؛ اینکه در جلسات مجازی زبان بدن حاضرین را نمی‌بینید باعث سوءبرداشت می‌شود.»
او که نمی‌خواهد دراین شرایط با تعدیل و اخراج نیرو، کار را برای کارمندان خود سخت‌تر کند می‌گوید در مقابل کارکنان نیز با انگیزه بیشتری کارمی‌کنند: «با اینکه خودمان حسابی نگران هستیم سعی می‌کنیم این نگرانی را به کارمندان که سرمایه‌های اصلی شرکت هستند منتقل نکنیم. به همین علت با ایجاد زیرساخت‌ها و پلتفرم‌های جدید و مصرف بالای اینترنت که هزینه بردارهم هست سعی می‌کنیم این شرایط را حفظ کنیم.»
منصوره کارمند یک شرکت واسط بیمه‌ای است. او و 20 کارمند دیگر شرکت تا قبل از شیوع کرونا هر روز ساعت 8 صبح به دفتر کارشان در خیابان اندرزگو می‌رفته‌اند و حالا تقریباً یک ماه تمام است که در فضای آنلاین فعالیت می‌کنند. منصوره با خنده می‌گوید: «من مانده‌ام چرا رئیس ما در اندرزگو دفتر گرفته و این همه اجاره می‌دهد وقتی ما می‌توانیم به راحتی در خانه کار کنیم و جواب مشتری‌ها را بدهیم؟»
او بهترین خاصیت دورکاری را احساس آرامش و دوری از اضطراب محیط کار می‌داند و همین طور صرفه جویی درهزینه رفت و آمد. منصوره به شوخی می‌گوید: «تازه، از تنش‌های محل کار و سروصدای همکاران هم در امان هستیم.» اما ازجمله معایب دورکاری را نداشتن تمرکز در خانه می‌داند: «فکر می‌کنم در ساعت کاری چون کسی بالای سرم نیست می‌توانم کارهای دیگری هم بکنم و این مسأله تمرکزم را کم می‌کند. ساعاتی که کار نیست هم وقتی تخت خواب جلویت است دوست داری بروی و یک چرت کوتاهی بزنی. اما مسأله مهمتر این است که وقتی خانه‌ای، رئیست هر زمانی از شبانه روز، کار به سمتت می‌فرستد و انتظار دارد خارج از زمان اداری هم کار کنی.»
او که به همراه خانواده زندگی می‌کند از رفع و رجوع کارهای خانه و کمک به پدر و مادرش در زمان اداری می‌گوید و معتقد است: «هنوز این شکل کار کردن چه برای خود من چه برای رئیسم و حتی خانواده جا نیفتاده و نمی‌دانیم دقیقاً باید چه برخوردی داشته باشیم. شاید اگر این وضعیت ادامه پیدا کند کمی حدود کار روشن‌تر شود.»
علیرضا علمی کارشناس حوزه کار، موقعیت به دست آمده توسط کرونا را بزرگترین تجربه دورکاری در جهان می‌نامد که در صورت موفقیت آمیز بودن می‌تواند الگوهای جدیدی از کار را ایجاد کند. علمی با اشاره به دورکار شدن شرکت‌های بزرگ در جهان مانند توئیتر، مایکروسافت، ال‌جی، بسیاری از رسانه‌ها، شبکه‌های تلویزیونی و... می‌گوید: «یکی از اتفاقاتی که از سال‌های پیش در ایران به صورت کج دار و مریز شکل گرفت ایده میز خدمات ارباب رجوع در فضای آنلاین ادارات دولتی بود که امکان انجام کارها را از دور فراهم می‌کرد اما خیلی مورد استقبال مردم قرار نگرفت و مردم معتقد بودند حضور در شعب و دفاتر با اینکه هزینه مالی و زمانی دارد، مطمئن‌تر است. خب حالا می‌بینیم همان ایده چقدر توانسته کمک کند و می‌توان با تقویت زیرساخت‌ها با توجه به امکاناتی که کشور دارد می‌تواند حضور ارباب رجوع و کارمندان را در محل کار کمتر کند.»
او برای بهبود شرایط دورکاری هم پیشنهاداتی دارد: «از آنجایی که مدیران معتقدند دورکاری به رها شدن کارمند می‌انجامد می‌توانند با تماس‌های بیشتر در زمان کاری کارمندی را بیشتر تحت کنترل داشته باشند.» او داشتن تماس تصویری با کارمندان را باعث انگیزه بخشی به آنان می‌داند و البته به افراد دورکار هم پیشنهاد می‌دهد که در ساعات اداری سعی کنند چند زمان کوتاه را به استراحت یا بلند شدن از پشت میز کار و رفتن به اتاق دیگری اختصاص دهند تا تداعی کننده محل کار در ذهن آنها باشد. همچنین مثل روزهایی که در محل کار حاضر می‌شوند، دوش بگیرند و لباس رسمی بپوشند.
دورکاری درنهایت به کاستن از حجم ترافیک در کلانشهرها، کاهش آلودگی هوا، صرفه جویی در هزینه رفت و آمد برای ارباب رجوع و کارمند، صرفه جویی در وقت و درنهایت روان‌تر شدن پروسه کاری و کاهش بوروکراسی اداری و کاغذبازی می‌انجامد؛ رؤیاهایی که کرونا آنها را محقق کرده و به وضعیتی حتمی در جهان بدل کرده است.
البته در کنار کارمندان شرکت‌ها یا مشاغلی که توان دورکاری دارند افرادی هم مجبور به ترک منزل و حضور در جامعه هستند. کارگران روزمزدی که تحت بیمه نیستند و جزو اقشاری هستند که خطر گرسنه ماندن برای آنها چیزی کم از کرونا نیست. آنهایی که نمی‌توانند از پشت لپ تاپ و با لباس راحتی دیواری را بالا ببرند، زمینی را بیل بزنند یا چرخ صنعتی را بچرخانند.