صدا، دوربین، مفاومت
نگاه مستندسازان به مجاهدت مردم فلسطین
شاید کمتر درباره اعتراض بسیاری مستندسازان نسبت به تمایز خبرنگار از مستندساز در پوشش حقوق بین‌الملل و تضمین امنیت جانی شنیده باشید. اگر بخواهید برای ورود به مناطق اشغالی فلسطین و یا حداقل مناطقی مثل نوار غزه و کرانه باختری اقدام کنید، می‌توانید خبرنگاری باشید که رسما معرفی شده و از حقوق حداقلی برخوردار است تا میکروفون به دست، لحظه به لحظه تحولات را برای مخاطب خود مخابره کنید. اما نمی‌توانید یک مستندساز دوربین به دست باشید که تلاش دارد فریم به فریم از آن موقعیت را مستندسازی نماید. با این همه، با همت و تلاش شایسته تقدیر افرادی شجاع و جسور، تصاویر بسیاری از مناطق اشغالی در طول دهه‌های اخیر ثبت و انتشار یافته که دستمایه مستندسازان شده تا با کمترین موجودی، بهترین روایت‌های مستند را برای مخاطب تشنه حقیقت مسأله فلسطین خلق کنند.
آن 250 نفر غیرنظامی
شاید بخواهید بدانید چرا همیشه صحبت از آن است که در ذات رفتار صهیونیست‌های اشغالگر سرزمین قدس، وحشی‌گری وجود دارد. یکی از عجیب‌ترین سوژه‌ها برای یافتن پاسخ این سوال کلیدی، نام روستایی است در ساحل مدیترانه. «طنطوره» نام روستایی ساحلی در کنار مدیترانه است که بقایای شهر باستانی فنیقی‌ها یعنی تل البرج را در خود جای داده است. البته میراث دیگری هم در تاریخ این روستا ثبت شده و آن جنایت تروریست‌های جوخه‌هاگانا است. یک مستندساز یهودی به نام آلون شوارز به سراغ تحقیقات تئودور کاتز رفته که در سال 1990 و پس از چهار دهه از آن واقعه هولناک، برای پروژه پایان دوره کارشناسی ارشد، اعتراف‌های کهنه سربازان صهیونیست و برخی شاهدان بومی را طی 130 مصاحبه جمع‌آوری کرده تا ثابت شود چگونه 250 غیرنظامی ساکن این روستا به چه شکل قتل عام شدند.
جالب است بدانید طی روزهای پس از آغاز طوفان الاقصی در هفتم اکتبر 2023 میلادی، کاربران فضای مجازی انتشار گسترده کلیپی را رقم زدند که یک نظامی سابق ارتش اسرائیل جلوی دوربین نشسته و با خنده درباره قتل‌عام غیرنظامیانی که پرچم سفید در دست داشتند توضیح می‌دهد. او در پاسخ به این سوال که چند نفر را کشته می‌گوید نمی‌دانم! من فقط یک مسلسل داشتم با 250 گلوله. این کلیپ که در سرتاسر جهان دیده شد، بخشی از مستند طنطوره بود که در نهایت سال 2022 میلادی منتشر شد تا زاویه نگاه هم‌کیشان یهودی آن اشغالگران – آلون شوارز کارگردان و تئودور کاتز محقق – کشتار وحشیانه مالکان حقیقی طنطوره را به تصویر بکشد. آلیس اشپری، ستون‌نویس مجله اینترسپت درباره این مستند گفته: «طنطوره دروغی که در بطن افسانه تأسیس اسرائیل جای گرفته را برملا می‌کند.»
رویای بازگشت
رویای بازگشت، محصول خانه مستند برای اولین بار دوازدهم مهر ماه 1395 در دفتر جنبش جهاد اسلامی فلسطین در تهران با حضور ناصر ابوشریف؛ نماینده این جنبش در ایران، رونمایی شد و اولین پخش سراسری آن 4 روز بعد در شبکه یک سیما بود که بازخورد بالایی داشت.
یکی از مباحث اصلی این مستند، انتفاضه سوم فلسطین است که در اکتبر 2015 آغاز شد و به انتفاضه قدس مشهور شد. کارگردانی این مستند را سیمه احمدی بر عهده داشته که در 48 دقیقه بنا دارد نقشه‌های رژیم صهیونیستی برای یهودی‌سازی قدس را بیشتر باز کند تا ابعاد دقیق‌تری از انتفاضه سوم برای مخاطبان مطرح شود. در واقع این انتفاضه که با میدان آمدن خودجوش جوانانی اغلب کمتر از 25 ساله و بدون هماهنگی گسترده در سطح مقامات ارشد گروه‌های فلسطینی به وقوع پیوست، شرایط جدیدی در صحنه مقاومت فلسطین رقم زد. این مستند با انتخاب موضوع انتفاضه قدس تلاش کرده اشغالگری صهیونیست‌ها و ادعای واهی آنان درباره مالکیت این سرزمین را بررسی کرده و پاسخ متقن به آن بدهد.
در این مستند کارشناسانی، چون محمد سلیمان ابونصیره مدیر شبکه فلسطین الیوم در ایران، ناصر ابوشریف نماینده جهاد اسلامی در ایران، زینت عمرو مدرس حلقه‌های علمی مسجد الاقصی، منتهی ابو سنینه مدرس حلقه‌های علمی مسجد الاقصی، هنادی حلوانی استاد مکاتب علمی در مسجد الاقصی، خالد زبارقه وکیل مدافع زنان ممنوع الورود به الاقصی در رابطه با مباحث فلسطین به گفتگو می‌پردازند.
شرحی بر الفبای اشغال
در سال 2006 میلادی مستندی تأمل برانگیز به کارگردانی صوفیان اُمِیش و عبدا... اُمِیش منتشر شد که راوی آن یک خانم آمریکایی به نام آلیسون وییر است. خانم وییر کنشگر و نویسنده آمریکایی است که مسئله فلسطین را انتخاب کرده تا سازمانی غیرانتفاعی و مردم‌نهاد با عنوان «اگر آمریکایی‌ها می‌دانستند» یا If American Knows تأسیس نماید و از این طریق به شکل رسمی و ساختارمند به انتقاد از حمایت همه‌جانبه دولتمردان آمریکایی و دست‌های پشت پرده قدرت و ثروت در این کشور از دولت جعلی اشغالگران صهیونیست پرداخته است. آلیسون وییر پاییز سال 2000 و با آغاز انتفاضه دوم فلسطین؛ مشهور به انتفاضه الاقصی، در حالی که سردبیر یک هفته‌نامه محلی در سائوسالیتو ایالت کالیفرنیا بود، متوجه گزارش‌هایی با موضوع اسرائیل روی خروجی خبرگزاری‌های آمریکایی شد. راوی مستند از پوشش رسانه‌ای خاصی که در آمریکا پیرامون واژه اسرائیل می‌دید، شگفت زده شد. در نهایت، این مستند تلاش کرده درباره سیاست اسرائیل در فلسطین به خصوص در منطقه غزه و کرانه باختری، از زبان دانشمندان، رهبران مذهبی، فعالان حقوق بشر و نمایندگان سازمان‌های مردم نهاد که همگی یهودی هستند، شرح بی‌عدالتی‌ها و قصاوت‌های رخ داده در روزگار اشغال فلسطین را بازگو کند. بعلاوه، مستند Occupation 101 یا الفبای اشغال توانسته جایزه بهترین تدوین جشنواره بورلی هیلز سال 2007 را نیز از آن خود کند.
هاکریا 2040
هاکریا واژه‌ای عبری به معنای منطقه یا محدوده است و در قلب تل‌آویو نیز منطقه‌ای به همین نام وجود دارد که نهادها و ساختارهای امنیتی، اطلاعاتی و نظامی رژیم اشغالگر قدس آنجا مستقر هستند.هاکریا 2040 اثری به تهیه‌کنندگی و سردبیری سیدهاشم موسوی است که در 13 قسمت تلاش دارد روایتی از ساختار نهادهای اسرائیلی ارائه بدهد تا ابعاد پنهان حاکمیت جعلی اسرائیل را بر جامعه خود، فلسطینیان در حال مقاومت علیه اشغالگری و نیز دیگر کشورهای حساس برای پیشبرد اهداف‌شان - از جمله ایران که پیش از وقوع انقلاب اسلامی بیشتر در دسترس آنان بود – برای مخاطب شفاف کند. این مستند با ایده‌ای ناب تلاش کرده شناختی دقیق و درست از رژیمی ارائه دهد که حضرت امام خمینی(ره) در گفتمان انقلابی خود آنرا غده سرطانی معرفی کرد. این اثر در سال 1396 به مخاطبان ارائه شد و توانست خلاء پرداخت به اتفاقات و تحولات داخل جامعه صهیونیستی طوری بپردازد که به دور از هیاهوهای متداول، وضعیت و ماهیت آن را برای مردم ایران موشکافی کند که سخت به دنبال مبارزه با اشغالگری و ظلم آنان و مشتاق رسیدن لحظه نابودی این رژیم جعلی هستند.هاکریا 2040 به دنبال آگاهی‌بخشی درباره ماهیت، ساختار و برنامه‌های حکومت جعلی اسرائیل است و برای این مقصود در هر قسمت، یک گفت‌وگوی اصلی، یک معرفی فیلم از سینمای رژیم صهیونیستی مرتبط با موضوع آن قسمت و نیز سه گزارش مستند تصویری تدارک دیده است. میلیتاریسم، اتحاد پیرامونی، موساد، هرم قدرت، شکاف‌های اجتماعی، انتخابات کنست، سیستم‌های امنیتی، سیاست و دیانت، مجتمع‌های نظامی و در نهایت روابط آمریکا و اسرائیل از جمله عناوینی است که در کنار 3 عنوان دیگر، مجموعه‌هاکریا 2040 را تشکیل می‌دهد.
ماجرای گاوهای تحت تعقیب!
قصه به سال 1988 باز می‌گردد. دوره‌ای که همزمان با اولین انتفاضه فلسطینیان، اهالی روستای «بیت ساحور» در شرق بیت لحم، برای تأمین نیاز ساکنان منطقه به شیر و لبنیات، تصمیم می‌گیرند 18 رأس گاو خریداری کنند و آن را در منطقه‌ای که پرورش گاو رایج نبوده، آغاز کنند. تولید شیر و محصولات آن زیر پرچم تعاونی با عنوان «شیر انتفاضه»، باعث می‌شود مردم مسیحی این منطقه با بی‌نیازی از محصول اسرائیلی مشابه، روی به تحریم آن بیاورند. عامر الشوملی؛ فیلمساز جوان فلسطینی نشان داده چطور اهالی یک روستا با محوریت ملیت و استقلال، یکصدا و یکدل شده و بدون هیچگونه جهت‌گیری سیاسی یا مذهبی، سربلندی و عزت فلسطین را می‌خواهند. گرچه پایان این دوره از مبارزات آنان به «مذاکرات اسلو» ختم می‌شود و پایانی تلخ دارد. این مستند در سال 2014 منتشر شده و مایکل مور؛ کارگردان آمریکایی برنده نخل طلایی کن درباره آن می‌گوید: «این مستند یکی از بهترین آثاری است که دیده‌ام». این مستند در جشنواره بین‌المللی فیلم تورنتو رونمایی شد و توانست 3 جایزه بهترین مستند را در جشنواره ابوظبی2014، جشنواره مستند الجزیره 2015 و جشنواره فیلم تراورس آمریکا از آن خود کند. سوژه‌ای که کارگردان فلسطینی انتخاب کرده، نشان دادن فضای شدید خفقان در جامعه و نقش نهادهای خرد مردم‌نهاد برای حل معضلات اجتماعی بزرگ است. مستند 18 تحت تعقیب یا 18 Wanted روایتی تلخ اما طنازانه دارد تا نشان دهد چگونه اسرائیلی‌های غاصب هرگونه مقاومت مسالمت‌آمیز را تبدیل به دستمایه ظلم و ستم می‌کنند. این اثر متفاوت 70 دقیقه‌ای که ساخت آن 5 سال طول کشیده را ببینید تا بدانید چطور اشغالگران اسرائیلی، چهل روز تقلا می‌کنند به علت اقدام علیه امنیت ملی اسرائیل! این 18 گاو را مصادره کنند که امنیت غذایی و نیز امنیت اقتصادی مردم بیت ساحور مخدوش شده و آنان همواره نیازمند محصولات اسرائیلی باشند.
داستان حماسه زنان در انتفاضه اول
وقتی قیام گسترده انتفاضه 1987 آغاز شد، زنی اهل غزه از میان عشق، خانواده و آزادی مجبور به انتخاب شد؛ البته نائله بی‌واهمه و در کمال غیرت هر سه را به دست می‌آورد. جولیا باشا، کارگردان مستند Naila and the Uprising یا «نائله و انتفاضه» است و در 77 دقیقه سعی دارد تلاش‌های زنی به نام نائله عایش را همراه با جمعی از زنان مبارز فلسطینی نشان دهد که جهان را مجبور کرد برای اولین بار اعتراف کنند ساکنان فلسطین و مالکان زمین‌ها بر سرزمین خود حق اختیار دارند. جالب است که حاشیه‌نگاری‌های مختلفی در رسانه‌های آمریکایی پیرامون این مستند وجود دارد.هالیوود ریپورتر درباره این اثر نوشته است: «جهت‌گیری هوشمندانه و کار تکنیکی این مستند، فلش مستقیمی به پروتاگونیست (همان قهرمان داستان) را مشخص و معین کرده است». همچنین‌هافینگتون پست این مضمون را چاپ کرده است: «فیلم جولیا باشا با ترکیبی از آرشیوهای تکان‌دهنده با مصاحبه‌های بافکر و ملاحظه، تلاش کرده ادای احترامی عظیم به زنانی کند که هنوز هم در حال مبارزه دموکراتیک برای یک کشور فلسطینی هستند؛ مکانی که جایگاه واقعی آنان است». این مستند پرکشش و جذاب، منتخب 8 جشنواره فیلم و مستند به میزبانی دبی، نیویورک، ژنو، سان فرانسیسکو، سیاتل و دیگر نقاط جهان است. سما عویضه یکی از سوژه‌های این اثر متفاوت، می‌گوید: «ما به عنوان زن، نمی‌توانیم آزاد باشیم مگر اینکه در کشوری آزاد قرار داشته باشیم. حتی اگر از این اشغالگری رها شویم، ما تا وقتی در جامعه‌ای مقهور، مطیع و فرمانبردار هستیم، آزادی و آزادگی را درک نخواهیم کرد.».
در جست‌وجوی وطن شرقی
اگر می‌خواهید درباره یک مسیحی فلسطینی بشنوید که در پی آغاز اشغالگری در 1948 برای تشکیل رژیم جعلی اسرائیل با خانواده خود از وطنش اخراج شد و در نهایت از آمریکا سر در آورده و خیلی زود به عنوان استاد دانشگاه بر حوزه‌های مختلف اندیشه از فلسفه و ادبیات تا علوم اجتماعی تسلط پیدا می‌کند، می‌توانید «در جست‌وجوی وطن شرقی» را ببینید. اثری که در 80 دقیقه مخاطب را با زندگانی «ادوارد سعید» به عنوان یکی از چهره‌های برجسته قرن بیستم آشنا می‌کند. عموم متفکران و اندیشه‌ورزان در ایران، جهان عرب و دنیای غرب که آثار او را مطالعه کردند، اذعان دارند تاثیر فکری عمیق او بر عرصه‌های مختلف اندیشه تا ده‌ها سال دیگر هم پررنگ است. به خصوص در حوزه انسان‌شناسی که مجموعه آثارش از جمله کتاب معروف او «شرق شناسی» نگرش و بینش مترقی ادوارد سعید را به مخاطب یادآور می‌شود. او با انتخاب رویکردی تاثیرگذار بر علوم انسانی، توانسته مطالعات شرق‌شناسی و مطالعات پسااستعماری را متحول سازد.
علیرضا خوشنویس به عنوان کارگردان این اثر به خوبی توانسته یک متفکر و استاد دانشگاه مسیحی ساکن آمریکا اما با اصالت فلسطینی را به تصویر بکشد که همواره تلاش داشته نگاه غرب را به مسائل منطقه غرب آسیا و به خصوص اشغال فلسطین اصلاح نماید. ممارست ادوارد سعید برای زنده نگه داشتن حق فلسطینی‌ها در افکار عمومی جهانیان تا حدی بوده که یک بار بعد از مناظره‌اش با یهودیان حامی اسرائیل، به محل کارش حمله شده و آنرا به آتش کشیدند.