زهره توکلی
خبرنگار
در اواخر ایام تعطیلات نوروز امسال، رئیس‌‌جمهور در نشست با جمعی از فعالان فرهنگی استان خراسان رضوی بر لزوم ساماندهی بافت قدیمی، تاریخی پیرامونی اطراف حرم مطهر رضوی ضمن مطالعه اقدامات انجام شده، تأکید و عنوان کرد که برای ساماندهی این بافت، باید طرحی نو ایجاد شود تا در عین بازسازی بتواند مظاهر فرهنگی و میراث گرانقدر دلبستگی به امام هشتم(ع) حفظ شود.
آیت‌الله دکتر سیدابراهیم رئیسی با اشاره به اینکه کار اقتصادی باید با هویت فرهنگی همراه باشد، بر توسعه‌یافتگی در تمام استان‌ها با توجه به حفظ هویت فرهنگی تأکید کرد.
بر اساس آمار‌ و اطلاعات اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی، مشهد حدود ۶۶۰ هکتار بافت تاریخی دارد که بیش از نیمی از آن، یعنی حدود ۳۶۰ هکتار آن در اطراف حرم قرارگرفته است. آن طور که پژوهشگران مشهدی اعلام کرده اند، در این شهر، نزدیک به ۸۰ بنای تاریخی وجود دارد که بیش از ۸۰ درصد آنها در بافت پیرامون حرم مطهر رضوی قرار گرفته و جالب اینجا است که حدود ۲۰ خانه تاریخی با معماری‌های خاص مثل حناساب، سیدان، زرین زاده و چندی خانه دیگر، با وجود قرار گرفتن در فهرست آثار ملی ایران، تخریب شده اند.
صدای تخریب بافت تاریخی اطراف حرم در سال ۱۳۸۶ بلند شد و مقام معظم رهبری در نامه‌ای به استاندار وقت خراسان رضوی بر رعایت هویت تاریخی و معنوی شهر‌ها در توسعه و بهسازی محیط شهری مشهد تأکید کردند، اما بازنگری‌های بعدی طرح طاش(طرح تفصیلی مرکز شهر) هم تأثیری بر جلوگیری از تخریب بنا‌ها و خانه‌های تاریخی بافت پیرامون حرم نداشت تا اینکه شورای عالی شهرسازی و معماری در ۱۹ تیر ۱۳۹۸، به دلیل تداوم اقدام‌های مخالف با حفاظت از حیثیت مکان و ارزش‌های ملموس و ناملموس بافت تاریخی فرهنگی پیرامون حرم مطهر رضوی، حکم به لغو و توقف طرح نوسازی و بهسازی حرم مطهر رضوی (مصوب سال ۱۳۸۷) داد.
رضا سلیمان نوری، فعال میراث فرهنگی در استان خراسان رضوی در این باره به «ایران» گفت: طرح ساماندهی اطراف حرم مطهر سال‌ها قبل ریخته شد که نواقص زیادی داشت اما به همت فعالان فرهنگی و اجتماعی مشهد، قرار شد طرح جدیدی ایجاد شود که با توجه به تصویب نهایی آن در اسفندماه سال99 باید در همان ماه نیز اجرای آن آغاز می‌شد اما ابلاغ آن به شهرداری ثامن تا مردادماه سال 1400 طول کشید.
این فعال فرهنگی با بیان اینکه موانع مختلفی در اجرای این طرح توسط شهرداری ایجاد شد لذا طرح آنگونه که باید پیاده‌سازی نشد، ادامه داد: رئیس‌جمهور درباره فضای فرهنگی اطراف حرم مطهر، حضور مستمر ساکنان اطراف حرم در طرح‌ها و حفظ کالبد قدیمی اطراف حرم نکاتی عنوان کردند که در طرح جدید لحاظ شده است. ایشان برغالب بودن خصوصیات ویژه فرهنگی بر اقتصادی و معماری در این طرح تأکید کرده‌اند چون طرحی که قبلاً در مشهد اجرا می‌شد نگاهی به ظرفیت مکان‌ها نداشت لذا بسیاری از مساجد، حسینیه‌ها، خانه‌های تاریخی و... در طرح اولیه حذف شد، نمونه بارز آن حسینیه مرحوم شیخ محمدتقی بجنوردی است که بیش از 100 سال سابقه برگزاری مراسم مختلف را داشت.
وی افزود: طرح قدیمی شکست خورده است چون این گونه طرح‌ها فقط مهندسی با نگاه اقتصادی هستند و با اقلیم منطقه همخوانی ندارند، بنابراین حتی در زمان‌های پیک مسافر و زائر، هتل‌های چند ستاره اطراف حرم مطهر اغلب خالی از مسافر هستند چون با توانایی مالی اغلب مسافران هماهنگ نیستند.
دکتر حسین عباس‌زاده، کارشناس میراث فرهنگی خراسان رضوی نیز در این باره به «ایران» گفت: تأکید رئیس‌جمهور در روند اجرای این طرح می‌تواند مفید باشد چون شهرداری‌های اطراف حرم باید به مفهوم فرهنگی و زیارتی بودن مشهد و معماری اسلامی آن و تفاوت این شهر با شهرهای دیگر توجه کنند.
وی افزود: متأسفانه بخشی از معماری اسلامی و ایرانی و آثار تاریخی در این محدوده خراب شده است ولی آنچه باقی مانده باید با کمک و همت شهرداری حفظ شود تا بتوان آنها را به عنوان الگو نگهداری کرد چرا که اینها شناسنامه‌های قومیتی شهر مذهبی مشهد هستند و مردم بیشتر برای دیدن آنها رغبت دارند تا دیدن مجتمع‌های تجاری بزرگ. این تأکید و دستور رئیس‌جمهور باعث می‌شود که همه شهرداری‌ها برای انجام هر کاری در مرحله نخست به بافت تاریخی بخصوص بخش فرهنگی و مذهبی آن توجه کنند تا این بخش‌ها حفظ شود یا حداقل از این وضعیتی که دارند، بدتر نشوند.
مدیرکل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی خراسان رضوی نیز در مراسمی در سال گذشته بر حفظ و احیای بافت تاریخی پیرامونی حرم مطهر رضوی و اولویت قرار گرفتن آنها تأکید و عنوان کرد که ساماندهی مسیرهای گردشگری و تاریخی منتهی به حرم ضروری است.
به گزارش باشگاه خبرنگاران، سیدجواد موسوی افزود: در سالیان گذشته سکونت در بافت اطراف حرم مطهر رضوی کاهش یافته است که باید زندگی، فعالیت فرهنگی و اجتماعی در این بافت دوباره احیا شود.
وی ادامه داد: محله‌های تاریخی نوغان و تپل‌المحله(تَپُل‌محله) تخریب شده و باید از ادامه روند تخریب این بافت قدیمی جلوگیری کنیم و همه اقدامات به منظور حفظ و احیای میراث ارزشمند بافت تاریخی و هویتی اطراف حرم باشد.
این مسئول اضافه کرد: قرار بود در طرح نوسازی بافت اطراف حرم، زشتی‌ها پاک شود و مسیر تشرف به حرم برای زائران تسهیل شود، اما ساختمان‌های مجلل بدون توجه به الزامات حفظ و احیای هویت‌های تاریخی و فرهنگی قد برافراشته است؛ ساماندهی این مسیر‌های گردشگری و تاریخی منتهی به حرم ضروری است.

زیست بوم: سفرهای نوروزی در ایران 35 میلیون نفر شب اقامت را تا 10 فروردین رقم زد. با وجود این مدیرکل دفتر توسعه گردشگری داخلی اعتقاد دارد که این میزان نتوانست خسارت وارده از سوی کرونا به تأسیسات گردشگری را جبران کند. به گزارش «ایران» با توجه به اقامت مسافران در خانه ویلا‌ها و خانه مسافرهای خارج از نظارت وزارت میراث فرهنگی، تعداد شب اقامت ایرانیان در نوروز احتمالاً بیشتر از عددی است که وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اعلام می‌کند. به گزارش ایلنا، مصطفی فاطمی (مدیرکل دفتر توسعه گردشگری داخلی) درباره مراکز اقامتی ارزان قیمت در نوروز گفت:«ماعموماً در تعطیلات نوروز با حجمی از مسافرت‌های داخلی روبه رو هستیم که در هیچ جای دنیا اتفاق نمی‌افتد. از دیگر سو برخی از تأسیسات گردشگری را  که در زمره تأسیسات گردشگری ارزان قیمت قرار می‌گیرند، در کشورمان نداریم؛ به طور مثال در دنیا کمپر، هاستل، هوم سیتی، بی‌ان بی‌ و نظایر آنها وجود دارد که در کشورمان نداریم؛ البته در سال‌های گذشته تلاش‌هایی برای فعال شدن واحدهای بوم گردی در بخش‌های روستایی صورت گرفت که طی چند سال گذشته به‌دلیل کرونا کاهش یافتند. همچنین بیشتر هاستل‌ها که به نوعی همان میهمانسراهای ما هستند طی سال‌های گذشته تعدادشان کم شده چراکه رقبایی برای آنها ایجاد کردیم که بیشتر جنبه دولتی دارند از آن جمله می‌توان به میهمانسراهای ادارات، زائرسراها، کلاس‌های آموزش و پرورش و نظایر آن اشاره کرد. از این رو است که تأسیسات ارزان‌قیمت ما نتوانستند وارد رقابت جدی بشوند و تنها می‌توان گفت در تعطیلات نوروز است که می‌توانند فعال باشند و به نوعی به سوددهی برسند.»
مدیرکل دفتر توسعه گردشگری داخلی در پاسخ به این سؤال که اکنون که به اواخر تعطیلات نوروز نزدیک می‌شویم کدام یک از استان‌های کشور در صدر بیشترین پذیرش مسافران نوروزی قرار می‌گیرند، گفت: استان‌هایی که بیشترین اقامت را به خود اختصاص داده‌اند شامل مازندران، خراسان جنوبی، گیلان، هرمزگان، بوشهر، اصفهان و فارس می‌شوند. البته تهران نیز امسال با جهشی شگفت انگیز روبه‌رو بود چنان که طی پنج روز نخست سال ۱۴۰۱ از ۳۰ درصد ضریب اشغال به ۱۰۰ درصد ضریب اشغال مراکز اقامتی دست یافت. در حوزه مسافرت‌ها و تردد بین شهرها نیز با اتفاقات جالبی روبه‌رو شدیم چنان که استان خوزستان و بوشهر در صدر قرار داشتند و سپس اصفهان و خراسان جنوبی، خراسان رضوی و تهران بیشترین تردد و ورود مسافران را ثبت کرده‌اند.
وی گفت: برخلاف سال‌های گذشته امسال در هفته دوم تعطیلات نوروزی نسبت به سال‌های گذشته با ۱۳ درصد رشد روبه‌رو بودیم. این نشان می‌دهد که در حوزه توزیع زمانی در تعطیلات به نوعی تعادل دست یافته‌ایم. استراتژی ما نیز در نوروز امسال توزیع مکانی و زمانی سفر بود. در خصوص توزیع مکانی با معرفی شهر‌های مکمل و شهرهای جایگزین و استان‌های خلوت که با در نظر گرفتن وضعیت آب و هوا و ضریب اشغال اتاق‌های مراکز اقامتی انجام می‌شد سعی کردیم این بخش را تا حدودی به نتیجه برسانیم.
او درباره کمبود جا برای اقامت مسافران نوروزی گفت: «در نهایت موفق شدیم تعداد تخت‌های فعال در کشور را به ۵۱۱ هزار تخت برسانیم و تعداد آنها تا حدودی بیشتر از سال ۹۸ شد. حال سعی کردیم ظرفیت اضطرار از جمله خوابگاه‌های دانشجویی، کلاس‌های آموزش و پرورش و سالن‌های ورزشی را در قالب اضطرار نخست در نظر بگیریم و مساجد، حسینیه‌ها و پادگان‌های نظامی را به‌عنوان اضطرار دوم برای اقامت مسافران نوروزی در نظر داشته باشیم. در واقع می‌توان گفت این ظرفیت‌ها نیز در دومین روز از تعطیلات نوروز پر شد، حتی در برخی از نقاط کشور با تمام پیش‌بینی‌های صورت گرفته با مشکل روبه‌رو شدیم؛ به طور مثال در بندرلنگه به یک‌باره ده برابر جمعیت آن منطقه وارد شهر شدند. در این نقطه بود که کمپین «۳۰-۶۰» را به راه انداختیم؛ چرا که ۶۰ درصد تصادفات در ۳۰ کیلومتری شهرها اتفاق می‌افتد. حتی شهرهای مکمل و جایگزین را برای اقامت مسافران معرفی کردیم که در کمپینگ‌های ورودی به معرفی می‌پرداختند. می‌توان گفت تا حدودی توانستیم اقامتی مناسب برای ۳۵ میلیون نفر شب اقامت که در شهرهای مختلف کشور شاهد بودیم ، فراهم کنیم. هرچند نمی‌گوییم خدمات‌رسانی مطلوب بود اما به گونه‌ای بود که با کمترین آسیب مواجه بودیم.»
او بیشترین چالش سفر را تعداد تصادفات جاده‌ای، گران بودن مراکز اقامتی گردشگری، هجوم گردشگر به برخی از آثار باستانی و فرهنگی مثل حافظیه و ظرفیت محدود برخی از بنادر برای جا به جایی مسافر دانست.

فروچاله‌ها برای بلعیدن 2500 سال تاریخ تخت جمشید دست به کار شده‌اند! زمین در اطراف پایتخت هخامنشی‌ها دهان باز کرده و آژیر قرمز برای حضور گردشگران در آنجا به صدا درآمده است. برنج‌کاران فارس برای دفن تخت جمشید تا 5 سال پیش 16هزار حلقه چاه عمیق کنده‌اند. آنقدر شیره جان دشت را کشیدند که زمین دهان باز کرد به بلعیدن گردشگران. آن‌طور که «مسعود رضایی منفرد» مدیر مجموعه جهانی تخت جمشید پیشتر به «ایران» گفته بود: «برای جلوگیری از وقوع اتفاقی برای گردشگران بسیار زیاد این سایت تاریخی، فروچاله جلو دروازه تخت جمشید با 5 کامیون بزرگ خاک پرشد.»
رسانه‌ها از تخت‌جمشید به‌عنوان تراژیک‌ترین قربانی خشکسالی‌های فارس نام می‌برند؛ نخستین نشانه‌های فرونشست این عمارت در سال 90 از «نقش رستم» آغاز شده است. حالا فارس گندم دارد اما نه آب دارد نه آینده. سال‌ها پیش وقتی رکورد تولید گندم به نام این استان جنوبی کشور ثبت می‌شد، کمتر کسی این روزها را پیش‌بینی می‌کرد؛ روزهایی که فارس رتبه نخست فرونشست زمین را در جهان از آن خود کرده است. براساس آمار کمیسیون آب، اقتصاد و محیط‌ زیست اتاق ایران، فارس با سالانه 54سانتی‌متر نشست، رتبه اول فرونشست جهان را از آن خود کرده است. این فرونشست نه فقط دامن تخت‌جمشید که دامن همه فارس را خواهد گرفت. همین الان باید برای رسیدن به آب در باغ شهر حافظ زمین را 600 متر حفر کرد تا دعای او آنجا که می سراید خداوندا نگهدار از زوالش بی جواب بماند. پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید ـ پرسپولیس نیز در روز طبیعت با انتشار عکسی قدیمی از این اثر باستانی، نسبت به خشکسالی و بی‌آبی در کشور هشدار داد. حمید فدایی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌ جمشید مدیریت نشدن منابع آبی، کشت برنج و حفر چاه‌های غیرمجاز در نقاط مختلف خصوصاً در دشت مرودشت و محدوده سایت تخت جمشید و نقش رستم، از جمله عواملی می‌داند که فرونشست را به جان تاریخ 2500 ساله تخت جمشید، نقش رستم و پاسارگاد انداخت!

حنیف رضا گلزار
کنشگر محیط‌ زیست و منابع طبیعی
احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله به‌عنوان یکی از مصوبات سفرهای استانی چند هفته گذشته هیأت دولت به استان‌های گلستان و مازندران، این بار بهانه‌ای برای زنده شدن دوباره طرحی موسوم به «کانال سراسری غرب به شرق مازندران» شد. طرحی که قرار بود از سال 1374 با صرف مبلغی بالغ بر 7هزار میلیارد تومان - بر اساس برآوردهای سال 1395- و احداث کانالی سراسری به طول 109 کیلومتر، سالانه 480 میلیون متر مکعب آب شیرین (243 میلیون مترمکعب آب بهنگام و 185 میلیون مترمکعب آب نابهنگام)، را از سرشاخه‌های رودخانه چالوس، خیرود، گلندرود و کجور به مناطق مرکزی و شرق استان مازندران منتقل نماید تا هم براساس نگرش موجود در ساختار مدیریت آب کشور از هدر رفت و وارد شدن آن به دریاچه کاسپین جلوگیری شود و هم کسری آب مورد نیاز بخش کشاورزی را بویژه در مناطق مرکزی استان مازندران تأمین کند. آبیاری 25984 هکتار شالیزار در دشت هراز و همچنین تغذیه 3500 هکتار آب‌بندان در این منطقه از جمله اهداف اجرای این طرح برشمرده شده است اما وقتی به ریشه و منشأ آن چیزی که کسری آب کشاورزی در مناطق مرکزی و شرقی استان مازندران نامیده می‌شود می‌نگریم، در می‌یابیم که نگرش حاکم بر ساختار مدیریت منابع آبی منطقه بیشتر به مضحکه‌ای دردآور و محملی برای بلعیدن آشکار منابع مالی کشور تبدیل شده تا دغدغه‌ای با هدف تأمین کسری آب، چرا که آنچه در عمل در حال رخ دادن است این است که آب مناطق مرکزی و شرقی مازندران قرار است بواسطه ساخت سدهای فینسک و طرح انتقال آب از سرشاخه‌های رودخانه هراز به استان‌های سمنان و تهران منتقل شود و در ازای آن، کسری آب تحمیل شده به مناطق مرکزی و شرقی استان بواسطه اجرای کانالی سراسری و بارگذاری روی سرشاخه‌های رودخانه‌های غرب استان که اتفاقاً در تابستان گذشته بخش‌هایی از آن نیز خشکیده بود جبران شود!
سفر استانی اخیر هیأت دولت به گلستان و مازندران و تأکید شخص آقای رئیسی بر ضرورت احیای تالاب میانکاله و خلیج گرگان متأسفانه از سوی ابن الوقت‌ها و مافیای آب به کلیدواژه‌ای برای زنده کردن مجدد این کانال کشی سراسری تبدیل شده است چرا که بر اساس مطالعات انجام شده آبی قرار است پس از لایروبی یا با پمپاژ آب دریاچه کاسپین به داخل مجموعه خلیج و تالاب وارد شود، باید به نسبت 1:9 با آب شیرین مخلوط شود تا کیفیت مناسب برای زیستمندان در تالاب را فراهم آورد. اگرچه بر اساس پیش‌بینی‌ها قرار است تا مقدار 20 میلیون مترمکعب آب شیرین از دهانه نکارود به منظور تحقق این هدف به تالاب منتقل شود اما همین مسأله تأمین آب شیرین بهانه‌ای شده تا پیمانکاران بار دیگر ضرورت اجرای کانال سراسری انتقال آب از غرب به مرکز مازندران و سپس ادامه آن تا مناطق شرقی استان و اتصال آن به تالاب میانکاله را مطرح نمایند.
پیگیری و زنده کردن دوباره این طرح هشداری جدی برای جامعه مدنی کنشگر در حوزه محیط‌ زیست و منابع طبیعی است. اگرچه این انتقال آب با رنگ و لعابی جذاب و با استناد به ضرورت احیای تالاب میانکاله به‌عنوان رویدادی کاملاً زیست محیطی نمایانده می‌شود اما بی‌گمان آسیب‌هایی جبران‌ناپذیر را بر پیکر منابع آبی کم رمق غرب استان مازندران و البته تخریب‌های گسترده اراضی کشاورزی و منابع ملی در طول مسیر اجرای این کانال سراسری در پی خواهد داشت.

مهر- امیرمحمود غفاری معاون برنامه‌ریزی و مدیریت منابع وزارت راه و شهرسازی از استقبال ۲.۲ میلیون مسافر هوایی از پروازهای نوروزی و ۱.۲ میلیون مسافر از قطارهای نوروزی خبر داد.

ایران- عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در توئیتر خود، نوشت: «بودجه مرمت میراث فرهنگی در قانون بودجه ۱۴۰۰ بالغ بر ۳۴۰ میلیارد تومان بود. با احتساب ۳۵ هزار بنای تاریخی ثبت‌شده میانگین سهم روزانه هر بنا کمتر از ۳۰ هزار تومان است. دستمزد روزانه یک کارگر ۳۰۰ هزار تومان است.»

مهر- مؤید محسن‌نژاد، سرپرست میراث فرهنگی فارس گفت: از ابتدای تعطیلات نوروزی تا ۱۳ فروردین، یک میلیون و ۴۶۸ هزار و ۱۴۶ نفر از اماکن گردشگری فارس بازدید کردند.

تسنیم- علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط‌ زیست گفت: مطمئناً آنچه در عرصه محیط‌ زیست کشور اتفاق می‌افتد، جدا از قانون نخواهد بود و از این پس، هیچ کلنگ بدون مجوزی بر زمین نخواهد خورد.

ایسنا- یوسف بیدخوری، خراسان رضوی معاون گردشگری اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی از ثبت بیش از ۳.۵ میلیون اقامت در نوروز ۱۴۰۱ در استان خبر داد.

تسنیم- حسن ابراهیمی، رئیس اداره حفاظت محیط‌ زیست شهرستان ارسنجان گفت: اولین نوزاد گوزن زرد ایرانی در دهم فروردین ماه سال 1401 در جنگل خلیل بیگ سایت احیا، تکثیر و پرورش ارسنجان متولد شد. با زایش اولین گوساله گوزن زرد ایرانی در سال‌جاری جمعیت این گونه ارزشمند به 58 رأس رسیده است.

میراث آریا- مهدی ایزدی، سرپرست اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مازندران از بازدید بیش از ۱۸۰ هزار نفر از موزه‌های سطح استان خبر داد.

ایرنا- جبار گوهری، سرپرست اداره‌ کل میراث‌ فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه با اشاره به اینکه پس از دوسال که سفرها در کشور با محدودیت مواجه شده بود، امسال شاهد یک اتفاق ویژه در حوزه گردشگری کشور و استان بودیم، گفت: نوروز امسال بیش از ۲ میلیون و ۶۷۵ هزار نفر از جاذبه‌های استان دیدن کردند.

 مهر- ۲۰۰ اصله درخت توسط یک دستگاه رسمی دولتی در خیابان خوارزمی در مرکز لرزه‌نگاری وابسته به دانشگاه تهران قطع شد.