سهیلا یادگاری
 خبرنگار
تجهیز اراضی به سامانه‌های نوین آبیاری، مهار آب‌های مرزی و احیای اراضی 3برنامه‌ای است که همزمان برای حفظ اراضی،افزایش تولید و بهره‌وری کشاورزی اجرا می‌شود.
بر‌اساس آمار رسمی، مجموع اراضی زراعی کشور 15.5 میلیون هکتار برآورد می‌شود که 9.3 میلیون هکتار آن اراضی دیم و 6.2 میلیون هکتار اراضی آبی است. بیشترین تهدید برای اراضی کشاورزی خشکسالی، کمبود آب و خارج شدن اراضی از زیر کشت است. برای حفظ اراضی کشاورزی و افزایش تولید و بهره‌وری، 3 برنامه دولت که در سال‌های اخیر اجرا شده است، تجهیز اراضی به سامانه‌های نوین آبیاری، احیای اراضی و همچنین مهار آب‌های مرزی است.
احیای 550 هزار هکتار زمین کشاورزی
مهم‌ترین برنامه‌ای که در دولت برای افزایش تولید و بهره‌وری کشاورزی اجرا شده برنامه احیای 550 هزار هکتار از اراضی استان‌های خوزستان و ایلام است که تاکنون 295 هزار هکتار آن به مرحله بهره‌برداری رسیده است. طرح احیای 550 هزار هکتاری، 500 هزار هکتار در استان خوزستان و 50 هزار هکتار در استان ایلام است.
طرح احیای اراضی خوزستان و ایلام بزرگترین طرح کشاورزی ایران در سال‌های گذشته است. طرحی که در سفر رهبری به خوزستان در سال 1375 با هدف توسعه کشاورزی در این دو استان و تأمین امنیت غذایی کشور مصوب شد. اما از آن زمان این طرح مورد توجه قرار نگرفت تا اینکه در سال 1392، احیای اراضی دو استان خوزستان و ایلام، در دستور کار قرار گرفت. این طرح با بودجه یک و نیم میلیارد دلار از منابع صندوق توسعه ملی در دولت یازدهم وارد فاز عملیاتی شد. محمدجواد صالحی‌نژاد، مدیر اجرایی پروژه احیای اراضی 550 هزار هکتاری خوزستان و ایلام در گفت‌و‌گو با «ایران» گفت: در فاز اول اجرای این پروژه، 295 هزار هکتار از اراضی احیا شده است. در این مرحله نکته قابل توجه این بود که 50 هزار هکتار زمین مین‌زار به زمین کشت‌زار برگشت و این اراضی در حال حاضر زیر کشت و تولید است. استفاده بهینه از منابع آب و خاک، هدف اصلی طرح احیای اراضی 550 هزار هکتاری است. طبق بررسی‌های انجام‌شده با اجرای شبکه‌های آبیاری و زهکشی و استفاده بهینه از منابع آب، راندمان مصرف آب در فاز اول در حدود25 افزایش یافته که حدود 885میلیون متر مکعب در سال صرفه‌جویی به همراه خواهد داشت. همچنین افزایش تولید با افتتاح فاز اول این طرح افزایشی چشمگیر است. بر اساس تولید محصولات کشاورزی از 4.5میلیون تن در سال 95 به 8.5 میلیون تن در سال 98 رسیده است.
در مورد اجرای فاز دوم طرح و احیا و تجهیز 295 هزار هکتار اراضی باقیمانده، مهمترین دغدغه تخصیص اعتبارات است. به گفته مدیر اجرایی پروژه احیای اراضی 550 هزار هکتاری خوزستان و ایلام تخصیص آب فاز دوم و تأمین منابع مالی در حال بررسی است. با سفر روز گذشته معاون اول رئیس جمهوری به استان خوزستان، مجریان طرح امیدوارند بودجه اجرای فاز دوم هر چه زودتر تأمین و تخصیص داده شود.
مهار آب‌های مرزی
جلوگیری از خروج آب‌های مرزی، طرح مهم دیگری است که برای حفظ اراضی کشاورزی بویژه در غرب و شمالغرب کشور به اجرا درآمده است. به گفته علی مراد اکبری، معاون آب و خاک وزیر جهاد کشاورزی،«از طریق آب‌های مرزی غرب و شمال غرب کشور سالانه حدود 7 میلیارد مترمکعب آب از کشور خارج می‌شد که با تخصیص 8میلیارد دلار اعتبار از منابع صندوق توسعه خروج آن مهار شد.»
با توجه به اینکه کمبود آب از تهدیدهای جدی پیش‌روی کشور است، راهکارهایی برای کاهش این تهدیدها اجرا شده است. اجرای طرح‌های منابع آب و خاک در استان‌های غرب و شمال غرب که بیش از ۹۹ درصد از آنها مجهز به سیستم‌های مدرن آبیاری است، فرصت مناسبی برای جبران عقب‌ماندگی‌ها در این مناطق ایجاد کرده است. روز پنجشنبه هفته گذشته، با حضور رئیس جمهوری از 25 هزار هکتار شبکه‌های فرعی آبیاری غرب و شمال غرب کشور بهره‌برداری شد که با افتتاح آن، 9 هزار نفر از مزایای آن بهره‌مند شدند به گفته مسئولان وزارت جهاد کشاورزی با تخصیص اعتبارات لازم، برای کشت بهاره 25 هزار هکتار دیگر افتتاح می‌شود. با اجرای این پروژه، 19 هزار هکتار از اراضی دیم به آبی تبدیل می‌شود و حدود 6 هزار هکتار از این پروژه هم بهبود کم آبیاری است. همچنین در این پروژه برای 22 هزار نفر اشتغال ایجاد و تولید انواع محصولات کشاورزی 4 برابر افزایش می‌یابد و ارزش افزوده اراضی به بیش از 10 برابر می‌رسد. پروژه‌های توسعه منابع آب و خاک در غرب و در 227 هزار هکتار از اراضی کشاورزی شش استان کشور به اجرا در می‌آید که تاکنون 77 هزار هکتار از آن اجرایی شده است. به گفته معاون آب و خاک وزیر جهاد کشاورزی اگر تأمین منابع مالی و آب مورد نیاز این پروژه صورت گیرد، تا پایان دولت بیش از ۱۱۰ هزار هکتار از آن افتتاح می‌شود.
سامانه‌های نوین آبیاری
از دیگر طرح‌‌های افزایش بهره‌وری از راضی کشاورزی تجهیز زمین‌ها به سامانه‌های نوین آبیاری است. معاون آب و خاک وزیر جهاد کشاورزی در‌خصوص اجرای سامانه‌های نوین آبیاری در کشور گفت: امسال 100 میلیون یورو از محل صندوق توسعه ملی برای توسعه سامانه‌های نوین آبیاری اختصاص یافته و تاکنون 16درصد این منبع مالی تأمین اعتبار و تخصیص داده شده است.
به گفته اکبری 60 هزار هکتار مجهز به سیستم نوین آبیاری شدند و 130 هکتار هم در حال اجرا است. با تأمین اعتبار کل پروژه پیش‌بینی می‌کنیم بین 120 تا 150 هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور تحت پوشش سیستم آبیاری نوین قرار می‌گیرد.
علاوه بر 3 طرح اصلی برای حفظ اراضی، برنامه دیگر زهکشی اراضی کشاورزی است که مهمترین هدف آن حفظ آب و افزایش راندمان زمین‌های دیم است. علاوه بر آن زهکشی اراضی بویژه در استان‌های سیل خیز موجب کاهش چشمگیر خسارت‌های ناشی از سیل می‌شود. در همین زمینه هم، بخشی از طرح‌های زهکشی اراضی کشاورزی با دستور رئیس جمهوری هفته گذشته به بهره‌برداری رسید. پروژه زهکشی اراضی استان گلستان نخستین و بزرگترین پروژه زهکشی اراضی دیم کشور است که پس از بهره‌برداری تولید غلات در آن 80 درصد افزایش می‌یابد و درآمد کشاورزان در بخش‌های آبی 58 درصد و در کشت دیم 159 درصد و شاخص بهره‌وری بدون استفاده از زه‌آب 44درصد افزایش خواهد یافت.
رضا سرافرازی، مجری طرح‌های آب و خاک استان گلستان در مورد این طرح گفت: با اجرای این طرح در 280 هزار هکتار، 225میلیون متر مکعب آب حفظ خواهد شد که 100 میلیون متر مکعب آن با کیفیت مطلوب جهت آبیاری تکمیلی اراضی دیم قابل استفاده است و مابقی آن برای احیای تالاب گمیشان و کشت گیاهان شورپسند، توسعه مراتع و بخش صنعت قابل استفاده خواهد بود. به گفته سرافرازی، زهکشی اراضی استان گلستان باعث شد که در سیل سال گذشته اراضی کشاورزی این استان، خسارت‌های کمتری از سیل ببیند و علاوه بر آن با اجرای این طرح‌ها کاهش شوری اراضی و افزایش بهره‌وری رقم می‌خورد. همچنین تولید غلات در این استان در اراضی دیم تا 2.5 برابر افزایش می‌یابد.
دستاورد مهم دیگر اجرای طرح‌های احیا و تجهیز اراضی کشاورزی کاهش ریزگردها در کشور است. در سفر روز گذشته معاون اول رئیس جمهوری به استان خوزستان اعلام شد که دولت برای مهار ریزگردها در بودجه سال آینده ۲۰ میلیون دلار اختصاص داده است. حدنگاری و کاداستر یا تعیین محدوده اراضی برای جلوگیری از تجاوز به اراضی کشاورزی یا تغییر کاربری آن برنامه دیگری است که در دولت در حال اجرا است. در این خصوص مسعود منصور، رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری گفت: کاداستر ۴۶ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار از اراضی ملی کشور به اتمام رسیده است و تا پایان دولت دوازدهم کار حدنگاری اراضی ملی به پایان می‌رسد.

ادامه از صفحه 7
ضمن آنکه اکنون انرژی‌های تجدیدپذیر پشت درها منتظر ایستاده‌اند تا جای انرژی‌های فسیلی را بگیرند و اندکی تأخیر در عمل و سستی، فرصت ظهور این پتانسیل‌ها را نیز از ایران خواهد گرفت.
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که باید هرچه سریع‌تر روی تحقق آن پافشاری کنیم، مسأله افزایش ضریب بازیافت نفت خام و همین طور فشارافزایی در میدان مشترک پارس جنوبی است. در حال حاضر متوسط ضریب بازیافت نفت خام در همه دنیا حدود 34 درصد است اما ضریب فعلی بازیافت نفت خام در ایران حدود 10 درصد از این میانگین پایین‌تر است. اگر به ضریب بازیافت نفت خام در کشورهایی مانند عربستان که حدود 50 درصد و دو برابر ضریب بازیافت نفت ایران است، نیندیشیم، حداقل باید به میانگین جهانی دست یابیم و این ازدیاد برداشت، کمک خواهد کرد که سرمایه ملی زیر زمین مدفون نشود و برخلاف تصور عوامانه و مردود، ثروت ملی از این طریق برای نسل‌های آتی حفظ شود. تصور کارشناسان اکنون بر این است که ایران با توسعه و ازدیاد برداشت می‌تواند 7 میلیون بشکه در روز ظرفیت تولید نفت خام داشته باشد. در مورد گاز طبیعی نیز حداقل 500 میلیون متر مکعب در روز توان ظرفیت نهفته در کشور وجود دارد و باید هرچه سریع‌تر آن را از حالت بالقوه به حالت بالفعل درآوریم. اکنون کشورهای دارنده منابع هیدروکربوری با سرعت تمام و بالاترین ضریب ممکن در حال توسعه و برداشت نفت و گاز هستند. در همسایگی ما نیز کشور عراق را می‌توان مثال زد که تولید تاریخی آن نصف ایران بوده اما اکنون روی دستیابی به تولید 5 میلیون بشکه و سپس 7 میلیون بشکه در روز بحث می‌کند و جایگاه ایران را نیز در اوپک به دست گرفته است. این کشور با استفاده از تکنولوژی روز جهان توسعه صنعت نفت خود را تسریع کرده و ما نیز لازم است که با بهبود روابط بین‌المللی و انتقال سرمایه و تکنولوژی به کشور، خودمان را از این ثروت و جایگاه درخور بین‌المللی محروم نکنیم.
برخی می‌گویند که نفت و گاز سرمایه بین نسلی است و بدون توسعه آن را برای نسل بعدی باید حفظ کرد؛ اما مسأله اینجاست که جهان از 2050 رویکرد خود را نسبت به انرژی مصرفی تغییر خواهد داد و پیش از آنکه انرژی‌های تجدیدپذیر و هیدروژن، منابع نفت و گاز ما را از سبد انرژی مصرفی دنیا بیرون بیندازد، باید آنها را توسعه بدهیم و برای این کار سرمایه‌ای لازم است که در ایران نمی توان یافت و تکنولوژی مورد نیاز است که در اختیار ما نیست. اما اگر با بهبود روابط بین‌المللی و منطقه‌ای، ایجاد یک شرایط برد- برد جهانی، تأمین سرمایه و تکنولوژی مورد نیاز، خودداری از خودتحریمی‌ها و اصلاح سیاست‌های انرژی و بهینه سازی مصرف، این ثروت را پیش از اتمام عصر نفت، استخراج کنیم و درآمد آن را به بخش‌های مولد اقتصاد تزریق کنیم تا به مرور سهم نفت در این اقتصاد بزرگ و مولد کمتر از سایر بخش‌ها شود، توانسته‌ایم به صورت عملی و موفق به اقتصاد بدون نفت برسیم که در اصل سیاست انتقال بین نسلی ثروت را نیز در بطن خود دارد. لذا آینده انرژی در ایران به اراده و تصمیمی وابسته است که امروز می‌گیریم. می‌توان آینده انرژی در ایران را چنین تصور کرد که توانسته‌ایم بخوبی از پتانسیل‌های موجود استفاده کنیم و زمانی که دنیا به سمت انرژی‌های نو حرکت می‌کند، ما در آن دوره نیز یکی از بازیگران اصلی باشیم یا آنکه با یک ثروت عظیم در زیر خاک خداحافظی کنیم و وابسته به کشورهای دیگر در تأمین انرژی باشیم. آنچه امروز جای آن در رسیدن به موقعیت ممتاز در زمینه انرژی خالی است، تصمیم و اراده ملی و همصدایی برای حال و آینده ممتاز در زمینه انرژی است. باید روی توسعه و مدیریت مصرف انرژی با سیاست‌های صحیح مدیریتی بیشتر تمرکز شود و تنها منافع ملی اساس سیاستگذاری‌ها باشد.