موزه زیبا اما مهجور پایتخت
«زمان» در نوروز فراموش نشود
نیلوفر منصوری
خبرنگار
صدها ساعت، هزاران ساعت منتظر مانده‌اند تا به دیدارشان بروید و از خود بپرسید که آیا واقعاً، انسان با چوب و نور خورشید بود که توانست زمان را کشف کند و به ساعت‌های امروز برسد؟ موزه ساعت که تماشاگه زمان پیشانی نوشت سردر آن است، بازدیدکنندگانش را به دالانی از اساطیر یونان تا پهلوی اول می‌برد. زمان‌هایی که خبری از ساعت‌های دیجیتال و رنگارنگ امروزی نبود.موزه زمان، از جاذبه‌های متفاوت تهران محسوب می‌شود، عمارتی شبیه خانه عروسک‌ها که ساکنانی عجیب و غریب دارد. ساکنانی آکنده از تیک‌تاک‌هایی که با صدای خموش خود هر کدام لحظه‌هایی را روایت می‌کنند. برخی تداعی‌گر زمان‌های حضور پیش صاحبان سابق خود هستند و برخی هم روایتگر خاطرات آکنده از رؤیاهای صادقه شاهانه که اکنون به خواب خوش تاریخ پیوسته‌اند.
فرصتی در تعطیلات نوروز
«تماشاگه زمان» به عنوان نخستین موزه ساعت در ایران شناخته می‌شود، هرچند که قدیمی‌ترین ساعت تهران، شمس‌العماره است، اما صدها ساعت دیگر، با ابزارهای زمان سنجی در خانه‌ای قدیمی با معماری زیبا و منحصربه فرد در شمال تهران جمع شده‌اند. علاوه بر این به تازگی ساعت‌های برخی از شهدا نیز به این مجموعه اضافه شده که در تعطیلات نوروز فرصت مناسبی برای دیدن آنهاست. قدم زدن در این موزه، بی‌شباهت به بر لب جوی نشستن و گذر عمر دیدن نیست. زیرا از ساعت‌های شنی و آفتابی تا ساعت‌های آبی و مکانیکی و حتی ساعت‌های جیبی که قدمتی 100 ساله دارند و شاهان ایرانی در جیب خود داشتند، در باغی باصفا گردهم آمده‌اند، تا شما به دیدارشان بروید.بخش‌هایی از این موزه به تازگی بازسازی و مرمت شده تا بازدیدکنندگان نوروزی، بتوانند بدون کم و کاست از این مجموعه دیدن کنند. محسن قانونی مدیر پژوهش و توسعه گروه موزه‌های دفینه در این زمینه به «ایران» می‌گوید: این بخش‌ها شامل قسمت اداری و کافی‌شاپ، سرویس‌ها و محوطه است. آن‌گونه که قانونی می‌گوید: سقف بنا، تزئینات گچبری، سیستم اداری، سیستم آبرسانی ورودی و شریان‌های موجود بهسازی شده است.در این موزه 12 عدد ساعت از شهدای گمنام نیز به نمایش گذاشته شده است، قانونی دراین باره می‌گوید: به مناسبت پاسداشت شهدای گمنام ایده رواق فرازمانی طراحی و اجرا شد. دو ساعت رومیزی نیز از شهیدان باکری و زین‌الدین در معرض دید قرار گرفته تا مجموعه ساعت‌های ارزشمند این موزه تکمیل شود.
گذر زمان
ساعت‌های این مجموعه، هر چند قدمت بالایی دارند، اما گذر زمان از زیبایی آنان نکاسته است. ساعت‌هایی با میناکاری‌های رنگارنگ که شاید دیگر هیچ کارخانه و کارگاهی شبیه آنها را تولید نکند. برخی ساعت‌های قدیمی از قایق اژدها، ساعت شمعی، ساعت شنی، ساعت سوختنی، ساعت آبی، ساعت آفتابی 4 هزار ساله مصریان باستان و ساعت آبی سه هزار و 500 ساله مصری در فضای باز قرار دارند و آفتاب می‌گیرند. گویی آنقدر از شمارش قرنها، سال‌ها و ثانیه‌ها خسته‌اند و شاید هم از ساعت‌های جدید و دیجیتالی رنجیده‌اند که دیگر حاضر نیستند از خواب قیلوله آفتابی برخیزند. این ساعت‌ها در کنار زیبایی ظاهری و نمادهای اساطیری از روند تکاملی خود در گذر زمان هم خبر می‌دهند.برخی از ساعت‌های داخل عمارت هم مختص عاشقان ساعت مچی و جیبی است. این ساعت‌ها پس از زندگی روی مچ اشخاص مهم، در ساختمان موزه نگهداری می‌شوند. از ساعت کوارتز سوئیسی دکتر حسابی تا ساعت داماس دکتر کردوانی و ساعت‌های هنرمندان و دانشمندانی چون جمشید مشایخی، داوود رشیدی، محمدعلی کشاورز، احترام برومند، مصطفی رحماندوست و… دیده می‌شود.
معماری عمارت باغ
اما آنچه زیبایی این بنا را چشم نواز می‌کند، علاوه بر ساعت‌های متنوع، گچبری‌ها، آیینه‌کاری‌های هندسی و گره چینی درهای آن است که آدمی را خیره می‌کند. مسئول سالن موزه به «ایران» می‌گوید: این عمارت قدمتی بالغ بر 80 سال دارد و قبل از آن اینجا جزو املاک باغ فردوس بوده که سال 1346 آقای حسین خداداد از آقای منصور شمیرانی خریداری می‌کند و بنای خشت و گلی‌اش را به طور کلی مورد مرمت قرار می‌دهد و به صورت اسکلت آهنی درمی‌آورد. به گفته او، مهندس ابتکار مهندس مشاور ساختمان بوده و کار مرمت این بنا را که 10 سال طول کشیده انجام داده است. بعد از آن معمار جدید عمارت با 40 گچکار، گچبری این ساختمان را به این شکل زیبا اجرا می‌کنند. این گچبری‌ها تلفیقی از سبک ایرانی و فرنگی است و نمای بیرون ساختمان مانند سردرها و حاشیه آنها ترکیبی از سبک قاجاریه و سبک جدید است.علاوه بر ساعت‌های کوچک و بزرگ درون محفظه‌های شیشه‌ای، ساعت‌هایی هم درون مجسمه‌هایی با صبغه تاریخی وجود دارند که شنیدن داستان‌های حماسی و عاشقانه مردان و زنان اساطیری لذت دیدن را دو چندان می‌کند. یکی از آنها زنی است که خنجر به دست دارد با زخمی روی سینه که دو نفر در حال گرفتن دست‌های او هستند و داستانی اسطوره‌ای که پابلیوس ویرژیل، شاعر بزرگ روم و راوی اثر «آنه‌اید» آن را روایت کرده به شکل این مجسمه ساخته شده است.
نخستین‌های زمان سنجی
یکی دیگر از جذابیت‌ها و جالب‌ترین اشیای تماشاگه زمان، اولین کارت ساعت زنی (کارت پانچ) است که متعلق به شرکت راه‌آهن ایران است. به گفته مسئول این موزه، این دستگاه برای ثبت ساعت ورود و خروج کارمندان استفاده می‌شده و با قراردادن کارتی در محل مخصوص و فشار دکمه، ساعت و زمان ورود و خروج روی آن ثبت می‌شده است. این دستگاه حدود 80 سال پیش وارد ایران شده است.شاید گفتن این موضوع نیز خالی از لطف نباشد که در قدیم ساعت‌های جیبی جزو کالاهای لوکس و گرانقیمت محسوب می‌شدند. در این موزه، ساعت‌های جیبی 300 سال پیش نیز وجود دارد که دارای سه در بوده‌اند. تفکر آن زمان این‌گونه بوده که با تعبیه سه در، آسیبی به ساعت وارد نشود. نخستین ساعت جیبی توسط یک قفل ساز آلمانی در سال 1504 اختراع شد و به حدی کوچک و سبک بود که به راحتی به گردن آویزان می‌شد و یا درون جیب قرار می‌گرفت. بعدها، ساعت‌های سوئیسی به بازار آمدند که از نظر قیمت ارزان‌تر بودند و افراد عادی نیز می‌توانستند آن را خریداری و استفاده کنند.یکی دیگر از شگفتی‌های این موزه، وجود یک ساعت شمعی حدود هزار ساله است. ساعتی که با شمع کار می‌کند و زمان را می‌سنجد. در این ساعت، شمعی تعبیه شده که با سوختن و کوتاه شدن آن، گذر زمان را محاسبه می‌کردند. این ساعت در زمان یکی از پادشاهان انگلستان به نام آلفرد کبیر اختراع شده است.
گوشه دنجی در هیاهوی شهری
قطعاً در شهری مثل تهران که خانه‌های تاریخی و قدیمی تخریب و بازسازی می‌شوند، هنوز هم در کوچه پس کوچه‌های تهران می‌توان بناهای زیبا و دلربای عصر قجری را دید. بناهایی که از ساخت و سازها به دور مانده‌اند و می‌توانند گوشه دنجی برای دوری از هیاهوی شهری و دوری از روزمرگی باشند و صدها ساعت تاریخی و منحصر به فرد شما را به یاد زمان‌های از دست رفته داستان‌ها و افسانه‌ها بیندازند. همان‌هایی که شاید فکرش را نمی‌کردید که در این بنای خشتی و گلی فرسوده که اکنون به عمارتی از دوره محمدشاه قاجار تبدیل شده، به ذهن شما حمله کنند. نوشتن از تک تک ساعت‌ها و داستان‌های آنها زمان زیادی لازم دارد. ساعت‌هایی که به گفته کارشناس موزه، در زمانی که مالیات واردات اشیای هنری حذف شد، درباریان و متمولان آن زمان از فرصت استفاده کردند و این اشیا را وارد کردند. اما گردآوری آن به دوران بعد از انقلاب برمی‌گردد.این خانه و موزه زیبا در سال 1382 در فهرست آثار ملی ثبت شده است. تماشاگه زمان در خیابان زعفرانیه قرار دارد. دسترسی به آن راحت است. می‌توانید با بی‌آرتی‌های راه‌آهن- تجریش به ابتدای خیابان زعفرانیه بروید و با کمی پیاده‌روی خود را به چهارراه پرزین بغدادی و بعد به تماشاگه زمان برسانید.