آیین رونمایی کتاب «موسیقی یارسان» برگزار شد
آوانگاری در پاسداشت مقام‌های تنبور
ندا سیجانی
خبرنگار
آیین رونمایی کتاب «موسیقی یارسان» به تألیف حیدر کاکی شامگاه سه‌شنبه 8 اسفند‌ماه در موزه موسیقی برگزار شد. این کتاب برابر با اثر صوتی استاد علی‌اکبرمرادی است (آهنگساز و نوازنده پیشکسوت تنبور) که پیش‌تر در قالب چهار لوح فشرده ابتدا توسط خانه فرهنگ‌های جهان در پاریس و سپس توسط انتشارات ماهور با عنوان «مقامات یاری» منتشر شده بود و این‌بار در کتاب «موسیقی یارسان» سرودها و ته‌رزهای باستانی تنبور و تمامی مقام‌های کلام، مجلسی و گوشه‌های مختلف آن با روش تقریری و دقیق و نه به صورت توصیفی، نت‌نویسی شده و برای نخستین‌بار به صورت مکتوب از سوی انتشارات سرانه انتشار یافته است.
سخنی برای کهن‌ترین ساز زهی
در مراسم رونمایی این کتاب که اجرای آن را نفیسه سادات عبدالبقایی برعهده داشت، به دلیل در سفر بودن علی‌اکبر مرادی در خارج از ایران، ابتدا پیام او پخش شد که در بخشی از آن آمده بود:«امروزه مقام و اهمیت ساز کهن و باستانی تنبور بر هیچ‌کس پوشیده نیست. تنبور کهن‌ترین ساز زهی مضرابی نه فقط ایران بلکه خاورزمین است. اهمیت ساز تنبور نه تنها به جسمش که همان سیم، چوب و پوست باشد، بلکه به هور تنبور یعنی مقامات و پرده‌های آن است که باعث حیرت و سرگشتگی بسیاری از عرفای بزرگ شده است. نقش کردان یارسان در پاسداشت تنبور و حفظ موسیقی و مقامات آن به‌راستی نقشی ستودنی است، تا آنجا که برخلاف رفتار نامناسبی که مردم ما در گذشته با موسیقی و هنرمندان موسیقی داشته‌اند، تنبور را مقدس و نوازنده‌اش را درویش، صوفی، پاک و بزرگ می‌دانستند. من از طرف خودم، نوازندگان و دلبستگان واقعی تنبور به روح پرفتوح تمامی اساتید کوچ کرده و حاضر تنبور درود می‌فرستم... کتاب موسیقی یارسان به همت جمعی از یاران و خدمتگزاران این فرهنگ تهیه شده و یقیناً گامی مهم در صبر و پایداری این فرهنگ موسیقایی عظیم است و از تمام این دوستان و یاران همیشگی‌ام کمال تشکر را دارم.»
هنرجویان، محضر استاد را درک کنند
حیدر کاکی، مؤلف این کتاب نیز در این مراسم اظهار داشت:«در این کتاب مقام‌های ساز تنبور و در کنار آن شعرهایی که با این ساز سروده شده با همراهی یک تیم دلسوز شکل گرفته است، بویژه در بخش اشعار که در این زمینه آقای صیاد محمدی کمک بسیاری داشتند. این اشعار و ادبیات کردی به دوره‌های بسیار قبل برمی‌گردد، شاید نزدیک به 700 سال گذشته. همان‌طور که گفته شد این کتاب نت‌نویسی 72 مقام تنبور همراه با اشعار است. البته ناگفته نماند این نت‌نویسی‌ها پایان کار نیست، چراکه نت، تمامی آنچه در موسیقی است منتقل نمی‌کند. بنابراین ضرورت دارد هنرجو و نوازنده محضر استاد را به‌درستی درک کرده و در همین مراسم از هنرجویان جوان تقاضا دارم حتماً در محضر استاد شاگردی کنند.»
او در ادامه افزود: موسیقی تنبور به لحاظ ملودی‌ها و ریتم‌های متنوعی که دارد بعد از موسیقی ردیف دستگاهی قرار می‌گیرد اما با اطمینان می‌گویم موسیقی تنبور به لحاظ ریتمیک از موسیقی ردیف دستگاهی ایران غنی‌تر است.»
صیاد محمدی که ترجمه اشعار کردی به فارسی را برعهده داشت نیز در جملاتی به مراحل جمع‌آوری، استخراج، نت‌نویسی و ترجمه این اشعار اشاره کرد و افزود:«با توجه به اینکه این کتاب بار آموزشی دارد شاید لازم بود اشعار تحت‌لفظی ترجمه می‌شد اما به دلیل محدودیت‌ها، در بسیاری از جاها به صورت آزاد ترجمه‌ها انجام شده، البته ادعایی بر کامل بودن آن نیست و یقیناً اشکالاتی بر آن وارد است.»
فرزاد بازگیر هم که ویرایش متن‌ها را برعهده داشته است، اظهار کرد:«موسیقی تنبور72 مقام دارد که تمامی آنها با کلام است.
روی یک‌سری از مقامات بویژه مقامات ریتمیک، ملودی‌سازی و آوازی یکسان است و ملودی‌سازی پیرو ملودی آوازی است و در کتاب قبلی آقای کاکی به این نکات توجه شده است. در کتاب موسیقی یارسان هم تمامی این مقام‌ها نوشته و آوانگاری شده و در این 72 مقام، تعداد 56 مقام آن حقانی یا کلام است که جنبه مذهبی این مقام‌ها را معرفی می‌کند و 16 مقام دیگر مجلسی است که به موضوعات فرهنگی مردم مناطق کردنشین می‌پردازد. مؤلفه دیگر که بسیار مهم است، ریتم، دورها و ضرب‌هاست که در مقامات تنبور وجود دارد. در مقامات تنبور ریتم حاکم نیست و دورهای ضربی و ملودیک مورد توجه است.»
محمد‌علی مرآتی، دبیر هفدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران که از میهمانان این مراسم بود به عنوان آخرین سخنران گفت: «آقای حیدر کاکی یک پژوهشگر ارزشمند است و کار بسیار مهمی در زمینه موسیقی مقامات تنبور انجام داده است. او در ادامه صحبت‌هایش به استاد علی‌اکبر مرادی و دسته‌بندی، چینش و تنظیمی که در مقامات تنبور انجام داده است اشاره کرد و در این‌باره گفت:«تفکیک تحلیلی و قسمت کردن این مقام‌ها بسیار مهم و کار ویژه‌ای است. همچنین اشعار و سرود‌های آن نیز بخش قابل توجه این کتاب است.»