در گفت‌وگوی تفصیلی ایران جمعه با علی مطهری مطرح شد
رأی‌ندادن اشتباه است
انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی و ششمین دوره مجلس خبرگان رهبری روز ۱۱ اسفند سال‌جاری برگزار می‌شود. پس از اتمام مهلت بررسی صلاحیت‌های داوطلبان انتخابات مجلس شورای اسلامی در هیأت‌های نظارت استانی و هیأت مرکزی نظارت بر انتخابات شورای نگهبان به بررسی صلاحیت‌ها پرداخته شد. اکنون در آستانه روز انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی قرار داریم. سخنگوی شورای نگهبان در روزهای اخیر از تأیید صلاحیت بیش از هزار نفر از داوطلبانی که در مراحل قبل رد صلاحیت و عدم احراز صلاحیت شده بودند، خبر داده بود و در روزهای گذشته نیز گفت که بیش از ۵۵۰ داوطلب دیگر انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی توسط شورای نگهبان تأیید صلاحیت شدند. طحان نظیف همچنین در تاریخ ۱۵ بهمن نیز گفت: بیش از ۷۵۰ نفر دیگر از داوطلبان نمایندگی مجلس شورای اسلامی تأیید صلاحیت شدند و تعداد داوطلبان به بیش از ۱۴ هزار و ۲۰۰ نفر رسیده است. با اطلاع داوطلبان از نتایج بررسی صلاحیت‌ها، تنور انتخابات در حال گرم شدن است و نماینده‌های برخی از جریان‌ها و احزاب سیاسی با اظهارنظر‌های مختلف و شرکت در مناظره‌های دانشگاهی و رسانه‌ای به‌دنبال مطرح کردن برنامه‌های انتخاباتی خود هستند.
سید پویاهاشمی حفظ‌آباد
خبرنگار
احزاب باشگاهی برای تربیت نیروی سیاسی کشور
میزان مشارکت در انتخابات مجلس به غیر از متغیرهای سیاسی کلان اغلب تحت تأثیر موضوعات و مسائل محلی قرار می‌گیرد. متغیرهایی که عموماً سبب می‌شود میزان مشارکت در هر منطقه تابعی از اقتضائات و مناسبات محلی خاص آن حوزه انتخابی باشد و از این رو تحلیل رفتار انتخاباتی رأی‌دهندگان در انتخابات مجلس، اغلب تبدیل به مسأله‌ای پیچیده و از جهت تحلیلی ناهموار می‌شود.
در شرایطی که رهبر انقلاب، علاج دردهای مزمن کشور را در پرشور بودن انتخابات و حضور مردم در صحنه تعیین سرنوشت عنوان می‌کنند، گویا تلاش‌هایی خلاف جهت تقویت مشارکت مردمی در جریان است که به عقیده کارشناسان سیاسی باید آسیب‌شناسی شده و برای آن راهکار جدی ارائه شود.
البته در این میان نقش احزاب و گروه‌های مختلف را نباید کنار گذاشت. حزب به عنوان یک اجتماع سیاسی سازمان‌یافته با اصول، مرام و مسلک و رویکرد مشخص، از فرآورده‌های نظام‌های دموکراتیک است و بر این پایه، احزاب باید به وحدت و انسجام جامعه کمک و با پایبندی به اصول اسلامی در زمینه حفظ هویت اسلامی، شناخت مشکلات و تهدیدات و آسیب‌های درونی و بیرونی برای معنابخشی به کارکردهای حزبی تلاش کنند و یکی از میدان‌های نقش‌آفرینی احزاب عرصه انتخابات است.
احزاب در دنیای مدرن، سایه دولت‌ها و بدیل آنها به شمار می‌روند که به تربیت نیرو برای اموری مانند امور سیاسی کشور می‌پردازند و نیروهای خود را در معرض رأی و انتخاب مردم قرار می‌دهند تا براین اساس گروه‌های مختلف به کارزار انتخاباتی وارد شوند و با رأی خود در تعیین سرنوشت کشور نقش‌آفرینی کنند.
احزاب سرمایه اجتماعی کشور
به باور متخصصان، نقش احزاب برای مشارکت حداکثری مردم در انتخابات غیرقابل انکار است، چرا که عرصه رقابت‌ها را از شکل فردی خارج کرده و مردم را به سمت انتخاب آگاهانه هدایت می‌کنند.
احزاب باید به این مهم دست یافته باشند که تلاش برای جلب حداکثری مشارکت سیاسی مردم در امر انتخابات وظیفه همگان است و در این بین خانه احزاب می‌تواند نقش همدلانه بین طیف‌های مختلف داشته باشد و بستر حضور حداکثری مردم را فراهم کند.
احزاب با توجه به دربرگیری جمعیت مخاطب خود می‌توانند بر شور انتخاباتی و تقویت سرمایه اجتماعی مؤثر باشند و برای تحقق این راهبرد این امکان را دارند تا داوطلبان نمایندگی مجلس شورای اسلامی را مورد حمایت خود قرار دهند. بی‌تردید اگر احزاب نقش خود را در انتخاب آگاهانه مردم به خوبی ایفا کنند، امتیازات مناسبی برای نظام جمهوری اسلامی در بر خواهد داشت.
امنیت، سلامت، رقابت و مشارکت چهار رویکرد مدنظر در انتخابات ۱۱ اسفند ۱۴۰۲ پیرو منویات رهبر معظم انقلاب بوده و انتظار این است احزاب که نماینده خود را برای اداره جامعه و نشستن بر کرسی بهارستان نامزد می‌کنند در این زمینه برنامه و راهکار داشته باشند.
به اعتقاد برخی کارشناسان اگر نمایندگان از احزاب معرفی شوند، بعد از بیان هر موضوع در مجلس شورای اسلامی، بحث را در احزاب که از متخصصان حوزه‌های مختلف در آن حضور و آن را تشکیل داده‌اند مطرح کرده و با بررسی همه جوانب در مجلس اعلام نظر می‌کنند و به این ترتیب احزاب نقشی مهم در پیشرفت کارها و تقویت سرمایه اجتماعی دارد.
در ادامه برای بررسی بهتر نقش احزاب در انتخابات‌های متعدد و همچنین مسأله میزان مشارکت و آثار درصد مشارکت ملت در انتخابات ایران با علی مطهری، به گفت‌وگو نشستیم.
علی مطهری معتقد است میزان مشارکت می‌تواند در تصمیمات قدرت‌های غربی و شرقی علیه ایران تأثیر داشته باشد به همین دلیل مردم باید بدون در نظر گرفتن حضور یا عدم حضور افراد و جریان‌های سیاسی در انتخابات شرکت کنند.
علی مطهری در سومین روز تبلیغات انتخاباتی داوطلبان حضور یافت و درباره انتخابات ۱۱ اسفند صحبت کرد. وی معتقد است که شرایط امروز کشور اهمیت انتخابات را بیشتر کرده است. میزان مشارکت می‌تواند در تصمیمات قدرت‌های غربی و شرقی تأثیر داشته باشد. مردم بدون در نظر گرفتن حضور یا عدم حضور افراد و جریان‌های سیاسی باید در انتخابات شرکت کنند.
شما به عنوان شخصی که در جایگاه‌های مختلف در کشور نقش داشتید، ترکیب جمهوریت و اسلامیت نظام از لحاظ تئوری و نظری در فضای انتخاباتی را چگونه تحلیل می‌کنید؟ با توجه به شرایطی که کشور دارد شما این مسأله را چگونه می‌بینید؟
این موضوع صرفاً مرتبط با انتخابات نیست و یک موضوع اساسی در کشور است. باید ببینیم که آیا ترکیب جمهوریت با اسلامیت قابل جمع است یا خیر؟ باید ببینیم که این ترکیب و اجتماع را در چه کشوری به کار می‌بریم. از ابتدای پیروزی انقلاب هم این موضوع مطرح بود و عده‌ای در کشور معتقدند بودند که این دو مؤلفه با یکدیگر قابل جمع نیست. آنها می‌گفتند یا جمهوری یا اسلامی و از نظرشان جمع این دو امکانپذیر نبود. این مهم در صورتی بود که ما معتقدیم در یک کشوری که اکثریت مردمش مسلمان نباشند و اسلام را قبول نداشته باشند، ترکیب جمهوریت با اسلامی نادرست است و با هم قابل جمع نیستند؛ اما در یک کشوری مثل ایران که اکثریت قاطع مردم مسلمان هستند و اعتقاد به اسلام دارند، این ترکیب قابل تحقق و درست است. ترکیب دو مؤلفه جمهوریت و اسلامی به این معنی است که شکل و قالب این کشور جمهوری است و این جمهوریت با محتوای اسلامی ارائه می‌شود. در این مدل حاکم مثلاً هر چهار سال یکبار انتخاب می‌شود و این انتخاب به وسیله ملت است و محتوای اسلامی از طریق شورای نگهبان و ولایت فقیه ناظر است تا جامعه از مسیر اسلام خارج نشود.
با توجه به شرایطی که در حال حاضر کشور از لحاظ مسائل بین‌المللی و سیاست داخلی درگیر است، مشارکت در انتخابات پیش روی مجلس شورای اسلامی چه ضرورت و اهمیتی دارد؟
اثر و درصد مشارکت یک ملت همیشه نشانه پایگاه اجتماعی نظام سیاسی کشور است. اگر مشارکت بالا باشد، معلوم می‌شود که آن نظام از یک پشتوانه خوب مردمی برخوردار است و اگر پایین باشد، این مسأله دچار ابهام و سؤال‌برانگیز می‌شود. در مورد ایران این مسأله کمی متفاوت‌تر است. در رابطه با کشورهای دیگر که حساسیت کمتری نسبت به آنها هست، ممکن است مشارکت پایین را هم خوب تلقی کنند؛ اما درباره ایران که برخی کشورها منتظر حمله به ایران هستند، میزان مشارکت مهم است و جایگاه این نظام در دنیا را تثبیت می‌کند.
کشورهای متخاصم اگر احساس کنند نظام جمهوری اسلامی از یک پشتوانه محکم مردمی برخوردار است، از نقشه‌هایی که برای تضعیف جمهوری اسلامی در سر دارند تجدیدنظر می‌کنند. این میزان مشارکت در نوع برخورد غرب با کشور ایران مؤثر خواهد بود. امروزه ما به دلیل دو انتخابات قبلی در شرایط ویژه‌ای قرار گرفته‌ایم و فشار اقتصادی، تورم و گرانی‌هایی که بر مردم کشور وارد شده باعث نارضایتی در برخی لایه‌های جامعه شده.
تنزل جایگاه مجلس در
دوره‌های اخیر
در سه دوره اخیر مجلس شورای اسلامی به هر دلیل مجلس به نحوی از جایگاه خودش در قانون اساسی تنزل پیدا کرده است؛ یعنی ما در کنار مجلس شوراهایی داریم که آنها هم اقدام به قانونگذاری می‌کنند.
در بازه‌ای شورای سران قوا تشکیل شد که قرار بود در ابتدای امر یک شورای موقت برای دور زدن تحریم‌های دوره ریاست جمهوری ترامپ در امریکا باشد اما به مرور دبیرخانه تشکیل داد و یک امر دائمی شد. مثلاً در مجمع تشخیص مصلحت نظام یک شورای نظارتی وجود دارد که مصوبات مجلس را از نظر انطباق با سیاست‌های کلی نظام بررسی می‌کنند. این در صورتی است که تا چند سال گذشته چنین چیزی نداشتیم و طبق قانون اساسی، مصوبات مجلس شورای اسلامی را صرفاً شورای نگهبان می‌تواند از نظر انطباق با شرع اسلامی و قانون اساسی بررسی کند.
این مسائل مواردی است که باعث تضعیف مجلس شده تا از جایگاه اصلی در قانون اساسی پایین بیاید.
رأی اعتراضی، راهی برای
حل وضع موجود
همچنین در رابطه با اعتراضات سال گذشته و نوع برخورد مسئولان با این اعتراضات باعث ناراحتی مردم شده است. این عوامل در مجموع باعث شده تا عده‌ای به این فکر باشند که رأی ندهند. اگر تمام مسائل را با هم نگاه کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که تمام این موارد و همچنین مسائل منطقه‌ای همچون مسأله غزه، اهمیت انتخابات مجلس شورای اسلامی را افزایش می‌دهد.
مسأله جنگ غزه از آن جهت اهمیت دارد که چون ایران هم به نوعی درگیر در موضوع غزه است و اگر غربی‌ها ببینند که نظام جمهوری اسلامی از پشتوانه خوبی برخوردار است، در مواضع آنها درباره جنگ غزه هم مؤثر خواهد بود.
مجلس هشتم، تابوی ریاست جمهوری را شکست
به هر حال من معتقدم آن افرادی که بر این عقیده هستند که رأی ندهند، اشتباه می‌کنند. رأی ندادن به هیچ وجه باعث اصلاح امور و بهبود وضعیت نمی‌شود بلکه شرایط بدتر می‌شود. اگر این افراد اعتراض دارند که چرا برخی افراد به اصطلاح تندرو اختیار امور را در دست گرفتند، باید گفت رأی شما می‌تواند یک گروه معتدل را سر کار بیاورد. افرادی که به شرایط موجود اعتراض دارند، می‌توانند با رأی اعتراضی، اعتراض خودشان را در راستای اصلاح بیان کنند.
شما در میان گفت‌وگو بیان کردید که در سه دوره گذشته، مجلس از آن جایگاهی که داشت، تنزل کرده است؛ به نظر شما بهترین دوره از ادوار مجلس کدام دوره بوده است؟
برخی دوره‌ها یک برجستگی خاصی داشتند. مثلاً مجلس ششم از نظر پرداختن به حقوق مردم و حمایت از آزادی بیان برجسته بود اما ممکن است در این مسیر تندروی‌هایی هم شده باشد. مجلس‌های اول تا چهارم را نمی‌توانم قصاوت کنم زیرا اطلاع دقیقی از کارنامه فعالیت‌شان ندارم. مجلس هفتم از لحاظ کارشناس اقتصادی قابل قبول بود. مجلس هشتم هم به مسائلی پرداخت که تا آن دوره به آن مسائل پرداخته نشده بود. مسأله سؤال از رئیس‌جمهور اولین‌بار در مجلس هشتم مطرح شد. مجلس هشتم تابو ریاست جمهوری را شکست و عده‌ای در همان زمان هم می‌گفتند در این رابطه از رهبری بپرسیم که موافق هستند یا مخالف. اما این مسأله از مسئولیت نمایندگان مجلس بود.
به هر حال اگر بخواهیم قضاوت عادلانه کنیم، باید کارنامه تمام دوره‌ها را مرور کنیم.
در بین صحبت‌ها شما به تأثیر مشارکت پایین مردم در انتخابات و اتفاقات بعد از آن اشاره کردید؛ شما به عنوان شخصی که چندین سال در جایگاه‌های مختلف در نظام جمهوری اسلامی دخیل بودید، به صورت مصداقی اشاره کنید که چه اتفاقاتی ممکن است در صورت پایین بودن مشارکت برای کشور رقم بخورد؟
یکی از این اتفاقات توافقی است که بین ایران و غربی‌ها برای رفع تحریم‌ها در جریان است و فعلاً معلق شده است. اینها اگر احساس کنند که نظام جمهوری اسلامی از پشتوانه کافی برخوردار نیست، میل کمتری به مذاکره با ایران پیدا می‌کنند. آنها اگر احساس کنند نظام تضعیف شده است، ممکن است بر تحریم‌ها اضافه کنند تا زودتر به اهداف برسند.
مشارکت مردم، مؤثر در
موضع‌گیری غربی‌ها
غربی‌ها اگر احساس کنند که نظام از سمت مردم حمایت می‌شود و نظام دموکراتیک رأس کار قرار دارد، امکان همکاری غربی‌ها و رفع تحریم‌ها محتمل است.
نقش و جایگاه احزاب و گروه‌های سیاسی را در مسأله انتخابات چطور ارزیابی می‌کنید؟
البته ما در کشور ایران احزاب قوی و فراگیر نداریم. در ایران احزاب از لحاظ تعداد مناسب است اما برخی صرفاً روی کاغذ هستند و پایگاه اجتماعی ندارند. اگر ما در ایران دو یا سه حزب قوی و فعال داشتیم شاید شرایط پویایی رقم می‌خورد.
همین مقداری هم که هست در گروه‌ها و احزاب سیاسی مختلف هوادارانی دارند که اگر همین تعداد هواداران خودشان را ترقیب کنند، می‌توانند فضای انتخاباتی را گرم کنند و انگیزه مشارکت را در مردم بیشتر کنند.
احزاب کشور قطعاً نقش خواهند داشت. با توجه به شرایطی که الان حزب‌های قوی نداریم که مثلاً دو حزب قوی یک دوقطبی سیاسی در جامعه ایجاد کنند تا مشارکت بالاتر برود، اما در حال حاضر چنین حالتی برای ما متصور نیست.
ولایت فقیه و احزاب سیاسی
منافاتی ندارند
افرادی که مثل شما سابقه فعالیت سیاسی و حضور در جایگاه‌های حساس در سطح کشور را داشتند، همگی به این مسأله می‌رسند که باید چند حزب استخوان‌دار و قرص در کشور فعالیت داشته باشند. در رابطه با این موضوع توضیح بفرمایید که آیا مشکل تحزب‌گرایی در کشور وجود دارد یا اینکه شخصیت‌های سیاسی نمی‌توانند در یک حزب کنار یکدیگر قرار بگیرند؟
از نظر من این مسأله به دو علت برمی‌گردد. یکی از این علل سابقه احزاب در کشور است که برخی از احزاب سابقه خوبی نداشتند و مردم از آنها خاطرات خوبی ندارند. شما حزب توده را در نظر داشته باشید، حزب فراگیر و قوی توده، یک حزب کمونیستی بود که مخالف مذهب بود و مردم ایران شاهد سابقه خوبی از آنها نبودند.
در کنار این ما حزب جمهوری اسلامی را هم داشتیم که حاصل پیروزی انقلاب اسلامی و شور و شوق اول انقلاب بود و خیلی به نوع طبیعی و پله‌پله رشد نکرد. آن هیجانات اول انقلاب باعث شد تا هواداران بسیار زیادی داشته باشد ولی بعد از دورانی آرام آرام تنزل پیدا کرد و در آخر تعطیل شد.
یکی دیگر از علل، مسأله ولایت فقیه است. برخی معتقدند وجود حزب با وجود ولایت فقیه جور نیست. این افراد معتقدند خب اگر ما حزبی تأسیس کردیم و نظراتی خلاف نظر ولی‌فقیه داشتیم، باید چگونه اقدام کنیم؟ آیا می‌توان نظرات را اعلام کرد یا خیر؟ این علت مشهود است که احساس می‌کنند دستشان خیلی باز نیست و تشکیل حزب باید منطبق با سیاست کلی نظام باشد.
این در حالی است که نباید مشکلی باشد و تمام احزاب باید نظراتشان را واضح اعلام کنند. طبیعتاً ولی‌فقیه هم نظرات خودش را دارد. مردم ایران به علت اینکه اکثریت مسلمان هستند، معمولاً در مجموع نظر ولی‌فقیه را انتخاب می‌کنند.
به هر حال این علل و این مسأله برای تشکیل حزب هیچ منافاتی با محوریت ولی‌فقیه در جامعه ندارد.
رد صلاحیت‌ها بهانه‌ای برای کم‌کاری احزاب سیاسی
شما به نقش احزاب در انتخابات و پر شور کردن فضای انتخاباتی کشور اشاره کردید و معتقد هستید که مهم است اما شاهد بودیم که در انتخابات پیش رو برخی از جبهه‌ها لیستی ارائه ندادند. آیا این عدم ارائه لیست می‌تواند به نوعی تشویق برای عدم مشارکت باشد؟
برخی گروه‌های سیاسی معتقدند که ما به اندازه کافی کاندیدای مورد نظر نداشتیم تا بتوانیم یک لیستی را برای مردم ارائه کنیم. در واقع به نحوه بررسی صلاحیت‌ها انتقاد داشتند و اینکه تعداد زیادی رد صلاحیت شدند. این احزاب معتقدند بیشتر افراد مدنظر ما رد صلاحیت شدند و بنابراین نمی‌توانیم لیستی ببندیم.
خب این افراد که ذکر کردم دو گروه هستند؛ برخی می‌گویند در انتخابات شرکت می‌کنیم ولی لیست نمی‌دهیم ولی گروه دیگر حتی قصد شرکت در انتخابات را هم ندارند.
به هر حال در میان افراد تأیید صلاحیت‌شده، افراد شایسته، معتدل و عقل‌گرا وجود دارند و اینطور نیست که دست ما بسته باشد.
باید از حداقل امکانات استفاده کرد و لیستی ارائه کرد تا باعث افزایش مشارکت مردم باشد.
شاید این اقدام یک روزنه‌ای باز کند تا زمینه‌ای برای تغییر و اصلاح امور پیدا شود.
به نظر شما به عنوان شخصی که در جایگاه نمایندگی مجلس در ادوار مجلس شورای اسلامی حاضر بودید، هر کدام از بخش‌های مختلف نظام در خصوص بالا بردن مشارکت باید چه اقداماتی انجام دهند؟
اگر دولت یک برنامه‌ای داشت که از چند ماه گذشته اقدامی می‌کرد تا مقداری قیمت‌ها کنترل می‌شدند و مردم احساس می‌کردند که گشایش اقتصادی پیدا شده و امیدی هست تا سر و سامانی به وضع زندگی مردم بدهد، در این صورت مشارکت خیلی بهتر بود. این مشکلات گرانی و تورم مردم را ناراحت کرده و دولت تا الان نتوانسته جلوی این قضیه ایستادگی کند.
البته سایر نهادها هم می‌توانند در حوزه خودشان اقدامی کنند که مردم را در مشارکت تشویق کند. مثلاً قوه قضائیه نتیجه رسیدگی به برخی از فسادهای مالی را اعلام کند در مشارکت مردم مؤثر است. اینکه اعلام شد اموال بابک زنجانی به کشور برگشت، مردم را خوشحال کرد. مردم متوجه می‌شوند که کسی هست پیگیر امور آنها باشد. اگر مجلس شورای اسلامی مصوباتی داشت که بازنشستگان یا معلمان دلخوش می‌شدند یا مثلاً در موضوع مالیات‌ها سختگیری زیادی نشود، مردم را به مشارکت تشویق می‌کند. این مدل اخبار از مبارزه با فساد یا برخورد با مفسدین و یا حتی اقدامات مهم دولت تأثیر خیلی زیادی دارد تا مردم بدانند نظام و ملت یکسان هستند.