به بهانه دوبله مجدد سریال از سرزمین شمالی
هنر دوبله ایران در آستانه پیوستن به تاریخ
هنری که بیش از هفت دهه برای پرورش و بالندگی آن در کشور تلاش شده است، این روزها به اذعان فعالان آن به‌دلیل ضعف‌های برنامه‌ریزی روبه نابودی و در آستانه پیوستن به تاریخ است.
ونوس بهنود
روزنامه‌نگار
پخش دوباره سریال از سرزمین شمالی با دوبله جدید فرصتی دست داد تا وضعیت یکی از هنرهای غنی عرصه سینما در کشور مورد بررسی قرار گیرد. از سرزمین شمالی که سریال محبوب دهه 60 و70 از تلویزیون ایران بود، به سرپرستی شروین قطعه‌ای مجدداً در حال دوبله و پخش است. این سریال روایتگر زندگی فردی به نام گورو و دو فرزندش جان و هوتارو است که پس از جدایی او از همسرش، به هوکایدو نقل مکان می‌کند و در آنجا با اتفاقات غیرمنتظره‌ای روبه‌رو می‌شود. این مجموعه تلویزیونی محصول ژاپن ساخته سال‌های ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۲ که در ایران دوبله فارسی این سریال فصل اول آن از شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی ایران و فصل دوم آن از شبکه تماشا پخش شده است. سریال با نامه‌هایی که پسر به همکلاسی سابقش، دختری به نام کیکو، در توکیو می‌نویسد و با خواندن نامه‌ها توسط خود جان دنبال می‌شود. پس از مدت کوتاهی، خاله فرزندان گورو، زن تحصیلکرده‌ای به نام یوکیکو، به آنها ملحق می‌شود. آهنگ معروف این سریال ساخته ماساشی سادا آهنگساز، خواننده و شاعر ژاپنی است.
در هفتم سپتامبر سال ۲۰۰۲ آخرین قسمت سریال از تلویزیون ژاپن پخش و تاریخ ۲۰ ساله پخش تلویزیونی این سریال که از سال ۸۱ میلادی آغاز شده بود برای همیشه به پایان رسید. امروزه دهکده‌ای که این سریال در آن ساخته شده، تبدیل به نمایشگاهی برای بازدید عموم شده است. دوبله و پخش مجدد این سریال بهانه‌ای شد که پای صحبت‌های شروین قطعه‌ای صداپیشه، مدیر دوبلاژ و مدرس گویندگی ایرانی و سرپرست گویندگان این فیلم بنشینیم و از وضعیت این هنر مطلع شویم.
فناوری و صنعت دوبله در کشور از سال 1325 یعنی پانزده سال بعد از شروع دوبله در جهان، آغاز شده و دکتر اسماعیل کوشان بنیانگذار صنعت دوبله در ایران است که با تلاش‌های وی دوبله برای اولین بار وارد ایران شد. اسماعیل کوشان برای اولین بار در سال 1325 فیلم فرانسوی معروفی به نام دخترفراری را با دوبله فارسی در سینما کریستال در تهران به نمایش گذاشت. فیلم دختر فراری در کشور ترکیه دوبله شده زیرا در ایران استودیو و تجهیزات لازم برای دوبله وجود نداشت.
امروز با گذشت چند دهه و با وجود از دست رفتن چهره‌های هنرمند عرصه دوبله کشور، هنوز رگه‌هایی از هنر و توانمندی در دوبله ایران برقرار است. گروهی از تربیت یافته‌های نسل طلایی دوبله ایران معتقدند، این هنر به واسطه فارسی‌سازی و استفاده از افراد بی‌نام و نشان به مشکلات جدی گرفتار شده و نیازمند حمایت و پشتیبانی نهادهای فرهنگی است. به گفته قطعه‌ای، در انتخاب فیلم‌ها برای دوبله، دوبلورها هیچ نقشی ندارند و این واحد دوبلاژ و پلتفرم‌ها هستند که در واقع دوبله فیلمی را سفارش می‌دهند. اگر در این مرحله برخورد حرفه‌ای وجود داشته باشد، از دوبلورهای حرفه‌ای استفاده می‌شود زیرا در غیر این صورت شاهد بروز و ظهور افرادی خواهیم بود که شناخت درستی از دوبله ندارند و نمی‌توانند تولید استانداردی داشته باشند.
سینما را از دوبله گرفتند
وی تصریح کرد: بعد از انتخاب فیلم آنچه اهمیت دارد ترجمه درست از فیلم است. مدیر دوبلاژ با بررسی ترجمه، دیالوگ‌ها را تنظیم و به لحاظ حس و حال فیلم نسبت به بازنویسی و انتخاب گوینده اقدام می‌کند و متن‌ها به گوینده‌ها تحویل می‌شود.
وی با اشاره به فعالیت نسل طلایی دوبله در ایران اضافه کرد: یکی از موضوعاتی که مقوله گویندگی را به شکل نامناسبی تحت‌تأثیر قرار داد، گرفتن سینما از آن است. در واقع نسل قدیم دوبله ایران از طریق اکران فیلم در سینما برجسته شده بود و متأسفانه این اقبال از دست رفته، چرا که دوبله یک هنر سینمایی است.
«قطعه‌ای» با اشاره به اینکه به‌عنوان مثال در دوبله فیلم اوپنهایمر نقش داشته اما اکران آن انجام نشد، اضافه کرد: اینکه سالن سینما را از دوبله گرفتند، آسیب جدی به آن وارد کرد. این در حالی است که این حق مخاطب است که فیلم‌های روز دنیا را با دوبله استاندارد در سالن سینما ببیند.
وی یادآور شد: قبلاً دوبلورها در سالن سینما حضور می‌یافتند و فیلم خود را با تماشاگر می‌دیدند و بازخوردها را بررسی می‌کردند اما امروز از این حق محروم شده‌اند و گروهی با این مورد مهم ممانعت می‌کنند که در واقع ارتباطی به حوزه کاری آنها ندارد اما متأسفانه قدرت دخالت دارند و در نتیجه هنر دوبله از آن زیبایی و استاندارد خود دور می‌شود.
وی با بیان اینکه ممکن است حتی یک دوبلور یک نقش را در یک فیلم برای سه پلتفرم نقش‌آفرینی کند، اضافه کرد: این وضعیت موجب می‌شود دوبلور و کار حرفه‌ای او برند خود را از دست بدهد. با توجه به اینکه دوبله یک کار سفارشی است اگر سفارش‌دهنده نگاه حرفه‌ای داشته باشد، حاصل کار مطلوب است در غیر این صورت دوبله در حد فارسی کردن فیلم تنزل پیدا می‌کند.
دوبلورهای حرفه‌ای فرصت شغلی ندارند
این مدرس گویندگی با اشاره به فعالیت 31 ساله خود، افزود: خیلی‌ها وارد این حوزه می‌شوند اما متأسفانه فرصت‌های شغلی برای دوبلورهای حرفه‌ای کاهش یافته است. به‌عنوان مثال از سال 1400، حدود 60 نفر دوبلور تربیت کردیم که متأسفانه بلافاصله با موج بیکاری مواجه شدند.
قطعه‌ای تأکید دارد که برخی مؤسسات خارج از صداوسیما به‌دلیل اینکه می‌خواهند هزینه تمام شده کار ارزان‌تر شود، از افراد بی‌شناسنامه استفاده می‌کنند، مانند اینکه به جای خرید از یک فروشگاه معتبر، کالایی از دستفروش خریداری شود. نتیجه این می‌شود که به‌دلیل نبود نظارت بر فعالیت این افراد، افراد حرفه‌ای به حاشیه رانده می‌شوند و این طور به نظر می‌رسد که دوبلورهای متبحری از سوی نسل طلایی دوبله تربیت نشده‌اند.
وی تأکید کرد: نتیجه این روند فقط فعالیت افرادی است که گاهی حتی دستمزد نمی‌گیرند و کار می‌کنند که کاری انجام داده باشند که بدین ترتیب خروجی کار هم استاندارد و آن زیبایی هنری را ندارد. در نتیجه افراد حرفه‌ای در چنین شرایطی دلسرد می‌شوند.
وزارت ارشاد جلوی این وضعیت را بگیرد
مدیر دوبلاژ همچنین با اشاره به اینکه روند کار دوبله در صداوسیما به واسطه سابقه این سازمان کاملاً مشخص است، در پاسخ به وضعیت دخالت وی او دی‌ها در هنر دوبله اضافه کرد: وی او دی‌ها امروز جایگزین ویدیو رسانه‌ای‌های قبل شده‌اند و وضعیت دوبله را نیز تحت تأثیر قرار داده‌اند. به گفته قطعه‌ای در صورتی که وی او دی هنرمندانه فکر کند و به زبان فارسی و تربیت نسل جدید رسالتی قائل باشد، بی‌شک از نیروهای متخصص استفاده می‌کند. به‌عنوان مثال در انیمیشن که مخاطب کودک و نوجوان است، به‌دلیل اینکه با تربیت نسل مواجه است، دست به عصاتر رفتار می‌کند اما آن‌هایی که سفارشی کار می‌کنند و خطوط را رعایت نمی‌کنند، موجب می‌شوند که دوبله‌های غیراستاندارد وارد بازار شود.
وی با بیان اینکه وزارت ارشاد باید جلوی این وضعیت را بگیرد، افزود: مشخص نیست چرا وزارت ارشاد اهمیتی به از بین رفتن هنر دوبله نمی‌دهد و اگر همین وضعیت ادامه یابد، چیزی از این هنر باقی نخواهد ماند و در واقع افراد حرفه‌ای دیگر قادر به فعالیت در این حرفه نخواهند بود. این هنرمند با اشاره به اینکه بویژه بعد از دوران کرونا افرادی وارد این حوزه شدند که نگاه حرفه‌ای نداشتند، ادامه داد: متأسفانه این روند موجب شده تا دوبله به هنر موزه‌ای تبدیل شود.
سرپرست گویندگان سریال از سرزمین شمالی همچنین در خصوص این اثر نمایشی تصریح کرد: این سریال در سال‌های 95 و 96 توسط حسین عرفانی دوبله شده بود و برای بار دوم در حال دوبله است.
وی با بیان اینکه این فیلم یک ملودرام اجتماعی است، اضافه کرد: هر چند ارتباط زیادی با شرایط فعلی جامعه ندارند اما از فیلم‌های محبوب دهه 60 بود که شاید به‌دلیل تجدیدخاطره دوبله و پخش مجدد آن مورد توجه قرار گرفته است.