گزارشی از بازار تلفن هوشمند در دنیا و ایران
گوشی‌های هوشمند پرتره شفاف وابستگی فناوری
بازار تلفن همراه ایران بر موج بی‌برنامگی سوار است؛ موضوعی که به سادگی می‌توان از تفاوت سلیقه جهانی و داخلی در روند تولید و نوع انتخاب این کالا دریافت کرد. اومدیا (Omdia) در گزارشی از پرفروش‌های تلفن همراه تا سال 2023 به نکات قابل توجهی دست یافته است. در این گزارش عنوان شده که فرم ظاهری گوشی‌ها از تکه آجر به صفحات مدرن صافی تغییر یافته و در عین حال هر دو مدل در زمان خود فروش‌های موفقی داشته است. داده‌هایی که از مدل‌های گوشی پرفروش استخراج شده نشان می‌دهد تولید همگی همچنان ادامه دارد و نکته جالب آنکه برخی مدل‌هایی که ممکن است بین عموم ایرانیان زیاد شنیده شود در لیست پرفروش‌ها نیست.
نوکیا و‌‌آیفون در رقابت تنگاتنگ
از ابتدای تولید گوشی همراه، نوکیا یکی از شرکت‌های تولید تجهیزات مرتبط با فناوری و مخابرات و لوازم الکترونیکی مصرفی در بازار حضور داشته است. نوکیا از سال 1865 فعالیت خود را آغاز کرد اما اولین گوشی همراه خود را اواخر دهه 90 به بازار وارد کرد و در برهه‌ای، بزرگ‌ترین شرکت سازنده تلفن همراه و تلفن‌های هوشمند بوده است. نوکیا پس از مدتی در سال ۲۰۱۳ و شراکت با مایکروسافت، به‌دلیل برخی از کشمکش‌ها در فروش و عرضه محصولات، امتیاز تولید تلفن‌های همراه خود را به مایکروسافت فروخت و این بخش از شرکت در سال ۲۰۱۴، مایکروسافت موبایل نام گرفت.
چنانچه در گزارش اومدیا مشاهده می‌شود، نوکیا در ابتدای بازار تلفن همراه سردمدار بوده و سال‌های متمادی گوشی‌هایش به‌دلیل اینکه قیمت مناسبی داشته در کشورهای در حال توسعه مورد استقبال بوده است.
نوکیا 1100، نوکیا 105، نوکیا 3210، نوکیا 6600، نوکیا 1200 و نوکیا 5230 پرفروش‌های بازار تلفن همراه در دنیا از بدو ورود این فناوری به زندگی عموم مردم بوده است.
در بازار ایران نیز گوشی‌های نوکیا تا قبل از ورود مدل‌های مدرن سامسونگ و آیفون محبوبیت داشت و اصطلاحی رایج بود که مقاومت این گوشی‌ها مثل گوشت‌کوب بوده و با ضربه نمی‌شکند.
اما بازیگر اصلی دیگر بازار تلفن همراه، آیفون است. نمونه‌‌ای که با فرم جدید توانست مشتریان جوان را جذب خود کند و در گزارش اومدیا نیز ذکر شده که در طول چند دهه برخی مدل‌های آن پرفروش بوده است و جالب آنکه برخی مدل‌ها هیچگاه نتوانسته وارد لیست پرفروش‌ها شود.
آیفون، گوشی تلفن هوشمند همراه است که در سال ۲۰۰۷ توسط استیو جابز، مدیرعامل وقت شرکت اپل معرفی شد که تاکنون ۳۴ مدل از این گوشی به بازار عرضه شده است. زمانی که سر و صدای عرضه آن رسانه‌‌ای شد، مردم صف‌های طولانی در مقابل شرکت سازنده می‌بستند تا بتوانند یک نمونه از آن را خریداری کنند. تفاوت آن با رقیب قدرتمندش نوکیا این بود که برای اولین بار گوشی همراه بدون دکمه را به مشتری معرفی کرد. در واقع لمس صفحه همه کارها را انجام می‌داد و این جذابیت باعث شد که تا به امروز آیفون‌ها، البته نه همگی‌شان در لیست پرفروش‌ها قرار گیرند.
آیفون 6، آیفون 6s، آیفون 5s، آیفون 7، آیفون 11، آیفون XR و‌‌آیفون 5، فرزندان شرکت اپل هستند که در لیست پرفروش‌ها قرار گرفته‌اند. در واقع می‌توان گفت این دو کشور یعنی فنلاند زادگاه نوکیا و امریکا زادگاه آیفون بودند که توانستند بازار تلفن هوشمند به‌عنوان مهم‌ترین و پرکاربردترین ابزار رسانه‌‌ای را در اختیار بگیرند.
بازار ایران همچنان حول محور سامسونگ
اما در گزارش اومدیا، نکته جالب این است که از دیگر برند‌ها فقط و فقط یک نمونه از سامسونگ توانسته در لیست پرفروش‌ها قرار گیرد. سامسونگ E1100 که البته حجم فروش آن عدد بزرگی را به نسبت سایر ستاره‌های فروش نشان نمی‌دهد. اما در بازار ایران چه خبر است؟ حتماً شما نیز این واقعیت را لمس کرده‌‌اید که اکثر ایرانی‌ها گوشی سامسونگ به دست گرفته‌اند؛ واقعیتی که آمارها نیز تأیید می‌کند.
براساس آمار انجمن واردکنندگان موبایل، از آبان 1400 تا آبان 1401، در مجموع ۱۶ میلیون و ۲۶۱ هزار دستگاه گوشی موبایل به ارزش ۴ میلیارد و ۱۴۰ میلیون دلار وارد بازار ایران شده است که ۸۱٫۶ درصد از مجموع گوشی‌های واردشده، از دسته محصولات اقتصادی و میان‌رده بوده‌اند. در یک سال گذشته، سامسونگ و شیائو‌می و نوکیا به ترتیب با ۴۹ و ۲۳ و ۱۴ درصد، بیشترین حجم واردات را از آن خود کرده‌اند؛ در حالی که از لحاظ ارزش دلاری واردات، سامسونگ و اپل و شیائو‌می به ترتیب با ۴۱ و ۳۴ و ۲۰ درصد، سه جایگاه نخست را در اختیار داشته‌اند. بدین‌ترتیب، می‌توان سامسونگ را حکمران مطلق بازار ایران دانست.
سه گوشی گلکسی A12 و نوکیا 105 و گلکسی A13 در جایگاه‌های اول تا سوم واردات گوشی به بازار‌‌ایران قرار دارند. در ضمن، همین مدل‌ها به ترتیب با تعداد ۱٬۶۸۰٬۰۰۰ و ۸۷۶٬۳۰۰ و ۷۶۹٬۵۰۰ دستگاه، بیشترین آمار فروش گوشی در کشور در همان بازه واردات را نیز تجربه می‌کنند.
ایرانی‌ها صرفاً مصرف کننده‌اند
بر اساس بررسی زومیت، «نکته جالب درباره آمار فروش گوشی در بازار ایران، به وضعیت فروش آیفون ۱۳ پرومکس، پرچم‌دار گوشی‌های هوشمند اپل در سال ۲۰۲۱ و ابتدای ۲۰۲۲ بازمی‌گردد. این محصول که با تعداد ۴۹۱٬۴۰۰ دستگاه فعال شده، در جایگاه هشتم گوشی‌های پرفروش بازار‌‌ایران قرار دارد؛ اما خرید آن در مجموع با هزینه خرید هفت گوشی ابتدایی جدول فروش برابری می‌کند! در سال‌های اخیر، گوشی‌های پرچم‌دار با افزایش قیمت محسوسی مواجه شده‌اند و این موضوع در بازارهای جهانی هم دیده می‌شود؛ اما تصور نمی‌کنیم در هیچ‌‌جای دنیا، روند افزایش قیمت گوشی مثل بازار ایران باشد. در حالی که به گواه آمار مؤسسه Counterpoint، از ۱۰ گوشی هوشمند پرفروش دنیا، ۷ گوشی از برند اپل هستند و در فهرست ۱۰ گوشی پرفروش ایران، ۹ دستگاه اقتصادی و فقط یک مدل از اپل را مشاهده می‌کنیم.»
از سویی لازم به ذکر است ایران همچنان مصرف کننده صرف در بازار بزرگ تلفن همراه است و تاکنون هیچ نمونه موفقی از تولید یک دستگاه گوشی همراه نداشته است. این مصرف‌گرایی موجب شده التهابات اقتصادی و تغییرات نرخ ارز، بازار نوسان‌داری را در‌‌ایران به وجود آورد و به‌عنوان مثال یک گوشی همراه از قیمت سه میلیون تومان تا 10 میلیون تومان افزایش یابد.
چنین وضعیتی در حالی است که ایرانی‌ها کاربران جدی گوشی همراه هستند و مطابق آمار منتشرشده توسط سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی درباره وضعیت توسعه تلفن همراه در سه ماهه اول سال ۱۴۰۱، خطوط واگذارشده دائمی۳۱ میلیون و ۴۲۷ هزار و ۱۸۰ عدد و خطوط واگذارشده اعتباری ۱۷۶ میلیون و ۵۶۰ هزار و ۲۹ عدد است که مجموع خطوط واگذارشده دائمی و اعتباری را به ۲۰۷ میلیون و ۹۸۷ هزار و ۲۰۹ می‌رساند.
از میان خطوط واگذارشده، ۲۷ میلیون و ۷۸۱ هزار و ۴۹۵ خط دائمی فعال و ۱۱۳ میلیون و ۶۶۳ هزار و ۴۹۳ خط اعتباری فعال وجود دارد که مجموع خطوط دائمی و اعتباری فعال را به ۱۴۱ میلیون و ۴۴۴ هزار و ۹۸۸ عدد می‌رساند. همچنین ضریب نفوذ تلفن همراه تا پایان سه ماهه اول سال ۱۴۰۱، ۱۶۷ درصد است.
در اپراتور همراه اول، تعداد خطوط واگذارشده دائمی تا پایان سه ماهه اول سال ۱۴۰۱ به ۲۲ میلیون و ۳۵۰ هزار و ۹۰۸ رسیده که از این میان تعداد ۲۱ میلیون و ۴۹۷ هزار و ۷۰۳ خط فعال است. خطوط واگذارشده اعتباری نیز به ۸۳ میلیون و ۸۶۲ هزار و ۱۹۹ عدد رسیده که از این میان ۵۳ میلیون و ۹۳۹ هزار و ۹۶۳ خط فعال است.
در اپراتور ایرانسل، تعداد خطوط واگذارشده دائمی تا پایان سه ماهه چهارم سال ۱۴۰۰ به هشت میلیون و ۳۸۷ هزار و ۴۵۶ رسیده که از این میان تعداد پنج میلیون و ۸۲۲ هزار و ۳۹۴ خط فعال است. خطوط واگذارشده اعتباری نیز به ۸۴ میلیون و ۸۷۲ هزار و ۷۳۹ عدد رسیده که از این میان ۵۴ میلیون و ۹۰۳ هزار و ۹۵ خط فعال است.
در اپراتور رایتل، تعداد خطوط واگذارشده دائمی تا پایان سه ماهه چهارم سال ۱۴۰۰ به ۶۸۸ هزار و ۸۱۶ رسیده که از این میان تعداد ۴۶۱ هزار و ۳۹۸ خط فعال است. خطوط واگذارشده اعتباری نیز به حدود هفت میلیون و ۸۲4 هزار عدد رسیده که از این میان چهار میلیون و ۸۲۰ هزار و ۴۳۵ خط فعال است.
تولید گوشی همراه ایرانی به کجا رسید؟
بی‌شک ورود گوشی همراه نیازمند صرف ارز است و هزینه‌ای برای دولت محسوب می‌شود. بر همین اساس بود که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تولید یک میلیون گوشی اقتصادی زیر 100 دلار را در برنامه خود قرار داد.
شنبه مگ در تحلیل خود از اقدامات اخیر دولت‌ها برای ورود به بازار گوشی همراه می‌نویسد: «سال ۱۳۹۸ دولت به‌بهانه جلوگیری از خروج ارز از کشور، به فکر تولید موبایل ایرانی افتاد تا جلوی ورود کالایی که رتبه اول یا دوم واردات کشور را به خود اختصاص داده، بگیرد. برای همین بهمن‌ماه ۱۳۹۸ شورای عالی فضای مجازی در مصوبه‌ای تأکید کرد باید تلفن بومی۲۰ درصد از سهم بازار را به خود اختصاص دهد و مدتی بعد وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات وقت از طرحی پنج‌ساله برای تولید ۱۴ میلیون تلفن همراه خبر داد.
تا اینکه دی‌ماه ۱۳۹۹، ستار هاشمی، معاون فناوری و نوآوری وزیر ارتباطات دولت دوازدهم در گفت‌وگویی با روزنامه همشهری از پیشرفت‌هایی، هرچند اندک، در پروژه تولید گوشی هوشمند داخلی گفت. با گذشت حدود ۳ سال از موضوع تولید موبایل ایرانی برای بار اول، دولت بدون اینکه از سهم موبایل ایرانی در بازار بگوید، به فکر تولید یک‌میلیون گوشی در سال افتاده و اینکه تا سال ۱۴۰۴ تعداد ۲ میلیون گوشی و به قولی ۱۰ میلیون گوشی با سیستم‌عامل بومی در کشور تولید شود. برای این هدف، دولت سیزدهم می‌خواهد ۵۰۰ میلیارد تومان تسهیلات اشتغالزایی برای تولید تلفن همراه ارائه کند و با در دست گرفتن این صنعت پرسود برای ۳۰ هزار نفر اشتغال مستقیم و غیرمستقیم به‌وجود آورد.
در پانزدهم اسفندماه ۱۴۰۱ در زمان بررسی و تصویب بودجه ۱۴۰۲ به منابع مالی پروژه تولید گوشی هوشمند توجه شد و از افزایش تعرفه واردات تلفن همراه گفتند. براساس بند الحاقی ۴ تبصره ۷ لایحه بودجه، حقوق ورودی واردات گوشی‌های همراه خارجی بالای ۶۰۰ دلار برابر، ۱۲ درصد تعیین‌شده و کل منابع حاصل به وزارت صنعت، معدن و تجارت برای حمایت از تولید گوشی‌های هوشمند داخلی و صنعت میکروالکترونیک اختصاص می‌یابد. همچنین در شهریور ۱۴۰۱ آیین‌نامه اجرایی این بند از سوی هیأت وزیران تصویب شد.
در ادامه شش شرکت ایرانی برای تولید موبایل ایرانی اعلام آمادگی کردند و منابعی برای این پروژه از جمله تعرفه واردات گوشی‌های بالای ۶۰۰ دلار پیش‌بینی شد و واردات و رجیستری آیفون ۱۴ ممنوع شد و گفته می‌شود گام بعدی افزایش تعرفه گوشی‌های میان‌رده است. با وجود قدم‌های اجرایی-حمایتی و رانت سیاسی، هنوز تولید موبایل ایرانی وارد فاز اجرایی نشده ولی عده‌ای از تولیدکننده‌های بزرگ موبایل در انتظار دریافت تسهیلات ۵۰۰ میلیارد تومانی کم‌بهره هستند.» از سویی لازم به ذکر است که نه تنها تولید گوشی همراه روی کاغذ باقی مانده، بلکه موضوع سلیقه مشتری نیز پایش نشده است. دهه‌ها استفاده از گوشی همراه در برندهای مشخص و اطمینان از کیفیت آن یکی از سخت‌ترین سدهایی است که دولت تدبیری برای شکستن آن نکرده است و شاید حتی در برنامه‌ها توجهی هم به آن نشده و قرار است گوشی بومی به حلق مشتری ریخته شود. مصرف کنندگان تلفن همراه داخلی بی‌شک در مقابل نمونه‌های بومی مقاومت کرده و شاید در حجم اندک صرفاً به‌واسطه ارزان‌تر بودن آن به محصولات گرایش پیدا کنند. امید می‌رود برنامه‌های تولید گوشی همراه مانند اپلیکیشن‌های داخلی پیش نرود و آمارهای ناامید کننده به جای نگذارد.