نگاهی به تاریخ «جنبیه» و تعریف آن در فرهنگ ملت یمن
نماد ابهت و مردانگی
خنجر یمنی‌ها به اسم جنبیه در این کشور شناخته می‌شود، خنجری که قدمت آن به سه هزار سال پیش از میلاد مسیح بازگشته و با وجود گذشت هزاران سال همچنان بخشی جدایی ناپذیر از فرهنگ عمومی آن‌هاست. در یمن از جنبیه به عنوان نماد مردانگی و ابهت نام برده شده تا جایی که افراد را بر مبنای خنجری که بر کمر بسته‌اند می‌شناسند. یمنی‌ها فارغ از دین، نژاد و فرقه شان از این خنجر در مناسبت‌های مختلف و آیین‌هایشان استفاده می نمایند. قیمت هر یک از این خنجر‌ها متناسب با کیفت‌شان متفاوت است. بازارهای سنتی یمن شاهد حضور گسترده این ابزار‌آلات است که برخی تا 5 هزار دلار قیمت گذاری شده‌اند. بر خلاف آن که این خنجر یک سلاح سرد است اما یمنی‌ها در بیشتر مواقع با افتخار آن را با خود حمل می‌نمایند.
راس الجنبیه
جنبیه دارای دسته‌ای به نام راس الجنبیه است. شکل، کیفیت و نوع آن بخش مهمی از ارزش، تاریخ و اعتبار جنبیه و فردی که آن را پوشیده، نشان می دهد. گران ترین و ارزشمندترین دسته جنبیه از شاخ کرگردن، زرافه و عاج فیل ساخته می‌شود. البته بازار جنبیه یمن نیز این روزها با ورود جنبیه‌های وارداتی چینی‌و‌قلابی، با مشکلات زیادی روبه رو شده است. جنبیه‌های چینی، قیمتی بین 50 تا 100 دلار دارند.
وفاداری به سنت‌ها
به طور کلی مردم یمن بیش از هر ملت دیگری در منطقه به سنت‌های ملی خود وفادارند. پوشیدن جامه ملی هم توسط مردان و هم زنان به منزله‌ی فریضه‌ای رسمی و یا مقدس است. به ندرت می‌توان مردی یمنی را یافت که کت و شلوار بپوشد، لباس آنان متشکل از لباس محلی نزدیک به لباس عربی توام با یک شال، دستار و خنجر می‌باشد. شیوه بستن دستار مردان یمنی با دیگر مردمان عرب متفاوت است و به نوعی برگرفته از شیوه دستار بستن عهد خلفا است. خنجر بخشی جدایی ناپذیر از جامه یمنی‌ها است.
افسانه رایج درباره جنبیه
مردم یمن از اقوام سامی و عرب قحطانی هستند. و عرب قحطانی مادر و ریشه عربیت است که عرب‌ها را به آن منسوب می‌دارند. قبایل زیادی در یمن زندگی می‌کنند و به بزرگ قبیله «شیخ» می‌گویند و ممکن است قبایل متعددی تحت ریاست یک شیخ المشایخ باشد که تشکیل قبیله بزرگی را بدهد. از مهمترین قبایل یمن 2 قبیله بزرگ (حاشد و بکیل) است که قبایل دیگری را تحت فرمان خود دارند. جامعه یمن طایفه‌ای و قبیله‌ای است. اكثر مردم يمن را قبايل تشكيل می‌دهند و بنا به عقيده‌اي كه ريشه اسلامي دارد، مسلح می‌‌باشند. در میان مردم یمن هم داستان‌ها و افسانه‌های زیادی درباره جنبیه وجود دارد . به عنوان مثال درباره برخی جنبیه‌ها گفته می‌شود اگر از قلاف خارج شود برنخواهد گشت مگر اینکه با خونی تماس داشته باشد یا حادثه قتلی را رقم بزند. جنبیه علاوه بر یمن در کشور عمان نیز به عنوان وسیله‌ای برای زینت و بخشی از لباس مردان استفاده می‌شود. در عمان، این خنجر یکی از نمادهای کشور عمان است و در پرچم این کشور هم نقش بسته شده است.
رقص «جنبیه»؛ نماد رزم
رقص خنجر سنت رزمی رایج در یمن است. دو طرف خنجرهای خود را از غلاف بیرون می‌کشند و به سمت یکدیگر خیز بر می‌دارند، تظاهر به زدن ضربه می‌کند و به عقب بر می‌گردند. دقیقاً لحظه‌ای که گمان می‌کنید یکی از دو نفر خنجر را در قلب دیگری فرو خواهد کرد، ناگهان بازو در بازو لبخند می‌زنند و با چرخش دوباره آماده مبارزه می‌شوند.
ساختار اجتماعی یمن
ساختار اجتماعی یمن، قبیله‌ای است و قبیله همچنان تنها ساختار مستحکم اجتماعی در این کشور است. بستن خنجر و پوشش شال و دستار در کنار رقص شمشیر در مناطق شمالی یمن بیش از جنوب این کشور رایج است. ارتباط مناطق جنوبی با غرب و نفوذ طولانی مدت بریتانیا بر این مناطق موجب کاهش توجه به سنت‌ها در این مناطق نسبت به شمالی‌ها شده است.
نگاهی موسع به تاریخ نقش اجتماعی جنبیه
برخي از مورخان مدعي تاريخ بيش از 3000 سال براي جنبيه هستند اما مستندات تاريخي که از قبرهاي يمني و کتيبه‌هاي سنگي به دست آمده، تاريخ حدود 1500 سال براي اين خنجر يمني را اثبات مي‌کند که به دولت حِميريان، آخرين حکومت قبل از ظهور اسلام در شبه جزيره باز مي‌گردد.
اين خنجر يمني در طول تاريخ به نمادي از فرهنگ کشور يمن تبديل شده(و حتي بستن آن به شکل‌هاي مختلف داراي بار مفهومي و نشان دهنده طبقه خاص فرد بوده) است. همچنين نوع مختلف تکان دادن تيغه جنبيه داراي معاني مختلفي است که علاوه بر بيانگر قبيله طرف بودن، در موارد شادي و غصه نيز کارکرد دارد.
جنبيه همچنين در تاريخ يمن به عنوان مدرکي براي گرفتن وام نيز به کار مي‌رفته و فرد يمني با تحويل تيغه جنبيه، تعهد خود را به بازگرداندن وام دريافتي نشان مي‌داده است.
دسته جنبيه(اصلي) به سه صورت ساخته مي‌شود. جنبيه الصيفاني که اصيل‌ترين نوع است از شاخ کرگدن ساخته مي‌شود اما در شرايط کنوني با کم شدن تعداد اين حيوان و ممنوعيت شکار آن بسيار نادر است. جنبية الكرك که از شاخ گاوميش ساخته مي‌شود و جنبيه المصوعي که بيش‌ترين نوع از جنبيه‌هاي کنوني است که از شاخ بز کوهي ساخته مي‌شود.( البته جنبيه‌هاي چوبي و يا با شاخ ديگر حيوانات نيز موجود است که اصالت نداشته و استفاده از آن براي مرد يمني اصيل مذموم است.)
قيمت جنبيه بستگي به نوع دسته، دقت در ساخت و قدمت آن بستگي دارد؛ اما گران‌ترين جنبيه‌هاي موجود، مرتبط با جنبيه الشيخ ناجي بن عبد العزيز الشايف است که با قيمت يک ميليون دلار خريداري کرده و قدمت آن به 1000 سال قبل بازمي‌گردد. همچنين جنبيه خاندان آل احمر که از الإمام يحيى بن حميد الدين، موسس حکومت يمن پس از عثماني به اين خاندان رسيده است نيز از گران‌ترين و مشهورترين جنبيه‌هاي موجود در يمن است که علت آن علاوه بر قدمت و دقت در ساخت، نماد از قدرتمند بودن نيز هست زيرا اين جنبيه حداقل دست چهار فرد قدرتمند يمني بوده است.
منابع:
موقع لانصارالله
خبرگزاری ایسنا-کد: 92122617331
سایت آوینی- کد: 23/01/1394
فرهنگ نیوز: 13940123