سیدمجتبی طباطبایی کارگردان فیلم سینمایی « اخت‌الرضا»:
برا ی نگارش فیلمنامه « اخت‌الرضا» با محدودیت منابع موا جه بودیم
زینب رازدشت
روزنامه نگار
فیلم سینمایی اخت‌الرضا به کارگردانی سیدمجتبی طباطبایی، این روزها در سینماهای سراسر کشور در حال اکران است؛ این فیلم که محصول سازمان سینمایی سوره است، سفر حضرت معصومه سلام‌الله علیها از مدینه تا قم را روایت می‌کند. تولید اخت‌الرضا از سال ۱۳۹۸ در شهرک سینمایی نور تابان کلید خورد و با دو سال وقفه، به دلیل شیوع کرونا، در سال ۱۴۰۱ به پایان رسید. در ساخت این فیلم از عنصر تخیل کمتر استفاده شده و شخصیت‌پردازی‌ها با تکیه بر مستندات تاریخی صورت گرفته است. از آنجا که مخاطب فیلم‌های تاریخی مذهبی، متفاوت از مخاطبان سینما‌رو است و نمایش آثار سینمایی مثل اخت‌الرضا در سالن‌های سینمایی کمک می‌کند که طیف‌های متنوع و دیگری هم به سالن سینما بیایند واضح است اگر برنامه‌ریزی مدونی برای تولید و نمایش این جنس فیلم‌ها باشد، گستره وسیع‌تری از مخاطبان به سالن‌های سینما خواهند آمد.
فیلم‌های تاریخی مذهبی در سبد خانوار جایگاه ویژه‌ای دارند، با وجود فیلم‌هایی دیگری که شاید قشر خاصی مخاطب خاصی داشته باشند یا با رده سنی خاصی مواجه شوند در فیلم‌های تاریخی مذهبی این اتفاق رقم می‌خورد که کل خانواده را به علت شرایط ایدئولوژیک و سمپاتی که نسبت به ایده و قصه دارند می‌توانند به سینما بیایند.
فیلم سینمایی «اخت‌الرضا» با مشارکت آستان مقدس حضرت معصومه(س) و مجموعه شبکه‌های کربلا (عتبه حسینی) ساخته شده و اکران آن از 22 مهرماه در سینماهای سراسر کشور آغاز شده است و پخش آن را مؤسسه فرهنگی تبلیغاتی بهمن سبز برعهده دارد.
اخت‌الرضا اولین فیلم سینمایی با موضوع مهاجرت حضرت معصومه سلام‌الله علیها از مدینه به قم است؛ یکی از فیلم‌هایی که در سکوت خبری و با در کنار هم قرار گرفتن عتبات و با همکاری سازمان سینمایی سوره ساخته شد و به یک موضوع مغفول در سینمای ایران پرداخت. مستند داستانی، سومین تجربه تاریخی طباطبایی در حوزه تاریخ اسلام بود، او در آثار قبلی در جایگاه تولید یا تهیه‌کننده قرار گرفته بود و درباره فیلم «سلمان فارسی» یک همکاری خوب با عتبه عباسی(ع) داشت که بعد از بازتابی که در کشور عراق و کشورهای خلیج فارس از دیدن این فیلم رخ داد برای تجربه بعدی از او برای بازسازی یک مستند ۳۰-۴۰ دقیقه‌ای، در عتبه حسینی و استان مقدس حضرت معصومه(س) دعوت به عمل آمد.
تولید در سکوت به دلیل پرهیز از چالش‌ها
طباطبایی کارگردان فیلم «اخت‌الرضا» در خصوص چالش‌های این فیلم گفت: یکی از چالش‌های ما این بود که خیلی نمی‌توانستیم نزدیک شخصیت حضرت معصومه(س) شویم و این کار خیلی ملاحظات داشت، برای همین سعی کردیم فیلم را در سکوت کامل خبری پیش ببریم تا کمتر حساسیت‌ها برانگیخته شود. وقتی تصویربرداری فاز یک پروژه انجام شد این دل و جرأت را پیدا کردیم که آن را به یک داکیودرام سینمایی تبدیل کنیم.
وی در ادامه درباره اینکه چگونه و چقدر نگاه مستندگونه به این اثر داشته است، عنوان کرد: من چون از تئاتر و نمایش شروع کردم و خاستگاه تئاتر هم آیین بوده است پس در گام اول می‌خواستیم در این اثر یک کار آیینی انجام دهیم؛ یک کار مبتنی بر ایدئولوژی با نگاه به شخصیتی مقدس. به همین منظور خیلی ملاحظات جدی وجود داشت؛ یعنی یا من باید به سمت صرف مستندات تاریخی می‌رفتم که در آن قالب، یک مستند قابل دفاع خوب اما فاقد جذابیت‌های بصری و دراماتیک ارائه می‌دادم و یا سمت داستان و درام می‌رفتم که در این صورت باید تخیل خودم را دخیل می‌کردم.در مورد این گونه آثار مرتبط با معصومین، ملاحظاتی هست که دو بال دارد، یکی بال محتوا و یکی بال تکنیک، آن بال محتوا خیلی پیچیده است و خیلی مراقبت‌ها نیاز دارد، برای همین در تخیل هنرمندانه، من دستم بسته بود اما با وجود این موقعیت‌هایی را وارد قصه کردم که لطمه‌ای به آن مستندات تاریخی نزند، من حرفی را متقن نزدم بلکه سعی کرده‌ام یک سری مستنداتی بیاورم که قابل دفاع باشد.
استفاده از کتاب
«انسان 250 ساله» رهبری
این کارگردان در خصوص منابع تاریخی استفاده شده در پژوهش فیلم گفت: منابع تاریخی زیادی را در این خصوص بررسی کردیم. مقالات و پژوهش‌های عمیقی که توسط خود آستان مقدس حضرت معصومه(س) انجام شده بود، همچنین آثاری را که در مرکز پژوهش‌های آستان مقدس حضرت موجود بود مطالعه و بررسی کردیم که یکی از آنها کتاب «مقاتل‌الطالبین» است. کتاب «انسان 250 ساله» نوشته رهبر معظم انقلاب که در مورد سیره دوازده امام(ع) است هم کمک بسیاری به ما کرد. سبک فیلم «اخت‌الرضا»، «داستانی سینمایی» است و با یک شیب اندک به سمت «مستند داستانی» متمایل شده است؛ از این جهت مستند است که سعی شده در این فیلم از عنصر تخیل کمتر استفاده شود و فضاسازی و شخصیت‌پردازی با محوریت مستندات تاریخی و اتفاقاتی که به وقوع پیوسته، صورت گیرد. همچنین فیلمنامه «اخت‌الرضا» با بیش از ۴ سال پژوهش و با نظارت آیت‌الله احمد عابدی و عبدالرحیم حجتی و تحت اشراف محققان تاریخ اسلام و مشاوران متخصص این امر نوشته شده است و بعد از تحقیقات اولیه فیلمنامه تحت نظر آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله علیها و با مشارکت عتبه حسینی به رشته نگارش درآمد و حدود یک سال تأیید فیلمنامه به طول انجامید. این فیلم در دو فاز مقابل دوربین رفته است که فاز اول در سال گذشته طی ۳۰ جلسه تصویربرداری و دو الی سه ماه تولید و پس تولید آن به طول انجامید و امسال هم حدود یک ماه پیش تولید و ۱۰ جلسه فیلمبرداری مجدد داشته است.
فیلمبرداری در روز شهادت حضرت معصومه(س) بدون برنامه‌ریزی قبلی
بنا به پیش‌بینی عوامل فیلم قرار بود این کار در بهار ۱۴۰۱ به پایان برسد ولی مشکلات مختلف باعث شد اواخر پاییز کار تکمیل شود و بدون هیچ گونه برنامه‌ریزی قبلی به صورت بسیار خارق‌العاده فیلمبرداری تشییع حضرت دقیقاً در روز رحلت شهادت گونه ایشان اتفاق افتاد که برخلاف روزهای قبل و بعدش روز عجیب و سردی بود و باد می‌وزید و به لحاظ تصویری بسیار به آنها کمک کرد و المان‌های تصویری، لباس‌ها و اتفاقات تصویری که رخ می‌داد به طرز خارق العاده‌ای زیبا شد. فیلم اخت‌الرضا فیلمی تاریخی با دشواری‌های بسیار است که با امکانات محدود ساخته شده است؛ ضعف فیلمنامه و نداشتن قصه و روایت خوب از نقاط ضعف فیلم به شمار می‌رفت و شاید این ضعف بر‌می‌گردد به نبود منابع لازم که عوامل به آن دسترسی نداشتند. در مجموع اخت‌الرضا؛ می‌تواند فتح بابی باشد برای شروع تولیدات تاریخی و اکران آن در سراسر کشور و شاید طباطبایی با شجاعتش یک مسیر جدیدی را برای دیگر کارگردانان و تهیه کنندگان باز کرده است که آنها هم در این مسیر ریسک کنند و یک اثر تاریخی را به تولید برسانند.