«مــن مــی‌تــــــوانــــــم»
چگونه دایره توانمندی‌های کودکمان را بزرگتر کنیم؟
زهرا بزرگ‌زاده
روانشناس کودک و نوجوان
ما بزرگترها خیلی وقت‌ها از بچه‌ها انتظار داریم که «قوی» باشند و ناامید نشوند. چند بار تلاش کنند و اگر باز نتوانستند از ما کمک بخواهند.
در هر چالش و موقعیتی زود داد و فریادشان به هوا نرود. ما در واقع می‌خواهیم کودکانی «تاب‌آور» داشته باشیم. تابآوری همان مهارتی است که همه فن‌حریف است.
خیلی وقت‌ها که از کوره در می‌رویم، به کفایتمان شک می‌کنیم یا می‌خواهیم راهی را که آمد‌ه‌ایم برگردیم درواقع تاب آوری‌مان کم است و باید طاقتمان را بیشتر کنیم. حتماً طی چند سال همزیستی با بچه‌ها فهمیده‌اید که آنها با «قوی باش» «خودت انجام بده» «باید یاد بگیری زود کم نیاری»، «تاب‌آور» نمی‌شوند. مغز بچه‌ها اصولاً طور دیگری کار می‌کند.
در این نوشتار، به مناسبت دست و پنجه نرم کردن تمام کودکان با مقوله‌ای به نام مدرسه، در مورد تابآوری چند راهکار و کتاب معرفی خواهم کرد.
تابآوری در فرهنگ لغات روانشناسی این طور تعریف شده است: تابآوری فرایند و دستاورد انطباق موفقیت‌آمیز با تجربیات سخت یا چالش‌برانگیز زندگی است، بخصوص انعطاف و کنار آمدن با چالش‌های درونی و بیرونی به طور ذهنی، هیجانی و رفتاری تعریف پیچیده‌ای است اما اصل مطلب این است که اگر شما توانستید از پس چالش‌های مثبت و منفی زندگی بربیایید به لحاظ روانی، جسمی و هیجانی با هر چالش آشفته نشدید، شما تاب‌آور هستید.
حال بپرسیم کودک تاب‌آور چه ویژگی‌هایی دارد؟
1- به نیازهایش به طور پیش‌رونده‌ای آگاهی دارد و برای برآوردن آن تلاش می‌کند.۲- در هنگام مواجهه با چالش، اولین راه‌حلش، پرسیدن از بزرگترها یا شکایت به آنها نیست، ابتدا سعی می‌کند خودش کمی با مسأله کلنجار برود.۳- سازگار است. می‌تواند شرایط جدید یا ناخوشایند را تحمل کند.
چگونه کودک تابآوری داشته باشیم؟
مهم‌ترین راه برای افزایش طاقت و تابآوری کوکانمان، افزایش تابآوری خودمان است. وقتی کودک ما ببیند که در حل مسائل کوشا و با پشتکار هستیم می‌آموزد که همیشه برای امیدواری و ادامه دادن راهی هست.دومین راهکار مهم این است که ابزار کنجکاوی و استقلال کودک را از او نگیریم. کودکان دوست دارند کارها را خودشان انجام دهند اما خیلی وقت‌ها ما به خاطر کندی یا کثیف‌کاری‌های احتمالی نمی‌گذاریم مسئولیتی بپذیرند. این کار ابزار استقلال را از آنها می‌گیرد. گاهی نیز با نگرانی‌های بیش از حد آنها را به قدری محدود می‌کنیم که کنجکاوی‌شان از بین می‌رود.و در نهایت لذت کشف بیش از آموختن است. بگذاریم کودکان، بدون دستورالعمل ما، کارهایشان را پیش ببرند، آنها در این فرایند می‌آموزند تلاش کنند، اشتباه کنند، اشتباهشان را بیابند و جبران کنند و خسته نشوند و این یعنی تابآوری. حال کتاب‌هایی در مورد تابآوری برای کودکان و بزرگسالان معرفی خواهم کرد:
برای سن ۳-۴ سال
کوالایی که دیگه می‌تونه، نوشته ریچل برایت، ترجمه شارا عاشوری، انتشارات مهرسا
کوالای این قصه، یک شاخه امن دارد که رها کردن آن برایش سخت است. مثل همه ما و همه کودکان که پا گذاشتن به دنیای ناشناخته بیرون برایمان سخت است.
اما می‌دانیم که گریزی از این اتفاق نیست و دیر یا زود باید از این شاخه جدا شویم. کوالا هم به کمک دوستانش از شاخه دل می‌کند و به دنیای جدید بیرون
پا می‌گذارد.
این کتاب را می‌توانید وقتی کودکتان را برای اولین بارها به مهدکودک می‌برید برایش بخوانید و از لذت تجربه‌های جدید با او حرف بزنید.
برای سن ۴-۵ سال و ۵ تا ۶ سال
ساختن فوق‌العاده است، نوشته اشلی اسپایز، ترجمه شبنم حیدری‌پور، نشر پرتقال. این کتاب، داستانِ نتوانستن است. داستانِ پیشرفت. تقدیم به تمام کودکانی که کاردستی‌هایشان را مچاله می‌کنند، یا از ترس اینکه کارشان خوب نشود، اصلاً انجامش نمی‌دهند. دختر این داستان می‌خواهد چیزی فوق‌العاده بسازد، اما هر چیزی که می‌سازد به نظرش فوق‌العاده نیست. به نظرم این داستان بیش از آنکه خودش خیلی فوق‌العاده باشد، حرف زدن پیرامونش است که خیلی خوب است. گاهی کتاب‌ها تنها پلی هستند به شهری جدید که در کودکمان کشف می‌کنیم. بعد از خواندن این کتاب هروقت کودکمان از نقاشی‌اش یا کاردستی‌اش ناراضی بود می‌توانیم به او بگوییم بیا باهم قدمی بزنیم و هوایی بخوریم، بعد که کلافگی‌اش از بین رفت، می‌توانیم سیر پیشرفتش را به او نشان دهیم. حالا او قطعاً در مورد خودش احساس بهتری خواهد داشت و می‌آموزد که چیزهای فوق‌العاده با یک بار تلاش، به دست نمی‌آیند.
قطار کوچولویی که توانست، نوشته واتی پایپر، ترجمه سمیه حیدری، انتشارات مهرسا
داستان این قطار کوچولو هم به این جهت اهمیت دارد که به ما بزرگترها یادآوری می‌کند که «من می‌توانم» جمله مهم و کمیابی است و مراقب باشیم آن را از کودک نگیریم. قطار این قصه کوچک است اما دل مهربانی دارد و همین دل مهربان برایش انگیزه‌ای است تا «بتواند». این کتاب داستان پیچیده‌ای ندارد اما به کودکان یاد می‌‌هد که گاهی برخی آدم‌ها به درخواست‌های ما جواب مثبت نمی‌دهند و باید برای رسیدن به خواسته‌ها‌یمان تلاش بیشتری کنیم. به علاوه ممکن است چندان قوی و بزرگ نباشیم ولی بتوانیم کارهای بزرگی انجام دهیم.
و در نهایت کتاب کاری برای شما والد عزیز تا بتوانید از آن برای تابآوری کودکتان کمک بگیرید: راهنمای ایجاد تابآوری در کودکان و نوجوانان، نوشته کنزگینزبورگ، انتشارت ارجمند
این کتاب در واقع یک روانشناس خانگی مکتوب است که می‌تواند به شما کمک کند تابآوری کودک یا نوجوانتان را بالا ببرید. اگر نیاز داشتید که روی تابآوری خودتان هم کار کنید می‌توانید به دیگر کتاب‌کارهای نشر ارجمند که پیرامون همین موضوع هستند سر بزنید.