گفت وگوی «ایران» با تهیه‌کننده و کارگردان مستند پرچمدار؛
ساخت پرچمدار باعث انقلاب فکری‌ام شد!
آیین رونمایی و اکران مستند سینمایی پرچمدار که روایتی از قدرت پهپادی ایران در حوزه خانواده پهپادهای شاهد است امروز برگزار می‌شود، این اثر که در سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) تولید شده است به بیان وجوه ناگفته‌ای از روند شکل‌گیری قدرت پهپادی ایران می‌پردازد که تا پیش از این برای عموم مردم و حتی اهالی فن و رسانه ناشناخته بوده است. محمد شلتوکی که خود سالهاست در حوزه امنیتی و دفاعی فعالیت رسانه‌ای دارد، تهیه‌کننده و کارگردان این فیلم مستند است که به صورت توأمان نویسندگی و همچنین روایتگری فیلم را نیز برعهده داشته. با او به گفتگو نشسته‌ایم تا درباره روند تولید این اثر بیشتر بدانیم.
ایران: بعنوان نخستین سوال، چگونه شد که موضوع پهپاد و خانواده پهپادهای شاهد را برای ساخت فیلم مستند انتخاب کردید؟
شلتوکی: بسم‌الله الرحمن الرحیم- دقیقا به خاطر دارم که واپسین روزهای اسفندماه سال 1397 بود و در آستانه عید نوروز قرار داشتیم که به یکباره با برگزاری رزمایش پهپادی «الی بیت‌المقدس 1» نیروی هوافضای سپاه در منطقه خلیج فارس مواجه شدیم؛ آنچه که در این رزمایش ارائه شده بود با آنچه که ما بعنوان ناظران بیرونی تا آن زمان از توانمندی‌های پهپادی کشور سراغ داشتیم، بسیار متفاوت بود. آن روزها و در آن رزمایش با صحنه‌هایی مواجه بودیم که تا پیش از این هیچگاه دستکم ما ندیده بودیم چراکه صحبت از عملیات همزمان بیش از 50 فروند از پهپادهای شاهد بود.
آنچه که در روزهای بعد از این رزمایش دیدیم، بیشتر ما را شگفت‌زده می‌کرد و آن هم چیزی نبود جز واکنش‌های رسانه‌ها و مقامات غربی و صهیونیستی درباره آنچه که در رزمایش الی بیت‌المقدس 1 دیده بودند و در مطالبشان به صراحت از وجه جدید قدرت نظامی ایران در حوزه پهپادی می‌گفتند. این مقطع را می‌توان نقطه مبدأ و خلق ایده تولید مستند «پرچمدار» عنوان کرد چراکه مجموع عواملی که عرض کردم باعث شد تا در ماه‌های آتی وقایع حوزه پهپادی را با وسواس و دقت بیشتری دنبال کنیم.
در مقطع بعدی یعنی در 6 ماهه نخست سال 98 هم باز شاهد اتفاقاتی بودیم که ما را بیشتر به سمت تولید این اثر سوق می‌داد و آن هم مجموعه اقداماتی بود که در چارچوب استراتژی مقاومت فعال در محور مقاومت دنبال شد و ما باز شاهد این بودیم که نقش اساسی را در این اقدامات عملیاتی پهپاد ایفا می‌کند و هرچه جلوتر می‌رفتیم این نقش پررنگ‌تر می‌شد که از نگاه ما بعنوان ناظر بیرونی بیانگر تغییر نگاه جدی و جهش قدرت پهپادی ایران بود. مجموع این وقایع و گزاره‌های پرتعداد حوزه پهپادی از مقطع اسفند 97 تا اسفند 1400 که در آنها مرتبا با کلیدواژه «پهپادهای شاهد» مواجه بودیم، ما را به این سمت سوق داد که دست به ساخت مستندی با این موضوع بزنیم.
ایران: چرا فاصله بین ایده اولیه و شروع کار یک وقفه 3 ساله وجود داشت؟
شلتوکی: چند عامل در این وقفه دخیل بود؛ نخست آنکه در این حوزه هیچ منبع و مرجع عمومی وجود نداشت، در واقع ما تا پیش از مرحله پیش تولید مستند، هیچ منبع جامع و کاملی برای تحقیق در اختیار نداشتیم. علت دیگر این بود که از انتهای سال 98 با همه‌گیری ویروس کرونا مواجه بودیم که شرایط خاصی را بر جامعه تحمیل کرده بود و از آنجا که ما برای تحقیق نیاز به گفتگوی حضوری با افراد دخیل در حوزه پهپاد داشتیم، عملا به دلیل شرایط خاص آن دوران این امکان برای ما فراهم نبود.
علت سوم، بی میلی مجموعه‌های مختلف برای سرمایه‌گذاری در ساخت چنین اثری بود چراکه تقریبا تا سال 1401 می‌توان گفت هنوز بخش‌های مهمی از کشور و همچنین جامعه، ابعاد مختلف قدرت پهپادی جمهوری اسلامی ایران را درک نکرده بودند و در پاسخ به آنچه ما برای آنها از اهمیت این حوزه توضیح می‌دادیم یا مخالفت می‌کردند و یا نهایتا سکوت!
با اینحال در انتهای سال 1400 با تمایل دوستان در مجموعه خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) و همچنین موسسه ایران ما توانستیم کار را آغاز کنیم.
ایران: علت انتخاب نام پرچمدار برای این مستند چه بود؟
شلتوکی: مستحضرید که در کشور ما در حوزه پرنده‌های بدون سرنشین خانواده پهپادهای مختلفی توسعه پیدا کرده است. خانواده پهپادهای مهاجر، ابابیل و شاهد سه خانواده پهپادی اصلی تولید شده توسط جمهوری اسلامی ایران هستند، اما همانطور که خدمت شما عرض کردم، در مجموعه وقایع و اتفاقاتی که ما طی سال‌های 97 تا 1400 رصد می‌کردیم، کلیدواژه «پهپادهای شاهد» پرتکرارترین واژه‌ای بود که ما با آن مواجه بودیم. در حقیقت ما به عینه می‌دیدیم که پهپادهای ایران در دنیا را با شاهد می‌شناسند. ناظران داخلی و خارجی، پژوهشگران، اندیشکده‌ها و حتی مقامات غربی و صهیونیستی وقتی میخواستند درباره پهپادهای ایرانی صحبت کنند، همواره به شاهد اشاره می‌کردند که این گزاره را در ذهن ما ایجاد کرده بود که پرچم پهپاد ایران در دنیا را «شاهد» بالا نگه داشته است. این موضوعی بود که در آن مقطع در ذهن ما بود، موضوعی که کمی بعد و در سال 1401 با ماجراهایی که در جنگ اوکراین پیش آمد درستی آن به اثبات رسید. پرچمدار در حقیقت اشاره دارد به پرچمدار بودن خانواده پهپادهای شاهد که موضوع مستند ما هستند.
ایران: برگردیم به همان مقطع اسفند 1400 که تصمیم به تولید کار گرفتید؛ طبعا ساخت یک فیلم با چنین موضوعی، بدون چالش نیست، از آنها برایمان بگویید.
شلتوکی: نخستین چالش‌مان، نداشتن مرجع و منبع مکتوب بود. یعنی ما برای تولید این اثر نمی‌توانستیم از منبع مشخصی اقتباس کنیم، پس باید خودمان مرجع و منبع تولید می‌کردیم که برای این موضوع هم باید به سراغ افراد دخیل در توسعه خانواده پهپادهای شاهد می‌رفتیم. برخی از این عزیزان به دلایل مختلفی تمایل به حضور در مقابل دوربین نداشتند و ما باید به هر ترتیبی که ممکن بود رضایت آنها را جلب می‌کردیم.
چالش دیگرمان، بحث‌های امنیتی و حفاظتی بود. ما برای تولید این اثر با 11 نفر از عزیزان دخیل در فرآیند شکل‌گیری و رشد قدرت پهپادی سپاه مصاحبه کردیم که چهره 5 تن از این افراد به دلیل مسائل امنیتی نباید مشخص می‌شد، همین موضوع برای ما در فرآیند تولید و نورپردازی ایجاد چالش می‌کرد چراکه لوکیشن ضبط ما در محیط باز بود و برای نورپردازی جهت مشخص نشدن چهره این عزیزان حتما می‌بایست ضبط مصاحبه‌ها در شب صورت می‌گرفت که ما گاها تا ساعت 4 بامداد درگیر ضبط مصاحبه‌ها باشیم.
ایران: شما بعنوان تهیه‌کننده و کارگردان مستند پرچمدار تا پیش از این عمدتا بعنوان فردی شناخته می‌شدید که بیشتر درباره ابعاد فنی تسلیحات و تجهیزات نظامی صحبت می‌کردید، در واقع کارکتر شما بیشتر فنی-نظامی است، اما وقتی مستند پرچمدار را می‌بینیم، میزان فکت‌های فنی که در آن وجود دارد از آنچه که از شما انتظار می‌رود کمتر است، پاسخ‌تان به این نقد چیست؟
شلتوکی: نکته شما کاملا درست است، اما حتما نیاز به یک توضیح تکمیلی از جانب بنده دارد. سالهاست که بنده در رسانه مشغول به فعالیت هستم و فعالیتم نیز منحصر به حوزه امنیتی و دفاعی بوده است. نگاه بنده طی این سالها همواره نگاهی میلیتاریستی و فنی به این حوزه بوده و عمدتا به تشریح و تبیین ابعاد توانمندی فنی و تجهیزاتی کشور در حوزه نظامی پرداخته‌ام، یعنی بعنوان مثال درباره یک پهپاد به بیان برد و طول و عرض و وزن و مداومت پروازی و تعداد بمب و اینگونه مسائل توجه کرده‌ام، اما من می‌خواهم اکنون پس از 12 سال فعالیت در این حوزه به صراحت این را بگویم که ساخت مستند پرچمدار باعث یک انقلاب فکری در من شد!
ببینید در بدو ورود به مسیر ساخت این فیلم، دیدگاه من کاملا یک دیدگاه میلیتاریستی بود، یعنی با این نیت آمده بودم که خانواده پهپادهای شاهد و فناوری‌های مربوط به آن را معرفی کنم؛ اما وقتی که در دل کار رفتیم و با افراد مختلف نشستیم و صحبت کردیم، دیدیم که چه قصه‌ها و داستان‌های نابی در لایه‌های زیرین این توانمندی نهفته است که هرکدام از آنها درسی است بزرگ برای مسائل این روزهای کشور.
آن انقلاب فکری که گفتم اینجا شکل گرفت؛ یعنی با خودم به این نتیجه رسیدم که اگر نگویم طی این سالها راه را اشتباه رفته‌ایم، ولی دستکم دچار یک غفلت بزرگ از یک موضوع مهم و اساسی شده‌ایم و آن موضوع مهم چیزی نبود جز، فرآیند رسیدن به توانمندی چراکه درس‌های اصلی در این فرآیند و مسیر طی شده نفهته است که اگر به خوبی درک شوند، در همه حوزه‌ها -نه فقط نظامی- می‌تواند بکار گرفته شود و مثل پهپاد باعث افتخار و سربلندی ما شود.
به همین دلیل بود که تصمیم گرفتیم مسیرمان را از آن چیزی که ابتدا در ذهن می‌پروراندیم تغییر دهیم و اثری بسازیم که درس مدیریتی در آن نهفته باشد.
ایران: آنطور که در تیزرهای مستند، پیداست گویا به ماجرای حضور پهپادهای شاهد در جنگ اوکراین هم پرداخته‌اید.
شلتوکی: بله، تقریبا چندماهی از شروع کارمان نگذشته بود که با موضوع حضور پهپادهای شاهد در جنگ اوکراین و خط رسانه‌ای و فشاری که غربی‌ها علیه کشور به راه انداخته بودند مواجه شدیم، موضع رسمی کشور و دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران هم این بود که ماجرای فروش پهپادهای شاهد به روسیه، مربوط به پیش از آغاز جنگ اوکراین بوده؛ این موضوع برای کسانی که حوزه روابط نظامی ایران و روسیه را دنبال می‌کنند کاملا مشخص و پذیرفته شده بود اما با اینحال به ذهن‌مان رسید بهتر است برای این موضع اعلامی ایران، سندی ارائه کنیم و بحمدالله با آرشیو خوبی که در اختیارمان قرار گرفت توانستیم سند این موضوع را در فیلم استفاده کنیم.
ایران: به مسکو هم سفر کردید.
شلتوکی: سفر ما به مسکو در چارچوب دعوت وزارت دفاع روسیه برای شرکت در نمایشگاه نظامی 2023 بود که از این فرصت برای تولید بخش‌های مربوط به جنگ اوکراین مستند استفاده کردیم و همچنین در نمایشگاه نظامی نیز باز با اقبال عجیب کشورها نسبت به پهپادهای شاهد مواجه بودیم. حتی در این نمایشگاه چند کشور از جمله چین هم اقدام به کپی برداری از شاهد 136 ایران کرده بودند که حتی خودشان هم نسبت به این موضوع معترف بودند.
ایران: به نظر شما در حوزه پهپاد کشش کار بیشتر وجود دارد و یا اینکه خودتان برنامه‌ای برای تداوم این موضوع دارید یا اینکه به همین مقدار کافیست؟
شلتوکی: کافیست؟ (باخنده) ما طی تولید این اثر بیش از 22 ساعت مصاحبه از افراد مختلف گرفته‌ایم که همگی دارای مطالب بسیار خوب و دیدنی است. این درحالی است که کل زمان مستند ما 60 دقیقه است، یعنی بخش اعظمی از مصاحبه‌ها را استفاده نکرده‌ایم. ایده‌هایی برای کارهای دیگر در ذهن داریم، اما در حال حاضر آنچه در اولویت قرار داده‌ایم تبدیل این مصاحبه‌ها به یک کتاب جامع بعنوان یک مرجع در حوزه پهپاد است تا اگر دیگر عزیزانی تمایل به تولید اثر داشتند، دیگر با آن چالش نخست ما یعنی عدم در اختیار داشتن مرجع متنی و مکتوب مواجه نباشند.
بــــرش
ایران: سخن پایانی
شلتوکی: من حتما باید خارج از تعارفات معمول و مرسوم، از سردار حاجی‌زاده گرانقدر فرمانده محترم نیروی هوافضای سپاه تشکر صمیمانه کنم چراکه در تمام مراحل تولید فیلم، این سردار عزیز همواره حامی و پشتیبانمان بودند و از همه مهم‌تر برای اینجانب، اعتماد ایشان به جوانان برای ساخت این اثر بود؛ شاید گفتنش خالی از لطف نباشد که بجز یک یا دو نفر، تقریبا تمام تیم تولید ما جوانان دهه هفتادی و دهه هشتادی بودند که انصافا صادقانه و خالصانه پای کار بودند و زحمت اصلی تولید این اثر را آنها کشیدند.
سخن آخرم هم خطاب به دوستان و همکارانی است که در حوزه رسانه و اطلاع‌رسانی کشور فعال هستند؛ آنها که بنده را می‌شناسند می‌دانند که با بیان جملات شعاری چندان میانه‌ای ندارم پس با این رویکرد به همکارانم توصیه می‌کنم که نیروهای مسلح کشور را دریابیم! امروز در مجموعه نیروهای مسلح ما کلکسیونی از افتخارات وجود دارد که هرکدام از آنها می‌تواند محملی برای تولید ده‌ها اثر هنری و رسانه‌ای باشد، آثاری که هرکدام حرفی برای گفتن داشته باشد که آن حرف‌ها گره‌ای از کار ملت شریف ایران باز کند.