دندان کمبود، کشیده می‌شود
مصوبه افزایش ظرفیت پذیرش دندانپزشکی زمینه‌ساز دسترسی عادلانه
پس از افزایش ظرفیت پذیرش پزشکی، شورای عالی انقلاب فرهنگی افزایش ظرفیت دندانپزشکی را مورد توجه قرار داد. در مرداد ۱۴۰۱ این شورا با تصویب ماده واحده «افزایش ظرفیت پذیرش دندانپزشکی در مقطع عمومی» دولت را مکلف کرد که ظرفیت پذیرش دندانپزشک را به‌صورت پلکانی طی ۵ سال از ۱۷۵۰ به ۳۳۰۰ نفر برساند. دولت سیزدهم بلافاصله این قانون را در آزمون سراسری سال ۱۴۰۱ اجرایی نمود. این گزارش در آستانه سال دوم اعمال این قانون، به چرایی اجرا و تشریح ثمرات این طرح می‌پردازد.
علیرضا زیاری
خبرنگار سلامت
سرانه دندانپزشکی افزایش می‌یابد
در حال حاضر سرانه دندانپزشک در کشور ۳۳ دندانپزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر است، در حالی که میانگین سرانه کشورهای پیشرو در حوزه سلامت ۸۰ دندانپزشک به ازای هر۱۰۰ هزار نفر است. همچنین میانگین سرانه دندانپزشک در کشورهای منطقه ۴۲ دندانپزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر است.
براساس آمارها، سرانه دندانپزشک در ایران، حتی از کشورهایی همچون عربستان سعودی، ترکیه و قبرس نیز کمتر است. اولین نتیجه افزایش سرانه دندانپزشک در کشور، بیشتر شدن دسترسی عادلانه مردم به خدمات بهداشت و درمان دهان و دندان است. به علاوه مراجعات درمانی به دندانپزشک، جای خود را به معاینات دوره‌ای برای پیشگیری از آسیب‌های دهان و دندان خواهد داد.
از سوی دیگر بیشتر شدن تعداد دندانپزشکان زمینه را برای گسترش گردشگری سلامت دندان فراهم می‌کند. در حال حاضر به واسطه کمبود دندانپزشک در کشور، تعداد بیماران خارجی که خدمات سلامت دهان و دندان دریافت می‌کنند، بسیار کم است.
این در حالی است که ترکیه در همسایگی ایران، یکی از مقاصد اصلی گردشگری سلامت دهان و دندان در جهان به شمار می‌رود. برخی از گزارش‌ها تعداد بیمارانی که به منظور بهره‌مندی از این خدمات به ترکیه سفر می‌کنند را ۱۵۰ تا۲۵۰ هزار نفر در سال برآورد کرده‌اند. به طور متوسط هر گردشگر حوزه سلامت بین سه تا پنج هزار دلار ارزآوری نیز به همراه دارد. با توجه به اینکه دندانپزشکی در ایران از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است، جذب این گردشگران در درجه نخست در گرو فراهم کردن نیروی انسانی کافی است.
دسترسی مردم به دندانپزشک افزایش می‌یابد
نسبت پراکندگی دندانپزشک به وسعت جغرافیایی، در میزان دسترسی افراد به دندانپزشک مؤثر است و نبود دندانپزشک در شهر و محله (به ویژه در کلانشهرها) سکونت، مشکلات و هزینه‌های بیشتری را بر مردم تحمیل می‌کند. بر اساس آمار اعلامی از سوی سازمان نظام پزشکی، وضعیت پراکندگی جغرافیایی دندانپزشکان فقط در تهران مناسب است. در واقع سرانه دندانپزشک تهران، تفاوت بسیار زیادی با دیگر استان‌ها دارد. طبق این آمار حدود یک سوم از دندانپزشکان کشور در این استان تجمع یافته‌‌اند.
در حال حاضر دندانپزشکی تبدیل به یکی از درمان‌های دست‌نیافتنی برای مردم مناطق محروم شده است. مطالعات مختلف نشان می‌دهد که میزان پوسیدگی دندان در بین کودکان روستایی بیشتر از کودکان شهری و حتی در بین بزرگسالان نیز وضعیت مشابهی وجود دارد. پایش‌های آماری حاکی از آن است که بزرگسالان روستایی بیشتر به منظور کشیدن دندان به دندانپزشک مراجعه می‌کنند. علت اصلی این مسأله را می‌توان در پایین بودن سطح دسترسی به خدمات دندانپزشکی در جوامع روستایی جویا شد. با افزایش دسترسی مردم به دندانپزشک، آگاهی مردم در این زمینه نیز بیشتر می‌شود و بالطبع بسیاری از عادات نادرست غذایی، بهداشتی و رفتاری از بین خواهد رفت و فرهنگ‌سازی مناسبی در جهت بهبود وضعیت سلامت دندان جامعه ایجاد می‌شود.
از آنجایی که مصوبه افزایش ظرفیت دندانپزشکی، به دانشجویان بومی اختصاص یافته است، به این ترتیب زمینه حضور پایدار دندانپزشکان در مناطق محروم فراهم شده و توزیع آنها در سطح کشور اصلاح می‌گردد. از طرفی ماندگاری آنها در این مناطق افزایش خواهد یافت و دغدغه مردم در مورد دسترسی عادلانه به دندانپزشک برطرف می‌شود.
چشم‌انداز ۲۰ ساله دندانپزشکی محقق می‌شود
طبق آمارهای موجود، طی ۲۰ سال آینده جمعیت سالمند کشور حداقل دو برابر خواهد شد. این در حالی است که با بالارفتن سن افراد، آسیب‌های دهان و دندان (و به تبع آن نیاز به دندانپزشک) به طور مضاعف افزایش می‌یابد. پاسخ‌گویی به این نیاز کشور، بیش از پیش لزوم افزایش ظرفیت دندانپزشکی را روشن می‌کند. دندانپزشکی یکی از بخش‌های پرهزینه حوزه درمان است. از طرفی طبق اعلام مسئولان بهزیستی کشور، در حال حاضر نیمی از هزینه‌های درمانی کشور به سالمندان اختصاص می‌یابد. با توجه به حرکت شتابان جمعیت کشور به سمت پیری، در آینده‌ای نه چندان دور، کشور شاهد افزایش سرسام‌آور بار مالی خدمات دندانپزشکی سالمندان خواهد شد. یکی از راه‌حل‌های این مشکل، استفاده از قابلیت دندانپزشکان در فعالیت‌های ترویجی برای پیشگیری از پوسیدگی دندان است. بدیهی است با افزایش تعداد دندانپزشکان در کشور، زمینه برای این اقدام نیز فراهم می‌گردد.
خدمات دندانپزشکی ارزان‌تر، با کیفیت بیشتر
طی سال‌های اخیر، پایین ماندن تعداد دندانپزشکان در کشور منجر به کاهش رقابت بین آنها شده است. این موضوع پیامد‌هایی نظیر کاهش کیفیت خدمات و افزایش قیمت‌ها را در بر داشته و به تبع تمایل مردم برای استفاده از این خدمات را کاهش داده است.
با وجود اینکه بیش از ۸۰ درصد دندانپزشکان کشور، در بخش خصوصی فعال هستند، در عین حال رقابت خاصی بین مطب‌های دندانپزشکی وجود ندارد. چرا که در شهرهای مختلف کشور، تعداد کم دندانپزشکان باعث عدم انگیزه در افزایش کیفیت ارائه خدمات شده است. به علاوه با توجه به سهم ۷۰ درصدی دستمزد دندانپزشکان از هزینه خدمات دندانپزشکی، کمتر درمانگری به سراغ فعالیت جدی در زمینه پیشگیری می‌رود. در نتیجه بخش زیادی از مردم تا زمانی که مجبور نباشند به دندانپزشک مراجعه نمی‌کنند؛ زیرا توانایی پرداخت هزینه‌های بالای آن را ندارند و در واقع از خدمات این بخش محروم می‌شوند.
با افزایش تعداد دندانپزشکان در هر شهر، مردم مطبی را انتخاب خواهند کرد که درمان را با کیفیت بیشتر و قیمت مناسب‌تر ارائه دهد. افزایش رقابت بین دندانپزشکان، با کاهش جذابیت مالی حوزه درمان آنان را به فعالیت در زمینه ترویج اصول سلامت دهان و دندان و پیشگیری از پوسیدگی نیز سوق می‌دهد. پیشگیری از پوسیدگی دندان نه تنها کیفیت زندگی افراد را بهبود می‌بخشد، بلکه هزینه‌های درمانی زیادی را از روی دوش مردم و بیمه‌ها برمی‌دارد.
سلامت دهان و دندان ارتقا می‌یابد
کمبود دندانپزشک در کشور، سطح سلامت دهان و دندان را پایین آورده است. همزمان با افزایش جمعیت کشور، بویژه جمعیت سالمندان، کمبود دندانپزشک شرایط دشوارتری نیز خلق خواهد کرد.
بر اساس پژوهش‌های انجام شده، اگر فردی دچار بیماری‌های دهان به خصوص بیماری‌های لثه شود، ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی، ریوی، کلیوی، آرتریت روماتوئید و در خانم‌های باردار، خطر زایمان زودرس و تولد نوزاد کم وزن افزایش می‌یابد.
از طرفی طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، ۶۰ تا ۹۰ درصد مردم به نوعی درگیر پوسیدگی دندان هستند. این مسأله در ایران نیز به وضوح دیده می‌شود. به طوری که در گروه سنی زیر 6 سال و در دندان‌های شیری، شیوع پوسیدگی دندان بیشتر از میانگین جهانی است. به عبارت دیگر هر کودک 6 ساله ایرانی به طور متوسط بیش از 5 دندان پوسیده دارد. در گروه سنی 12 سال نیز شاخص پوسیدگی دندان‌های دائمی وضعیت مناسبی ندارد و در هر کودک 12 ساله ایرانی، به طور میانگین، نزدیک به دو دندان پوسیده وجود دارد. سلامت دندان در میان بزرگسالان نیز شرایط جالبی ندارد. هر ایرانی به طور متوسط ۲ تا ۳ دندان پوسیده دارد و تا ۵۰ سالگی ۷ دندان خود را از دست می‌دهد. این در حالی است که از ابتدای انقلاب به‌رغم صرف بودجه فراوان در حوزه سلامت، آمار پوسیدگی دندان افزایش یافته است.
پوسیدگی دندان از آن جهت اهمیت دارد که ممکن است در مدت زمان کوتاهی، منجر به کشیدن دندان شود. به علاوه ممکن است باعث عفونت دندان نیز بشود. گاهی عفونت دندان، تشکیل ترشحات عفونی و التهاب در محل پوسیدگی را به دنبال دارد. این عفونت می‌تواند از ریشه دندان به سایر بافت‌ها و عمقاً به فک و سایر ساختارهای صورت نیز گسترش یابد.
با افزایش تعداد دندانپزشک در جامعه، امکان درمان بموقع برای مردم فراهم شده و پوسیدگی‌های دندان کاهش می‌یابد. همچنین افراد در سنین سالمندی تعداد دندان‌های سالم بیشتری خواهند داشت.
تأمین زیرساخت‌ها همگام با افزایش ظرفیت
افزایش ظرفیت دندانپزشکی در کنار ثمراتی که به همراه دارد، نیازمند افزایش متناسب زیرساخت‌های آموزشی و رفاهی برای دانشجویان است. سازمان برنامه و بودجه چندی پیش اعلام کرد؛ بودجه آموزشی وزارت بهداشت نسبت به سال گذشته ۸۰ درصد افزایش داشته است. علاوه بر این، در ماه‌های اخیر اقدامات مثبتی در جهت جذب اساتید جوان از سوی وزارت بهداشت صورت گرفته است. در ادامه با تأمین بیشتر امکانات آموزشی و رفاهی، شرایطی فراهم خواهد شد که بدون کاهش کیفیت آموزش، دندانپزشکان بیشتری در کشور تربیت شوند.