کشف خلاقانه جهان با نیروی بازی

شهره طاعتی
مددکار اجتماعی

​​​​​​​رفتارهای کودکان بخصوص در سنین کمتر از یکسال شگفتی‌های بسیاری در خود جای داده است که با مشاهده و بررسی آن می‌توان به نتایج مهم و روانشناختی و حتی به نظرم رفتارشناسی دست یابیم. گاهی فکر می‌کنم که رفتار کودکان بازتاب رفتار و عملکرد بزرگسالان و والدین و افرادی است که با آنها زندگی می‌کنند اما وقتی هرکدام از آنها را در طولانی مدت مورد مشاهده قرار می‌دهیم، می‌بینیم رفتارهایی مشابه با دیگر کودکان سرزمین‌های دیگر از خود بروز می‌دهند که می‌توان گفت شاید در ذات وجودی انسان‌ها از بدو تولد نهاده شده است، این نشانگر این نیست که تأثیر محیط و رفتار اطرافیان را نقض کنیم و بگوییم همه رفتارها و عکس‌العمل‌های انسان از دوران کودکی ذاتی است بلکه از منظری رفتار کودکان از دو جنبه ذاتی و محیط و اطرافیان متأثر شده و شخصیت آنها در نتیجه زندگی‌شان را طبق آن ساخته و پیش می‌برند. این دو جنبه انسان با مشاهده یک کودک بسیار شگفت‌انگیز است، زیرا با مشاهده یک کودک و بررسی رفتار او شاید دچار تناقض در باورها یا پارادوکسی در آموخته‌هایمان شویم که برایمان جالب باشد. به طور مثال کودک ۱۰ یا ۱۱ ماهه ای را درنظر بگیرید، این کودک از بدو تولد رفتارهایش توسط مادر مورد مشاهده قرار گرفته و آنها را بدون برداشت شخصی یادداشت کرده است. نحوه شیر خوردن، نحوه بازی با وسایل و اسباب‌بازی‌هایی که از تخت او آویزان است، مدل دست دراز کردن او به آن وسایل و به‌ دست آوردن آنها و بردن آن وسایل به سمت دهان به محض گرفتن وسایل در دست، همان مدل رفتاری است که کودکی در دوردست‌ترین روستاها در برخورد با وسایل و اسباب بازی‌هایش که از گهواره سنتی اش آویزان است، انجام می‌دهد. او نیز مدل همان کودکی رفتار می‌کند که در شهر و با بیشترین امکانات و اسباب بازی‌های رنگارنگ است.
 کودکی که در شهر است نیز همان مدل از سینه مادر شیر را می‌خورد که کودک روستایی و عشایری می‌خورد. هر دو کودک نسبت به هیچ موجود یا وسیله ای عکس العمل‌هایی مانند ترس، واهمه و وحشت از خود نشان نمی‌دهند. این نوع رفتارها به‌صورت ذاتی در نهاد آنها وجود دارد، حال اگر ما بزرگترها نسبت به این دو مدل رفتار کودکان آشنایی داشته باشیم و بتوانیم بین آنها تفکیک قائل شویم بهتر می‌توانیم در تربیت و آموزش کودکانمان نقش بزرگی ایفا کنیم.
این جمله که بهترین آموزش به کودک، آموزش ندادن است، بهترین و آموزنده‌ترین جمله ای است که در تربیت کودک می‌توانیم به کار گیریم. این یعنی اینکه تفکرات خودمان و سبک و عقاید خودمان را به کودکمان یاد ندهیم. یعنی اینکه او را رها و آزاد گذاشته و اطلاعات را درون ذهن او وارد نکنیم و او را لبریز از معلومات نکنیم.به کودک اجازه دهیم که رفتارهای ذاتی خود را با رفتارهای خلاقانه‌اش بیامیزد و آنچه را که از محیط می‌تواند دریافت کند با ادراک و برداشت خود تحلیل نماید و نسبت به موضوعات عکس‌العمل نشان دهد.
بزرگ‌ترین اشتباهی که والدین در مواجهه با کودک خود مرتکب می‌شوند این است که او را در معرض اطلاعات و معلومات بسیاری قرار می‌دهند که تا حدود بسیاری از آن برای کودک نه تنها غیرمفید است بلکه مضر هم هست، زیرا مانع رشد فکری او شده و سد راه خلاقیتش می‌شود، زیرا کودکان با تفکر و بازی است که می‌توانند راه‌های استفاده از وسایل را بیابند و این کشف آنها با آن کاربردی که ما از آن وسیله می‌شناسیم بسیار متفاوت است، ولی این کشف کودک بسیار ارزشمند است و کشف اوست زیرا خلاقانه و با تفکر خود به آن رسیده است. پس بهترین آموزش به کودک، آموزش ندادن به اوست.