لایروبی، وضعیت «خلیج گرگان» را وخیم‌تر می‌کند

راضیه لک
رئیس پژوهشکده علوم‌زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور
«خلیج گرگان» سال‌هاست که با چالش‌هایی نظیرکمبود آب برای حیات آبزیان، شکار بی‌رویه و افزایش تعداد مزارع پرورش ماهی در بالا دست و... دست و پنجه نرم می‌کند. مجموعه این عوامل، شرایط منطقه را به مرز بحران رسانده و ضرورت تلاش مسئولان برای حل آن را جدی‌تر از همیشه کرده است. در حقیقت ثبت خلیج گرگان به همراه تالاب میانکاله و لپو زاغمرز در استان مازندران، به‌عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر، ارزشمندی زیست محیطی این مجموعه و اثرگذاری مستقیم آن بر معیشت جوامع محلی و... را دو چندان کرده است. این خلیج با کارکرد اقتصادی و اکولوژیک در تکثیر آبزیان و ماهیان استخوانی و غضروفی، جذب پرندگان مهاجر و حفظ چرخه زیست دریای خزر، یکی از بزرگترین مخازن آب شیرین متصل به دریای خزر بوده و تداوم زندگی بسیاری از جانداران، به اتصال آن با دریا وابسته است. در حقیقت خلیج میانکاله، خلیج گرگان و شبه جزیره میانکاله که در قسمت شمالی آنها دریای کاسپین قرار دارد، یک مجموعه متصل و یک اکوسیستم جداناشدنی است؛ اما نوسان و بالا و پایین رفتن سطح آب کاسپین، تأثیر زیادی بر سواحل کم‌شیب ایجاد کرده و موجب شده است تا مرتباً ساحل گسترش پیدا کند. در حال حاضر به‌دلیل عقب آمدن سطح آب دریای کاسپین، ارتباط آب با خلیج گرگان محدود شده است؛ اما نکته مهم این است که حتی اگر آب، ارتباط ضعیفی  با خلیج داشته باشد، آب دریای کاسپین به یک اندازه با خلیج گرگان مبادله شده و با لایروبی، مقدار ورودی آب به خلیج بیشتر نخواهد شد!
همچنین اگر ارتباطات دریای خزر و خلیج گرگان را افزایش دهیم، هیچ تغییری  در تراز آب خلیج گرگان ایجاد نشده و در نتیجه لایروبی کانال‌ها بر افزایش تراز آب خلیج گرگان تأثیری نخواهد گذاشت.
بی‌شک با انجام لایروبی، ارتباط خزر با خلیج گرگان بیشتر خواهد شد. با توجه به اینکه جهت جریان‌های دریای خزر در گوشه جنوب شرقی آن، شمال غرب به جنوب شرق یعنی به سمت کانال‌های آشوراده و چوپوقلی است، افزایش ارتباط آب دریا با خلیج گرگان با توجه به جهت جریان می‌تواند رسوب بیشتری را به خلیج گرگان وارد کند. از سویی دیگر جریان آب در خلیج گرگان، افقی و از غرب به شرق بوده و شدت زیادی ندارد. بنابراین این خلیج، قادر نخواهد بود رسوب را به سمت دریای خزر عقب بزند. پس بیشتر شدن راه ارتباطی دریای خزر با خلیج گرگان، سبب ورود رسوب بیشتر به این خلیج خواهد شد؛ و درست زمانی که رسوب بیشتری وارد خلیج گرگان می‌شود، عمق خلیج با سرعت بیشتری کم شده و سرعت خشک شدن این خلیج بیشتر می‌‌شود و در نهایت این اقدام به نابودی سریعتر اکوسیستم منطقه منجر خواهد شد!
بنابراین باید این رسوبات را در نزدیکی بخش جنوبی میانکاله کنترل کرده و با نصب تله‌گیرهای رسوبی در محل ارتباط و دهانه دو کانال ذکر شده، نرخ رسوب گذاری خلیج گرگان را کاهش دهیم،اگرچه راهکار ارائه شده مبنی بر لایروبی کانال‌ها، مشکل تردد کشتی‌ها در بنادر منطقه را حل می‌کند، اما در حل مشکل محیط‌ زیست خلیج گرگان تأثیر مثبتی نخواهد داشت، اما اگر قرار است لایروبی انجام شود، بهتر است که این کار به جای کانال‌ها روی قسمت‌های خشک و کم‌آب خلیج گرگان انجام شود، زیرا با کاهش ورود رسوب از خزر به خلیج، سرعت خشک شدن خلیج گرگان را تا حد زیادی به تأخیر خواهیم انداخت.