پذیرش قطعنامه 598 تصمیمی مدبرانه

امیرحسین کیهان پناه
پژوهشگر جنگ تحمیلی
کمتر از دو سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در حالی آغاز شد که بی‌تجربگی مدیران وقت ایران، ضعف دیپلماسی، نگرانی کشورهای عرب منطقه از پیام انقلاب به مردمان و شعار‌های آرمانگرایانه آن بیش از پیش ایران را در چالش های جهانی قرار داده بود. در این شرایط با شروع جنگ هیچ‌گونه پشتیبانی از سوی بیگانگان به ایران نمی‌رسید و در دوره هشت سال جنگ هم به مرور از توان تجهیزاتی و آمادگی به جای مانده پیش از انقلاب اسلامی کاسته می‌شد. در آن سوی جبهه، عراق با بهره‌مندی از پشتیبانی‌های روزافزون قدرت‌های جهانی و همدستی کشورهای منطقه‌ای و در سکوت مجامع و دولت‌ها با به کارگیری گسترده سلاح‌های نامتعارف میکروبی و شیمیایی، توان رزمی‌اش را با انواع تجهیزات زمینی و هوایی افزایش می‌داد. با وجود این نبردهای سنگین، ایران در ماه‌های پایانی 1365 و 1366 تلفات بسیار سنگینی را بر دشمن تحمیل کرد اما رزمندگان بسیار زیادی نیز با شهادت یا آسیب دیدگی از صحنه رزم بیرون شدند. سال هفتم جنگ در وضعیتی که توان آمادگی، تجهیزاتی و رزمی ایران مستهلک شده بود، ارتش عراق با پشتوانه تجهیزاتی قدرت‌های جهانی و کمک‌های پولی کشورها و   شیخ‌نشین‌های عرب منطقه توان رزم‌اش را به بالاترین سطح رساند به گونه‌ای که استعداد یگان‌های زمینی آن از ۱۲ لشکر آغاز جنگ به ۵7 لشکر در پایان جنگ رسید.
از سویی تشدید جنگ شهری عراق علیه غیرنظامیان شهرها با بمباران و موشک پراکنی و حتی به کارگیری سلاح‌های شیمیایی در سردشت و اشنویه بر پیچیدگی اوضاع می‌افزود. از سوی دیگر پس از پایان نبرد سنگین کربلای5 اوضاع به گونه‌ای دیگر رقم خورد و تحلیل توان رزم ایران نمایان شد؛ در 5/1 سال پایانی جنگ کمبود کمی و کیفی نیرو و کادر فرماندهی یگان‌ها جایگزین نشده بود و امکان بازسازی فوری توان رزم یگان‌های خودی هم فراهم نشد. همچنین کمبود مهمات و تجهیزات بر دامنه مشکلات می‌افزود. این رویدادها در حالی بود که تغییر راهبرد جنگ از عملیات در جبهه‌های جنوبی به سوی جبهه‌های میانی و شمالی تأثیری بر غافلگیری یا شکست ارتش عراق نداشت و از همان آغاز سال1367 تحولات صحنه‌های نبرد با تغییر موازنه قوا و دست برتر عراق آشکار شد. اما این تغییر موازنه با حملات پی‌در‌پی دشمن به خطوط پدافندی ایران به اوج خود رسید. بدین ترتیب ارتش عراق در پنج ماه با رشته عملیات  رمضان المبارک توانست همه نواحی مرزی از دست رفته‌اش از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۶ را باز پس گیرد.
در این شرایط همدستی بیش از پیش سازمان مجاهدین خلق (فرقه مسعود رجوی) با حکومت بعثی عراق پیش از آغاز حملات مستقیم ارتش عراق، در ساعات پایانی روز هفتم فروردین 1367 نیروهای سازمان مجاهدین خلق (منافقین) با پشتیبانی کامل حکومت عراق، عملیات «آفتاب» را با حمله به فکه آغاز می‌کنند. هدف آنها ضربه‌زدن به نیروهای ایرانی است که با آتش‌زدن سنگرها و استحکامات مستقر در منطقه، همراه با غنایم قابل توجه و۴۵۰ اسیر به داخل خاک عراق بازمی‌گردند. ادامه همدستی شرارت بار منافقین با عراق علیه مردم ایران در عملیات‌ چلچراغ و فروغ جاویدان، سیمایی آشکار به‌خود می‌گیرد.
در وضعیتی دشوار که موج‌های سنگین و طاقت فرسای اجتماعی، اقتصادی، معیشتی و نظامی از هر سو کشور را در مخاطره انداخته اند؛ برخی از فرماندهان نظامی راهکار غلبه بر دشمن را در تاکتیک‌ها و راهبردهای نظامی می‌جویند؛ راهکارهایی که بخش قابل توجه آن افزایش کلان توان نظامی و تأمین انواع نیازمندی‌های نظامی و تجهیزاتی است؛ افزایش توانی که با توجه به چالش‌های جهانی ایران ناممکن می‌نماید. در واقع نجات کشور از وضعیت دشوار و پیچیده نیازمند تدبیر و تصمیمی خردمندانه و شجاعانه است تا بتواند در راستای تأمین منافع و مصالح ملی، کشور را از گردنه خطرناک رهایی بخشد. در این شرایط امام خمینی با پذیرش همه مسئولیت‌های چرایی تداوم جنگ هشت ساله و درتصمیمی آگاهانه مسئولیت پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل متحد را بر عهده می‌گیرند و از آن با تعبیر نوشیدن جام زهر یاد می‌کنند. ایشان در نامه ۲۵تیرماه ۱۳۶۷ به مسئولان نظام درباره قبول قطعنامه ۵۹۸ و پذیرش آتش بس نکاتی را اشاره می‌کنند که گویای واقعیات و چرایی نوشیدن جام زهریست که بعدها به تعبیر خود ایشان یکی از بهترین تصمیمات بوده است. در بخشی از این نامه آمده است:
 [.... حال که مسئولان نظامی ما اعم از ارتش و سپاه که خبرگان جنگ می‌باشند، صریحاً اعتراف می‌کنند که ارتش اسلامی به این زودی‌ها هیچ پیروزی به دست نخواهند آورد و نظر به این که مسئولان دلسوز نظامی و سیاسی نظام جمهوری اسلامی از این پس جنگ را به هیچ وجه به صلاح کشور نمی‌دانند و با قاطعیت می‌گویند که یک دهم سلاح‌هایی را که استکبار شرق و غرب در اختیار صدام گذارده‌اند، به هیچ وجه و با هیچ قیمتی نمی‌شود در جهان تهیه کرد و با توجه به نامه تکان دهنده فرمانده سپاه پاسداران که یکی از ده‌ها گزارش نظامی، سیاسی است که بعد از شکست‌های اخیر به اینجانب رسیده و به اعتراف جانشین فرمانده کل نیروهای مسلح، فرمانده سپاه یکی از معدود فرماندهانی است که در صورت تهیه مایحتاج جنگ معتقد به ادامه جنگ می‌باشد و با توجه به استفاده گسترده دشمن از سلاح‌های شیمیایی و نبود وسایل خنثی کننده آن، اینجانب با آتش بس موافقت می‌نمایم و برای روشن شدن در مورد اتخاذ این تصمیم تلخ، به نکاتی از نامه فرمانده سپاه که در تاریخ ۲ /۴/ ۶۷ نگاشته است،
 اشاره می‌شود.
فرمانده مزبور نوشته است تا پنج سال دیگر ما هیچ پیروزی نداریم؛ ممکن است در صورت داشتن وسایلی که در طول پنج سال به دست می‌آوریم قدرت عملیات انهدامی یا مقابله به مثل را داشته باشیم و بعد از پایان سال ۷۱ اگر ما دارای ۳۵۰ تیپ پیاده و ۲۵۰۰ تانک و ۳۰۰۰ توپ و ۳۰۰ هواپیمای جنگی و ۳۰۰ هلیکوپتر و قدرت ساختن مقدار قابل توجهی از سلاح‌های [مختلف] که از ضرورت‌های جنگ در آن موقع است داشته باشیم، می‌توان گفت به امید خدا بتوانیم عملیات آفندی داشته باشیم.وی می‌گوید: «قابل ذکر است که باید توسعه نیروی سپاه به هفت برابر و ارتش به دو برابر و نیم افزایش پیدا کند.» او آورده است: «البته امریکا را هم باید از خلیج فارس بیرون کنیم والا موفق نخواهیم بود.»
این فرمانده مهم‌ترین قسمت موفقیت طرح خود را تهیه بموقع بودجه و امکانات دانسته و آورده است: «بعید به‌ نظر می‌رسد دولت و ستاد فرماندهی کل قوا بتوانند به تعهد خود عمل کنند» البته با ذکر این مطالب می‌گوید: «باید باز هم جنگید که این دیگر شعاری بیش نیست.» آقای نخست‌وزیر هم از قول وزرای اقتصاد و بودجه وضع مالی نظام را «زیر صفر» اعلام کرده‌اند. مسئولان جنگ می‌گویند: «تنها سلاح‌هایی را که در شکست‌های اخیر از دست داده ایم، به اندازه تمام بودجه ای است که برای سپاه و ارتش در سال‌جاری در نظر گرفته شده بود.» مسئولان سیاسی هم می‌گویند: «از آنجا که مردم فهمیده‌اند پیروزی سریعی به‌دست نمی‌آید، شوق رفتن به جبهه در آنها کم شده است. شما عزیزان از هر کس بهتر می‌دانید که این تصمیم برای من چون زهر کشنده است ولی راضی به رضای خداوند متعال هستم و برای صیانت از دین او و حفاظت از جمهوری اسلامی اگر آبرویی داشته باشیم خرج می‌کنیم.».... گفتم جلسه‌ای تشکیل گردد تا آتش بس را به مردم تفهیم نمایند. مواظب باشید، ممکن است افراد داغ و تند با شعارهای انقلابی شما را از آنچه صلاح اسلام است دور کنند....]. خبرگزاری مهر