جایگاه امام علی(ع) در شعر فارسی مثال‌زدنی است

مریم  شهبازی
خبرنگار ‌
حضرت علی(ع) ازجمله بزرگانی است که نه‌ فقط در متون دینی، بلکه در آثار ادبی هم جایگاه ویژه‌ای دارند؛ در همین ارتباط همان‌طور که در گزارش امروز به نقل از «مصطفی محدثی خراسانی»، شاعر و منتقد ادبی می‌خوانید می‌توان به اشعار به یادگار مانده از ادبیات کلاسیک و از سویی سروده‌های شاعران معاصری همچون نیما یوشیج، سید علی موسوی گرمارودی و ارادت آنان به امام نخست شیعیان اشاره کرد.
 
 شعر علوی درخشان‌ترین دوران خود را سپری می‌کند
یکی از مهمترین دلایل این توجه را می‌توان در نقش تاریخی امام علی(ع) در پیشـــــــــبرد اهـــــــــــــــداف اسلام یافت،
مصطفی محدثی‌خراسانی شاعری که طی دهه‌های اخیر در حوزه شعر آیینی متمرکز بوده در تشریح بیشتر چرایی این توجه به «ایران» می‌گوید:«حضرت علی(ع) به‌عنوان نخستین مرد مسلمان، یکی از محوری‌ترین شخصیت‌های اسلام به شمار می‌آید که دوشادوش پیامبر(ص) به ایفای نقش پرداخته، بنابراین عجیب نیست که در انبوهی از آثار ادبی، بویژه در حوزه شعر، شاهد جایگاه رفیعی برای او باشیم.» محدثی خراسانی ادامه می‌دهد:«یکی دیگر از وجوهی که منجر به توجه اهالی ادبیات طی قرن‌ها به حضرت علی(ع) شده برخورداری‌اش از مجموعه‌ای فضایل اخلاقی است؛ آنچنان‌ که به گواه تاریخ و متون دینی می‌توان وی را نمونه‌ای از یک انسان کامل دانست. اما نکته دیگری هم درباره امام نخست شیعیان خودنمایی می‌کند که وجود ویژگی‌های گاه متضاد در او است؛ امام علی(ع) از یک‌سو به مهربانی مثال‌زدنی‌اش شهره است و از سویی دیگر به خشم و قاطعیت بسیار در مواجهه با ستمکاران و ظالمان.» به اتکای ویژگی‌هایی ازاین‌دست که تنها به برخی از آنها اشاره شد محدثی خراسانی معتقد است در تاریخ شعر ایران کمتر شاعری را می‌توان یافت که به این شخصیت دینی و تاریخی بی‌توجه بوده باشد. او تصریح می‌کند:«اغلب شاعران ایرانی، بویژه در دوره ادبیات کهن به شکل مستقیم یا غیرمستقیم ارادت خود را به امام علی(ع) ابراز کرده‌اند؛ از فردوسی، سعدی و حافظ گرفته تا عطار و حتی صائب تبریزی و بیدل دهلوی هر یک به‌ شیوه خود درباره او سروده اند .» به گفته محدثی خراسانی به همین دلیل شعر ایران مملو از ستایش و مدح‌هایی است که درباره امام(ع) سروده شده‌اند؛ او می‌گوید: «به این اشعار در شعر فارسی، مناقب حضرت علی(ع) می‌گویند که در روزگار معاصر با عنوان شعر علوی از آن یاد می‌شود. بعد از پیروزی انقلاب به‌ دلیل شرایط متفاوتی که بر کشور حاکم شد شعر علوی جایگاهی پررنگتر در ادبیات و میان طرفداران آن پیدا کرد.» او با اشاره به اینکه شعر علوی در دهه‌های اخیر درخشان‌ترین دوران خود را سپری می‌کند ادامه می‌دهد: «با تکیه‌ بر همین مسأله معتقدم که طی سال‌های اخیر شاهد انتشار اشعاری با نگاه‌هایی عمیق‌تر درباره حضرت علی(ع) هستیم؛آنچنان‌ که این آثار دیگر صرفاً به مدح صرف تعلق ندارد. کافی است به بررسی این اشعار طی دهه‌های اخیر بپردازید تا ببینید که برخی از این اشعار در حالی سروده شده‌اند که می‌توان متوجه شد شاعران آنان مطالعه بسیاری درباره این شخصیت شاخص دینی داشته‌اند.»آن‌طور که محدثی خراسانی تأکید دارد، بخش عمده‌ای از شعر علوی امروز مبتنی بر نگاه‌هایی عمیق‌تر ازجمله فلسفه ولایت و نقش تاریخی امام علی(ع) است. او می‌گوید: «از شعر شاعران دوره کلاسیک ادبیات فارسی که بگذریم در شعر امروز هم می‌توان به نمونه‌های شاخصی در آثار شاعرانی نظیر حسن حسینی، علی معلم و سیدعلی موسوی گرمارودی اشاره کرد، حتی نیما یوشیج هم در دوره‌ای که در حیطه شعر کلاسیک کار می‌کرده شعری در توصیف امام علی(ع) گفته است.» این شاعر و منتقد ادبی معتقد است که در دوره معاصر شاهد دو جریان در شعر مذهبی هستیم و تصریح می‌کند: «یکی از این دو جریان جامعه مداحان هستند، اینها بیشتر در تلاش اند تا با واگویه‌های عاطفی و همچنین توصیف‌های خود بر عواطف مخاطبان اثر بگذارند؛ در مقابل با جریان یا به عبارتی گروه دیگری از شاعران روبه‌رو هستیم که صاحب سروده‌هایی ارزشمندتر هستند،چراکه فراتر از جنبه‌های توصیفی و مدح ، با نگاه‌های فلسفی و عمیق‌تر شعر آیینی می‌گویند.»
‌ ضرورت تعامل بیشتر میان مداحان و جامعه رسمی شعر
وی ادامه می‌دهد: «از جمله چهره‌های شاخص این عرصه همان‌طور( در سطرهای بالاتر)  که گفتم می‌توان به علی معلم، حسن حسینی، نصرالله مردانی، حمید سبزواری و... اشاره کرد. اهمیت کار این دسته از شاعران به‌ پیش زمینه‌های مطالعاتی آنان بازمی‌گردد، چراکه با بهره‌گیری از آثار متعددی که خوانده‌اند قادر به خلق آثاری در راستای پیوند زندگی امروز به تفکرات و زندگی حضرت علی(ع) هستند.»
محدثی خراسانی درباره وضعیت جشنواره، کنگره‌ها و رویدادهای ادبی که با موضوعات مرتبط برگزار می‌شوند و میزان موفقیت آنها می‌گوید:« انتشار فراخوان جشنواره‌هایی که هرازگاهی شاهد برگزاری آنها هستیم می‌تواند انگیزه بسیاری به جوانان ببخشد،هرچند که به چگونگی برگزاری آنها نقد مشترکی دارم؛ متولیان برگزاری این جشنواره‌ها اغلب فاقد نگاه تاریخی درباره حضرت علی(ع) هستند.»
وی ادامه می‌دهد: «اگر مجریان برگزاری این جشنواره‌ها خواهان اثربخشی بیشتر هستند باید مسئولیت برگزاری این رویدادهای ادبی را به افرادی بسپارند که از تخصص، دانش دینی و از سویی مدیریتی برخوردار باشند. فقدان چنین نگاهی منجر به آن شده که گرایش این جشنواره‌ها اغلب به‌سوی شعرهای توصیفی و از سویی واگویه‌های عاطفی برود.»
راهکار این شاعر و منتقد ادبی که افزون بر شاعری، ‌در حیطه رسانه هم سردبیری نشریاتی همچون مجله شعر را بر عهده داشته این است که باید تلاش شود تا تعامل بیشتری میان مداحان با جامعه رسمی ادبیات برقرار شود؛ محدثی خراسانی می‌گوید: «با شکل‌گیری این تعامل می‌توان از تنزل نگاه ادبی مخاطبان هم جلوگیری کرد، اما مسأله مهم دیگری که نباید از آن غفلت کرد به‌ ضرورت برنامه‌ریزی در خصوص بهره‌مندی از فضای مجازی بازمی‌گردد.»
او با تأکید بر این‌که امروزه نه‌تنها در ارتباط با شعر آیینی، بلکه در خصوص دیگر بخش‌های ادبیات هم با مخاطبانی متفاوت از دهه‌های گذشته روبه‌رو هستیم تأکید می‌کند: «نوجوانان و جوانان امروز بهره‌مند از انواع و اقسامی از تکنولوژی‌های ارتباطی هستند، جذب این مخاطبان در دنیای فعلی بسیار دشوارتر از سال‌های گذشته است. این مخاطبان آنقدر غرقِ  درانواع جذابیت‌های بصری و شنیداری هستند که تحت تأثیر آثار بی‌کیفیت قرار نمی‌گیرند.»
محدثی خراسانی گفته‌های خود را با تأکید بر این نکته به پایان می‌برد که باوجود آنکه پیشرفت‌های دنیای مدرن امکانات بیشتری در اختیار اهالی ادبیات و همچنین دیگر بخش‌های هنر گذاشته اما از جهتی هم کار آنان را دشوار کرده است. مخاطبان نوجوان و جوان امروز گزینه‌های متعددی برای انتخاب‌ دارد؛ از این بابت برای جذب آنان باید برنامه‌ریزی کرد و تلاشی بیشتر به خرج داد.‌