الگوسازی و تئوری‌سازی برای هنر

بهمن نامور مطلق
رئیس دانشگاه هنرهای اسلامی- ایرانی استاد فرشچیان
در ایران هنوز تئوری و نظریه خاصی برای فرهنگستان‌ها تعریف نشده و فلسفه وجودی‌شان آن‌طور که باید تبیین نشده است. به همین جهت میان فرهنگستان‌های گوناگون فلسفه‌های وجودی گوناگونی را مشاهده می‌کنیم.
در این بین، فرهنگستان هنر در مقطعی توانست ویرایش تازه‌ای را از فرهنگستان ارائه دهد. در ابتدای راه‌اندازی فرهنگستان هنر در کشور به دانشنامه‌های بزرگ و نمایشگاه‌های ویژه برای جهت دادن به فضای هنری توجه نمی‌شد و فرهنگستان در آن مقطع متولی این فعالیت‌ها شد. با مجموعه کتاب‌هایی که در فرهنگستان چاپ شد ، یک باره جهشی در حوزه و اندیشه هنری در مورد خلق آثار هنری به وجود آورد و شاهد نمونه‌های بسیار خوبی بودیم حتی نسبت به کشورهای دیگر بسیار بهتر عمل کردیم. به طور مثال مکاتب هنری که در ایران شناخته نشده بودند مانند مکتب هرات، تبریز اول، تبریز دوم، شیراز، یزد و اصفهان نه تنها در برخی از کتاب‌ها بازجست و بازنما شدند بلکه برای آنها همایش‌های بزرگ برپا شد و نتایج بسیار خوبی داشت. برای نمونه ماحصل همایش بزرگ مکتب اصفهان 50 جلد کتاب بود.
البته در کنار برگزاری همایش‌ها و انتشار کتاب‌های تخصصی خلق اثر هم می‌کردیم. در مکتب تبریز تابلوی نقاشی «معراج» سلطان محمد تبریزی را بهانه کردیم و هنرمندان معاصر شروع به بازتولید آن به زبان امروزی کردند. در واقع زبان امروز هنر را شکل دادیم و این زبان امروزی بی‌هویت نبود و مرتبط با مکاتب قدیمی بود.
از پروژه «شمس فرهنگستان» هم می‌توانم به‌عنوان یکی دیگر از کارهای موفق فرهنگستان هنر نام ببرم. تا آن زمان درباره شمس کاری انجام نشده و نگارگری نشده بود ولی با برنامه‌ای که فرهنگستان برگزار کرد، هنرمندان معاصر به خلق آثاری درباره شمس پرداختند و کتابی به‌نام «شمس فرهنگستان» با این آثار منتشر شد. می‌توان گفت با این اقدامات فرهنگستان هم الگوسازی انجام داد و هم تئوری‌سازی.
البته باید به این مسأله نیز اشاره کنم که در سیاستگذاری چندان موفق نبوده‌ایم. سیاستگذاری‌هایی که می‌بایست جامعه و نهادهای گوناگون را تحت تأثیر قرار دهد. علت این مسأله هم این بود که فلسفه وجودی فرهنگستان تبیین نشده بود. سیاستگذاری بخشی از مأموریت فرهنگستان است ولی از نظر تشکیلاتی جایگاهش مشخص نشده که اگر فرهنگستان به وزارت آموزش و پرورش توصیه‌ای کند، این وزارتخانه چه کاری باید انجام دهد یا اینکه در شورای وزارتخانه‌ای مانند آموزش و پرورش فرهنگستان‌ها باید حضور داشته باشند یا خیر. این مسائل نهادینه نشده هرچند در مأموریت‌های فرهنگستان‌ها دیده شده است.
در مجموع فرهنگستان هنر تأثیر بسیار خوبی بر جامعه هنری کشور گذاشت هرچند که متأسفانه به‌دلیل نگاه‌های سلیقه‌ای بسیاری از کارها و پروژه‌ها در دوره‌ای متوقف شد. فرهنگستان باید روی ریل خودش بازگردد و این بار با قدرت بیشتر عمل کند.