قرنطینه سراسری به مثابه فرصتی برای خلق سرمایه اجتماعی

مرتضی قلیچ
جامعه شناس و استاد دانشگاه
امروزه این ایده به‌صورت جهانی پذیرفته شده که تا زمان کشف واکسن و داروی مؤثر، قرنطینه سراسری و قطع زنجیره سرایت، بهترین و کارآمدترین روش برای مهار ویروس مرگبار کرونا است. موفقیت قرنطینه سراسری و پیشگیری از فرسودگی کادر درمان نیز به نوبه خود موکول به‌همکاری همه بخش‌ها و اقشار جامعه است. بحران‌ها یکی از عرصه‌های سنجش و برآورد اهمیت سرمایه اجتماعی است. اندیشمندان علوم اجتماعی هنگام بحث بر سر موضوع پراهمیتی مثل سرمایه اجتماعی به مؤلفه‌هایی مثل اعتماد، همکاری، مشارکت، حمایت و همبستگی اجتماعی تأکید می‌کنند. بدیهی است جوامعی که دارای ضریب بالایی از همکاری و حس نوعدوستی هستند، در کنار ثروت اقتصادی و زیرساخت‌های فنی بهتر می‌توانند بر بحران‌ها فائق بیایند. حال آنکه در صورت نبود چسب اجتماعی و به هم پیوند دهنده اعضای جامعه، صرف ثروت اقتصادی و توان فنی پزشکی نمی‌توانند بر بحران‌های جمعی غلبه کنند. اما، هدف این نوشتار صرفاً تأکید بر اهمیت وجود سرمایه اجتماعی به مثابه مؤلفه‌ای تأثیرگذار بر موفقیت در مبارزه با کرونا نیست بلکه نگارنده به فرصت خلق یا تولید سرمایه اجتماعی در خلال بحران همه‌گیری کرونا باور دارد. اکنون که یک هفته از زمان اعلان قرنطینه سراسری می‌گذرد و رسانه‌های جمعی به موفقیت بالای آن اشاره دارند و میزان ورودی بیماران مشکوک به کرونا در اورژانس‌های بیمارستان‌ها به شکل محسوسی کاهش یافته، زمان مناسبی است که نظام حکمرانی سیگنال‌های ارسالی از جانب جامعه و نیروهای اجتماعی را دریابد. به‌عبارت بهتر، نظام حکمرانی که مسئولیت اصلی کنترل پاندمی را برعهده دارد، باید از اعتماد و صداقت مردم صیانت و حفاظت کند. محققان عرصه علوم اجتماعی از منظر عمل اجتماعی به این نتیجه رسیده‌اند که اعتماد یا بی‌اعتمادی اجتماعی «از بالا» بازتولید می‌شود نه «از پایین». سیاست‌های کارآمد، یکدست، هم‌صدایی نهادهای خط‌مشی‌گذار، دقت در تصمیمات، شفافیت در برنامه‌ها و قاطعیت در برخورد با متخلفان می‌تواند فرصت مناسبی برای حفظ و باز تولید سرمایه اجتماعی، دست‌کم در قبال بحران کرونا منجر شود. خروجی موفق تصمیمات ستاد ملی کرونا در عرصه حمایت از بیکاران، اختصاص دقیق یارانه‌ها برای نیازمندان در کنار حمایت همه جانبه از کادر درمان و تلاش مستمر برای تولید واکسن، پالس‌هایی است که از بالا در پاسخ به اعتماد مردم ارسال می‌شود. پیروزی بر بحران کرونا می‌تواند الگوی مناسبی برای کشف راه حل‌های مناسب برای سایر بحران‌ها و مسائل اجتماعی مبتلا به در کشور باشد.