فقه پویا درمکتب اهل بیت

اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
امام حسن عسکری(ع) یازدهمین خورشید تابان هدایت در سپهر امامت از جایگاه ویژه‌ای در تاریخ اسلام برخوردار بوده و یکی از چهره‌های برجسته عصمت و طهارت از خاندان رسول خدا(ص) است که از جمیع فضائل و مکارم اخلاقی برخوردار بود. آن حضرت در شرایطی پا به عرصه وجود نهاد که جهان اسلام درآستانه عبور از دوران «امام حاضر» به عصر «امام غایب» بود. از این‌رو برای ولادت امام حسن عسکری(ع) نقل قول‌های متفاوتی در منابع تاریخی ذکرشده که حکایت ازغیرعادی بودن اوضاع و شرایط آن دوران دارد. آن حضرت(ع) به‌دلیل حصر خانگی در محله‌ای نظامی به «عسکری» شهرت یافت و از ابتدای عمر تمامی مراحل زندگی‌اش دور از چشم جاسوسان عباسی نبود. امام حسن عسکری(ع) درکانون علم و سماحت رشد کرده و در مراتب مجد و عظمت همچون دندانه‌های شانه با پدرانش در یک سطح قرار داشت. وی حدود بیست سال همراه و ملازم پدرش امام هادی(ع) بود و درپی سعایت جاسوسان به دستور متوکل عباسی همراه پدر به اجبار به سامرا کوچ داده شده و تحت نظر دائمی قرار گرفت. با‌وجود این؛ آن حضرت توانست در حفظ شریعت و دورکردن امت از انحراف فعالیت‌هایی پنهانی را سامان دهد و با تقویت بنیه دینی عالمان دین آنان را جهت مقابله با تحریف گران و طعنه زنندگان به دین و شریعت حمایت کند. حاکمان عباسی در دوران امامت امام حسن عسکری(ع) با‌وجود ضعف براثر نفوذ و قدرت یافتن ترکان غزنوی در دستگاه خلافت، از دشمنی خود با جریان امامت نه تنها دست برنداشت بلکه برشدت آن افزودند، چرا که به تواتر شنیده بودند منجی موعود(ع) درخانه آن حضرت متولد خواهد شد. امام حسن عسکری(ع) اما با‌وجود دشمنی آنان و محدودیت‌ها، نقش مرجعیت دینی و روحی مسلمانان را بخوبی ایفا نموده و ضمن برنامه‌ریزی و زمینه چینی برای ورود مسلمانان به عصر غیبت به نیازهای اعتقادی واجتماعی جامعه نیز پاسخ داد.آن حضرت برای پاسخگویی به نیازهای جامعه به سؤالات آنان از طریق نامه اقدام می‌نمود که مجموعه آن پرسش و پاسخ‌ها راهگشای مسلمانان در حوزه تفسیرآیات قرآن، فقه و سایر امور جمعی و فردی مسلمانان در طول تاریخ محسوب می‌شود. در موردی یکی از پیروان آن حضرت سؤال می‌کند، در مسیر نهر آبی در یک روستا، آسیابی وجود دارد که مالک ده می‌خواهد مسیر آب را تغییرداده و به روستای دیگری ببرد که در این صورت آسیاب از فعالیت باز خواهد ماند آیا مالک این روستا و نهر می‌تواند این کار را انجام دهد؟ امام حسن عسکری(ع) در پاسخ به این پرسش با درنظر گرفتن مصلحت جمعی و ترجیح آن برمنافع فردی مرقوم می‌فرماید: «(مالک ده) باید که از خدا بپرهیزد و در این زمینه رفتاری نیکو داشته باشد و به برادرمؤمن خود ضرر نرساند....»‌‌