دفن معماری بومی گیلان و مازندران زیر سیمان و آهن

شیما جهان بخش
خبرنگار
اسکلت‌های آهنی و بتونی، بلوکهای سیمانی، شیروانی‌های فلزی با رنگ‌های قرمز و زرد و آبی و سنگ‌های مرمر آپارتمان ها  و ... هر روز دارند خانه‌هایی با سقف‌ها و شیروانی‌های سفالی و حصیری، ایوان‌ها و نرده‌های چوبی و... را کنار می‌زنند. روستاهای گیلان و مازندران انگار دارند پوست می‌اندازند و جلوه عوض می‌کنند. جلو‌ه‌ای دورتر و غریبه‌تر با گذشته. نوبت به اظهارنظرهای کارشناسی که می‌شود، می‌گویند: فاصله کم روستاها از شهرها در استان‌های شمالی باعث شده روستاییان بی‌توجه به حفظ این میراث کهن با الگوگیری از شهرها، هویت بومی ساخت و سازهای روستایی را از بین ببرند. از سوی دیگر ویلاسازی‌های ناهماهنگ با معماری اصیل روستایی توسط غیربومی‌ها هم از دیگر مواردی است که کارشناسان آن را یکی از اصلی‌ترین دلایل آشفتگی و ناهماهنگی در بافت روستایی می‌دانند.
خداحافظی با معماری بومی
«حمیدرضا سهرابی»، مدیرکل مسکن روستایی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در این زمینه با تأکید بر اهمیت حفظ بافت‌های با ارزش روستایی در گفت‌و‌گو با «ایران» اظهار داشت: ما همواره در ساخت و سازهای روستایی تلاش کرده‌ایم تا حد ممکن هویت بومی روستاها را رعایت کنیم و تا جایی که ممکن است از بافت همان منطقه در طراحی و ساخت و سازها بهره ببریم. اما نکته مهم این است که آیا از معماری بومی شهرها چیزی باقی مانده که ما انتظار داشته باشیم در روستاها این معماری‌ها رعایت شود. روستاها آیینه شهرها هستند بدین معنی که روستاییان با الگو‌برداری از ساخت و ساز‌های شهری برای خود خانه می‌سازند.
وی با اشاره به اینکه حفظ بافت‌های با ارزش و با اصالت کشور از مهم‌ترین برنامه‌های بنیاد مسکن است، ادامه داد: بنیاد مسکن در این زمینه تا کنون فعالیت‌های زیادی انجام داده و موفق شده‌ایم بیش از ۸۰ روستا با بافت ارزشمند از جمله «کندلوس»، «ابیانه»، «ماسوله» و... را احیا کنیم. همچنین با برنامه‌ریزی‌های انجام شده در نظر داریم تا سال 1400 بافت با ارزش 300 روستای دیگر رانیز احیا کنیم. البته در برخی موارد بخصوص در بافت‌های فرسوده روستایی باید بپذیریم که خانه‌ها هویت اصیل معماری نداشته و حتماً باید بازسازی شوند.
سهرابی با تأکید بر اینکه آنچه امروز در معماری کشور مشاهده می‌کنیم محصول علمی فارغ‌التحصیلان جدید معماری است، افزود: بنیاد مسکن به علت یکسری از محدودیت‌های قانونی در بسیاری از زمینه‌ها اختیار برخورد قانونی برای جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمتعارف ندارد. به طور مثال بنیاد علاقه‌مند است در استان‌های شمالی از سازه چوبی که خاص این مناطق بوده استفاده کند اما در مقررات ملی ساختمان هیچ کدی در این زمینه تعریف نشده است. بدون شک اگر مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن طرحی متناسب با هویت بومی مناطق مختلف کشور ارائه دهد ما حتماً از آن استفاده خواهیم کرد.
طرح ملی تنظیم مقررات ساختمان‌های روستایی اجرایی می‌شود
مدیرکل مسکن روستایی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با اعلام اینکه بزودی طرح ملی تنظیم مقررات ساختمان‌های روستایی اجرا می‌شود گفت: با توجه به اهمیت حفظ هویت بومی روستاها در حال حاضر بنیاد مسکن با تخصیص اعتبارات لازم در نظر دارد با همکاری مرکز تحقیقات ملی ساختمان و مسکن این طرح را تنظیم و اجرایی کند. در این طرح طرح و اجرای سازه‌های چوبی، سنگی، خشتی و دیگر سازه‌های مربوط به مناطق مختلف کشور پیشنهاد شده و از آنها خواسته‌ایم تا طرح‌های خود را در این زمینه ارائه کنند. اگر این امر محقق شود بسیاری از مشکلات ما در زمینه ساخت و ساز‌های متناسب با روستاها مرتفع خواهد شد.
ویلا سازی‌ها ی ناهماهنگ با بافت روستایی
این مقام مسئول افزود: اغلب افرادی که در روستا زمین می‌خرند و قصد ساخت خانه یا ویلا دارند، تمایلی برای دریافت وام از بنیاد مسکن ندارند به همین جهت ما امکان نظارت بر این ساخت و سازها را نداریم و قوانین ما را محدود کرده است. بنیاد در این زمینه ابزار اجرایی ندارد و تنها ابزار نظارتی ما همین وام‌های مسکن روستایی است. در واقع فردی که بیش از ۲میلیارد ارزش ویلایش است هرگز از بنیاد وام نمی‌گیرد. سهرابی با تأکید بر اینکه اغلب ساخت و سازهای ناهماهنگ با بافت روستایی در حوزه ویلا سازی‌ها اتفاق می‌افتد، گفت: من معتقدم ای کاش ما به ویلاسازی در روستاها وام می‌دادیم تا می‌توانستیم بدین وسیله نظارتی بیشتری بر ساخت و سازها داشته باشیم. اغلب این ویلاها با وجود آنکه چهره جدیدی دارند اما بافت مناسبی ندارند و در ساخت و ساز آنها اصول فنی رعایت نمی‌شود. این افراد اغلب بومی نیستند و با ساخت و سازهای ناهمگون چهره نامتناسبی به روستاها داده‌اند. بیشتر این افراد دنبال ساخت و سازهای قانونی و پروانه دار هم نیستند و اغلب بعد از ساخت خانه جریمه می‌دهند. در حاضر بنیاد این آمادگی را دارد به افرادی که نسبت به بازسازی خانه‌های خود اقدام کنند، مشاوره ساخت بنا و وام‌های ۳۰ میلیون تومانی قرض‌الحسنه پرداخت کند.
معماری مدرن بیشتر طرفدار دارد
«محمد اکبرزاده»، مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی گیلان هم در این زمینه گفت: ارتباط روستاییان با شهر باعث تغییر ذائقه روستا نشینان شده و آنها تلاش دارند با الگو‌گیری از شهرها، خانه‌های روستایی را بازسازی کنند. با وجود آنکه سازه‌های روستایی در گیلان قدمت بسیار زیادی دارد اما معماری مدرن با وجود قدمت کم در حال حاضر بیشتر طرفدار دارد.
وی با اشاره به اهمیت استحکام بنا ادامه داد: در بررسی‌های انجام شده متوجه شده‌ایم اصول معماری در خانه‌های روستایی قدیمی استان بخوبی رعایت شده و با وجود استفاده از سازه‌های چوبی اغلب این خانه‌ها در حوادثی مانند زلزله مقاومت خوبی از خود نشان داده‌اند.
 اکبر‌زاده با تأکید بر اینکه هدف بنیاد مسکن مقاوم‌سازی خانه‌های روستایی در کنار حفظ هویت روستاهاست افزود: ما در تلاش هستم با ارائه الگوهای مناسب و بسته‌های تشویقی، روستاییان را به سمت ساخت و سازهای متناسب با بافت روستاها هدایت کنیم. در این زمینه با همکاری استانداری، اداره میراث فرهنگی و نظام مهندسی استان در حال تهیه الگو‌هایی برگرفته از سازه‌های چوبی که بسیار با شرایط استان سازگاری دارد؛ هستیم. البته به این نکته توجه کنید معماری در مناطق مختلف ساحلی، جلگه‌ای، کوهپایه و کوهستانی استان با یکدیگر متفاوت است و باید در هر منطقه با توجه به اقلیم و شرایط فرهنگی آن الگوهای متفاوتی ارائه شود.
ذائقه نسل جدید در ساخت و ساز تغییر کرده است
«علی‌رضا قلی‌نژاد»، معاون مسکن روستایی اداره کل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی مازندران نیز در این زمینه به «ایران» گفت: در ساخت و ساز مسکن چند عامل با همدیگر در ارتباط است و بنیاد مسکن به تنهایی نمی‌تواند بر تمام موارد نظارت داشته باشد. برای حفظ بافت‌های با ارزش روستایی لازم است تمام دستگاه‌های اجرایی مرتبط با یکدیگر همکاری کنند.
وی با تأکید بر اینکه به‌دلیل قرابت شهرهای مازندران با روستاها، ساخت و سازهای روستایی برگرفته از فرهنگ شهر است، ادامه داد: در استان‌های شمالی مانند مازندران فاصله روستاها تا شهرها بسیار کم بوده به همین دلیل اغلب ساخت و سازهای روستایی برگرفته از فرهنگ شهری است. مثلاً بعد مسافت تمام روستاهای شهرستان قائمشهر تا شهر ۳۰ دقیقه بیشتر نیست اما در استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان که فاصله شهرها با روستاها زیاد است این موارد کمتر اتفاق می‌افتد و اغلب روستاها سازه‌هایی اصیل و متفاوت با شهرها دارند. از سوی دیگر ذائقه جوان‌ها در ساخت و ساز تا حد زیادی تغییر کرده و دیگر جوانان روستایی حاضر به ساخت خانه‌های سنتی نیستند.

نیم نگاه

مدیرکل مسکن روستایی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی :  بزودی طرح ملی تنظیم مقررات ساختمان های روستایی اجرا می شود  با توجه به اهمیت حفظ هویت بومی روستاها در حال  حاضر بنیاد مسکن با تخصیص اعتبارات لازم در نظر دارد با همکاری مرکز تحقیقات ملی ساختمان و مسکن  این طرح  را تنظیم و اجرایی کند.  در این طرح سازه های چوبی، سنگی، خشتی و دیگر سازه های مربوط به مناطق مختلف کشور پیشنهاد شده و از آنها  خواسته‌ایم تا طرح هایی در این زمینه ارائه  کنند