ریزگردها در عراق و سوریه کشته داد

آوین صفایی
خبرنگار
اغلب استان‌های کشور بار دیگر در گرد وغبار فرو‌رفته‌اند. این بار ریزگردها با هجومی گسترده‌تر، از آسمان جنوب و غرب وارد پایتخت شده و موجی از تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها و ادارات را به راه انداخته‌اند. آلودگی هوا در بسیاری از استان‌ها از جمله پایتخت، به اندازه‌ای بالا است که رئیس گروه سلامت هوای وزارت بهداشت، کیفیت فعلی هوا را اخطاری برای سلامت انسان‌ها خوانده و از گروه‌های حساس (سالمندان، بیماران قلبی - عروقی، کودکان، زنان باردار و...) می‌خواهد تا از منزل خارج نشوند.
کانون ریزگردها در عراق و سوریه
«محمد طالب حیدری» رئیس سابق اداره هواشناسی کرمانشاه، کانون ریزگردها در کشور را سوریه و عراق دانسته و به «ایران» می‌گوید: یک ناحیه محدود در بین عراق و سوریه در اطراف فرات وجود دارد که شرایط را از حالت عادی به بحران سوق می‌دهد. این ناحیه دارای اقیانوسی از ذرات پودر شده آبرفتی سبک است که ماحصل توقف طغیان‌های وسیع فرات و عدم تأمین حقابه تالاب‌های هزاران ساله دشت‌های اطراف فرات است. همین امر نیز علت اصلی طغیان ریزگردها در روزهای گذشته است.
وی می‌افزاید: به طور طبیعی وزش باد در سطح زمین، گرد و خاک را در هوا منتشر می‌کند، البته در بخشی از مناطق دنیا به‌دلیل وضعیت خشکی و حالت خاک، حجم این گرد و خاک‌ها بیشتر بوده و کمربندی از غبار را ایجاد می‌کند. 20سال گذشته عرض‌های جغرافیایی سوریه و عراق و غرب و جنوب غرب ایران در داخل این کمربند غبار نبوده‌اند، اما طی سال‌های اخیر این اتفاق شوم رخ داده و باعث ورود حجم گسترده‌ای از ریزگردها به استان‌های کشور شده است.
به گفته حیدری، بر اساس تصاویر ماهواره‌ای و با توجه به درشت بودن و فرونشینی این ذرات معلق، شرایط کیفیت هوا در بیشتر مناطق کشورمان رو به بهبود خواهد بود. بنابراین به‌زودی، شرایط به حالت طبیعی بازمی گردد. هر چند که در خوزستان و بوشهر ممکن است دوام بیشتری داشته باشد.
وضعیت هوای تهران قرمز شد
روز گذشته، شاخص آلودگی هوای تهران روی عدد ۴۴۱ قرار گرفته و کیفیت هوا در وضعیت قرمز (خطرناک) قرار گرفت. شاخص ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون و در شرایط ناسالم برای همه گروه‌ها بود. به گفته مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، در سال ۱۴۰۱، طوفان ریزگرد به‌عنوان پدیده غالب و تعیین‌کننده کیفیت هوا، آلودگی هوای پایتخت در دو ماه ابتدایی سال را رقم زده است. به گونه‌ای که در ماه گذشته، کیفیت هوای پایتخت، با شاخص ۵۰۰ در شرایط خطرناک قرار گرفته و غلظت ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰ میکرون به بیش از ۱۷۰۰ میکروگرم بر مترمکعب رسید.
آسمان نارنجی در خوزستان
هوای غبارآلود و آسمان نارنجی تنها شرایط پایتخت نشینان را بحرانی نکرده است چرا که خوزستانی‌ها سال‌هاست به ریزگردها خو گرفته و وجود نامبارک آن را در بخشی از زندگی خود پذیرفته‌اند. روز گذشته، غبار شدید ۱۵ شهرستان این استان را فراگرفته و اوایل صبح به بیش از 22برابر حد مجاز رسید.
«علی رضوی» کارمند یکی از ادارات دولتی در منطقه «شنگر علیا» دزفول به «ایران» می‌گوید: مردم این منطقه دیگر از هجوم گسترده ریزگردها تعجب نمی‌کنند! سالمندان و کودکان در معرض خطر بسیاری قرار دارند اما گاهی مجبورند از خانه خارج شوند. صبح‌ها در شرایط اضطراری، هوا به اندازه‌ای غبارآلود و نارنجی است که حتی نمی‌توانیم 4 قدم جلوتر از خود را ببینیم. به گفته این شهروند دزفولی، ماسک زدن در این هوا کاملاً بی‌فایده است چرا که از لایه‌های مختلف ماسک ص، ریزگردها عبور کرده و با حجم زیادی وارد ریه‌های ما می‌شوند.
ریزگردها نفس کرمانشاه را گرفت
اما ریزگردها دست از سر مردم استان‌های همدان، لرستان، ایلام، البرز، کرمانشاه، کرمان، مرکزی، خوزستان، بوشهر و کردستان و... نیز برنداشته و تاب از توان آنها هم گرفت. روز گذشته هوای کرمانشاه به اندازه‌ای آلوده بود که ۴۸۴بیمار تنفسی و قلبی به اورژانس بیمارستان‌های استان مراجعه کردند. وضعیت هوا در ایستگاه‌های اسلام‌آبادغرب، زیباپارک کرمانشاه، سرپل‌ذهاب، قصرشیرین، کرمانشاه شهرداری مرکزی و کنگاور در وضعیت قهوه‌ای و خطرناک قرار گرفت. اوایل ظهر، غلظت ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون، در ۶ ایستگاه پایش کیفی هوا بیشتر از حد مجاز بوده و وضعیت این استان را به مرحله بحرانی رساند.
«روژان عسگری» ساکن شهر کرمانشاه است. او معلم مقطع ابتدایی در یکی از مدارس بوده و به «ایران» می‌گوید: سال‌ها است که مردم کرمانشاه و شهرستان‌های اطراف به هجوم گسترده ریزگردها از اوایل فروردین تا اواخر شهریور عادت کردند. وی می‌گوید: تمامی ریه‌های مردم پر شده از ریزگردهای خطرناک! گاهی هوا آنقدر آلوده می‌شود که دیگر نفس کشیدن عادی برایمان به یک آرزو تبدیل می‌شود. این شهروند کرمانشاهی از مسئولان می‌خواهد تا هر چه زودتر چاره‌ای بیندیشند تا شاید یک بار دیگر وجود هوای پاک در ریه‌های خود را حس کنند.
«کاک علی سپهری» نیز ساکن قصر شیرین بوده و به «ایران» می‌گوید: گرد وغبار در این شهر به حدی است که دیگر حتی نمی‌توانیم نفس بکشیم. ما حتی نمی‌توانیم چند متر جلوی خود را نیز ببینیم. غبار به حدی روی لباس هایمان می‌نشیند که باید آنها را تکانده و بعد وارد خانه شویم. این بازنشسته نظامی می‌گوید: داخل ماسک‌هایمان پر از غبار است. همچنین بیماران، سالمندان و کودکان نیز در معرض خطرند!
طوفان غبار در عراق و سوریه
اما این تنها ایران نیست که با حجم گسترده‌ای از ریزگردها مواجه شده است. طوفان‌های شن و گرد و غبار در مناطق مختلف سوریه نیز رخنه کرده و 10 نفر را کشته و دست‌کم 400 نفر را دچار تنگی نفس کرده است. به گفته مقامات بهداشتی سوریه، اغلب مردم به‌دلیل آلودگی شدید هوا، مسموم شده و راهی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی شدند.
در عراق نیز حجم متراکمی از ریزگردها، آسمان این کشور را آجری رنگ کرده و دید افقی را به طرز کم سابقه‌ای کاهش داده است. البته در روزهای اخیر چندین موج طوفان گرد و غبار در عراق ایجاد شده که در برخی موارد منجر به تعطیلی فرودگاه‌ها و تصادفات شدید رانندگی شده و مرگ تعدادی از مردم و ابتلای ۵ هزار نفر به تنگی نفس و اختلالات شدید تنفسی را نیز در پی داشته است. بحران آلودگی هوا و موج شدید گردوغبار در کشورهای منطقه غرب ‌آسیا، مراکز آموزشی و اداری کشورهای عراق، کویت و عربستان سعودی را نیز تعطیل کرده و شهرهای بسیاری را در وضعیت هشدار و بحرانی قرار داده است. این مسأله نشان می‌دهد که مخاطرات زیست محیطی مرز نمی‌شناسد و لازم است تمام کشورهای منطقه در یک همکاری مشترک برنامه جدی برای کاهش کانون‌های بحرانی زیست محیطی را روی میز اجرا ببرند و با حضور یک نهاد بین‌المللی آن را اجرایی کنند.

هستی بختیاری
خبرنگار
پتروشیمی غیرقانونی «میانکاله» با پرداخت 7میلیارد تومان به حساب شرکت ملی گاز ایران، مشترک این شرکت شد. این اتفاق درحالی به‌وقوع پیوست که دادستان کل کشور هرگونه فعالیت عمرانی در پتروشیمی را تا زمان صدور مجوز محیط‌زیست متوقف کرده است.
«محمدرشید رستمی» کارشناس منابع طبیعی و امور زمین اخذ هرگونه انشعاب برای خط لوله آب یا گاز را تلاش پیمانکار برای بازنگرداندن عرصه‌های ملی به سازمان امور اراضی می‌داند و در گفت‌و‌گو با «ایران» خواستار ورود دستگاه قضا برای ابطال مصوبه کمیسیون ماده 21 می‌شود. او هشدار می‌دهد که پیمانکار با خرید زمان می‌تواند دولت را مقروض به خود کند و در نهایت اجازه ندهد اراضی ملی به سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری به نمایندگی از دولت برگردد.
او این حربه را نتیجه واگذاری غیرقانونی زمین در کمیسیون ماده 21 استان می‌داند و در توضیح قرارداد‌های اجاره واگذاری زمین سازمان امور اراضی به پیمانکار میانکاله می‌گوید: «این قرارداد به شکلی است که اگر طرف قرارداد هزینه‌ای در عرصه واگذار شده صرف کند و هزینه هم در راستای اجرای طرح باشد، در زمان فسخ قرارداد، این اقدام توسط کارشناس رسمی صورت‌برداری و تأمین دلیل شده و هزینه صورت گرفته توسط پیمانکار باید از سوی دولت پرداخت شود.» او با توجه به اینکه دولت توان تأمین مالی این تأمین دلیل را ندارد، می‌گوید: «برای اجرای این بند قرارداد، دولت از محل «مجری جانشین» هزینه طرح را به مجری یا پیمانکار هزینه پرداخت می‌کند.» حرف‌های این کارشناس امور اراضی به معنای آن است که چون زمین بدهی دارد نمی‌تواند به عرصه‌های طبیعی و منابع طبیعی برگردد و مجری بعدی در اراضی ملی فعالیت دیگری را انجام خواهد داد. او می‌گوید: «اگر پیمانکار در راستای فعالیت خود اعیانی ایجاد نکرده باشد، می‌توان اراضی ملی را به سازمان منابع طبیعی بازگرداند اما فعالیت‌های انجام گرفته توسط پیمانکار اعیانی است.» رستمی اعتقاد دارد خرید انشعاب گاز از سوی پیمانکار خرید زمان برای پیشبرد طرح غیرقانونی پتروشیمی است و واگذار کردن تصمیم‌گیری درخصوص این پروژه به مشخص شدن وضعیت ارزیابی‌های محیط‌زیستی، کار اشتباه و خطرناکی است.
 رستمی اعتقاد دارد پیمانکار و موافقان پتروشیمی میانکاله تلاش می‌کنند تا با خرید زمان بتوانند مسأله را به کمیسیون ماده 33 ببرند. کمیسیون ماده 33 زمانی قرارداد بسته شده را فسخ می‌کند که از طرف پیمانکار تخلفی صورت گرفته باشد. رستمی هیچ کدام از اقدامات انجام گرفته توسط پیمانکار از جمله فنس‌کشی، کاشت درخت، خرید انشعاب گاز را خلاف مصوبه کمیسیون ماده 21 نمی‌داند اما صدور مجوز و مصوبه کمیسیون ماده 21 را خلاف قانون برمی‌شمرد و می‌گوید: «دستگاه قضا همین الان هم می‌تواند با تخلف صورت گرفته در مصوبه کمیسیون ماده 21، قرارداد واگذاری اراضی ملی و مرتعی به پیمانکار را لغو کند.»
نامه ارسال شده به روزنامه ‌ایران نشان می‌دهد، چند معاون محیط‌زیست براثر فشار یکی از نمایندگان در مجلس حضور پیدا کردند و برخلاف قانون مصوبه‌ای را به امضا رساندند که به پیمانکار اجازه داد ساخت پتروشیمی را بدون «مجوز محیط‌زیست» کلید بزند. وزارت جهاد کشاورزی، سازمان امور اراضی، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور و استانداری مازندران هم براساس این مصوبه، 95 هکتار از اراضی ملی و مرتعی‌ را در اختیار پیمانکار قرار دادند. همه این دستگاه‌ها ساخت پتروشیمی را مشروط به مجوز محیط‌زیستی دانستند.
در قانون چیزی به‌عنوان «موافقت مشروط» وجود ندارد
رستمی، مهم‌ترین تخلف انجام گرفته در واگذاری اراضی مرتعی حسین‌آباد را مصوبه کمیسیون ماده 21 می‌داند و می‌گوید:«در قانون چیزی به‌عنوان«موافقت مشروط» وجود ندارد. این روند نشان می‌دهد همه دستگاه‌هایی که باید قانون را سرلوحه خود قرار بدهند، آن را نادیده گرفته و اراضی ملی را غیر‌قانونی به پیمانکار واگذار کردند.» رستمی اعتقاد دارد اگر دستگاه قضا به ماجرا وارد شود می‌تواند جلوی حربه پیمانکار برای حضور غیرقانونی در اراضی ملی را بگیرد و اراضی ملی را به سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری برگرداند. او می‌گوید: «اگر مسئولان به پیمانکار زمان بدهند،  عدم صدور مجوز محیط‌زیست هم نمی‌تواند جلوی خسارت مالی به دولت را بگیرد و دولت براساس مصوبه کمسیون ماده 21 که غیرقانونی صادر شده مجبور به جبران خسارت خواهد بود.»
اگر پیمانکار بتواند از حربه به نفع خود سود ببرد، برد او تنها به نابودی اندک مراتع قشلاقی جلگه خزری و اولین تالاب بین‌المللی ثبت شده در کنوانسیون رامسر منجر نمی‌شود؛ ۲۰۰ کیلومتر از جنگل‌های باستانی را قربانی طرحی می‌کند که قرار است 700 خانوار بومی را از کار بیکار کند و 360 نفر را از شهرهای بهشهر، ساری، نکا، سمنان و تهران جذب کند. موافقان سیاسی این طرح در ابتدا مدعی شده بودند که 75 هزار نفر مازندرانی در شرق این استان سبز با پتروشیمی میانکاله صاحب شغل می‌شوند در حالی که بررسی‌ها نشان می‌دهد 60 پتروشیمی کشور در نهایت 160 هزار نفر را در کل کشور صاحب شغل کرده‌اند!

پارک ملی دریایی نایبند، در جنوب ایران و در استان بوشهر و در 25 کیلومتری بندر عسلویه واقع شده و بیش از 42 هزار هکتار مساحت دارد. این منطقه زیستگاه جانوران بسیار و شامل چشم‌اندازهای کم‌نظیر، جنگل‌های حرا و درختان نادر، مجتمع‌های مرجانی، سواحل گوناگون و مناظر طبیعی فوق‌العاده‌ است. این خلیج زیبا که اولین پارک دریایی ایران است، در سال 1375 در گروه مناطق حفاظت شده قرار گرفت و به بهشت پرندگان، جانوران و گیاهان کمیاب دریایی نیز شهرت دارد. جنگل‌های حرا جزو باارزش‌ترین زیستگاه‌های ساحلی است و نقش زیست‌بوم‌های خشکی و دریایی را ایفا می‌کند. لازم به یادآوری است درختانی نظیر انجیر معابد با تنه‌های تنومند و درختان حرا (مانگروها و چندل) با داشتن ریشه‌های آویز در آب شناورند. آب‌های نایبند محل زندگی گونه‌های مختلف پرندگان بومی و مهاجر از قبیل فلامینگو، گیلانشاه، پلیکان سفید، سلیم، آبچلیک، کاکایی، پرستوهای دریایی و اگرت پاخاکستری است.

زهره توکلی
خبرنگار
شهر تاریخی ارسنجان با قدمت 3هزار و 500 سال از معدنکاری در امان نمانده و معدنکاری در طبیعت و محدوده آثار تاریخی آن، این شهر را با خطر تخریب روبه رو کرده است.
ارسنجان یا ارسنگان از شهرهای استان فارس است که تا شیراز حدود 141 کیلومتر فاصله دارد. با توجه به قدمت تاریخی بسیار آن، در این شهر جاذبه‌های تاریخی زیادی نظیر ایوان قدمگاه یا مقبره چاشتخوار، مسجد جامع ارسنجان، مدرسه سعدیه مربوط به دوره صفوی، غار ضحاک و تل 2هزار و 500 ساله وجود دارد.
البته در این شهر تاریخی، جنگل‌های سرسبز بناب با پوشش گیاهی مانند آویشن برگ پهن و برگ نازک، قارچ کوهی، پیازوک، نعناع وحشی، گل یخ و درختانی همچون انجیر کوهی، چشمه‌های ارتفاعات دال نشین، باغ‌ها و جاذبه‌های بسیار دیگری وجود دارد که از اهمیت زیادی برخوردار هستند اما صنعت و معدن بدون توجه به آثار تاریخی و طبیعی بسیار به این شهر نیز رخنه کرده و این شهر را در معرض آسیب قرار داده است.
سیاوش آریا، فعال میراث فرهنگی در استان فارس درباره این اتفاق به «ایران» گفت: آثار تاریخی و فرهنگی و طبیعی روستاهای کمر زرد، بکهدان و قلاتخوار شهر ارسنجان زیر تیغ معدنکاران در حال نابودی قرار گرفته است و زور میراث فرهنگی به معدنکاران نمی‌رسد.
وی افزود: گورهای سنگ چین که مربوط به اواخر دوره اشکانی به بعد است و به «خرفتخانه» کوه کمر زرد معروف هستند در جنوب روستای بکهدان و کمر زرد قرار دارند. البته در این محدوده آثار دیگری هم از دوره ابزار سنگی به بعد وجود دارد که همگی در خطر نابودی قرار گرفته‌اند.
آریا با بیان اینکه در سال ۱۳۹۶ یکی از مدیران میراث فرهنگی مجوز دو معدن را در این محدوده می‌دهد که آثار ثبتی و ملی آن نیز موجود است، اضافه کرد: با وجود اعطای مجوز، با پیگیری کارشناسان میراث فرهنگی و مسئولان، از معدنکاری در این محدوده جلوگیری می‌شود اما از امسال معدنکاران بار دیگر اقدام به کار کرده‌اند. همچنین با واگذاری معدن نعمت آباد که بر فراز و در اطراف آن، آثار باستانی نظیر سد قوسی هخامنشی، گورهای سنگ چین و تپه قلات جلودر قرار دارد، شرایط را برای نابودی یا آسیب به این آثار ملی ایجاد کرده است.
وی افزود: علاوه‌بر اینها، آثار طبیعی و درختان کهنسال و کمیاب و گیاهان دارویی منطقه با آغاز به کار معدن همگی در حال نابودی هستند.
این فعال میراث فرهنگی استان فارس اظهار داشت: این اتفاق پیش‌آمده را به مسئولان یگان حفاظت میراث فرهنگی استان اطلاع دادم و خواستار پیگیری آن شدم. همچنین با مسئول میراث فرهنگی ارسنجان، موضوع و حساسیت کار را توضیح داده‌ام که ایشان با تأیید آغاز به کار معدنکاران و آسیب‌های وارده، خواستار همکاری و همیاری دیگر نهادها شده است.
وی ادامه داد: البته گفته شده که از ادامه کار یکی از معدن‌ها پیشگیری شده است اما همچنان آثار تاریخی و طبیعی و ملی در خطر نابودی قرار دارند و نیاز است که دیگر نهادها و ارگان‌ها و نیز دلسوزان میراث فرهنگی پای کار بیایند تا از ادامه تخریب و آسیب به آثار تاریخی و یادگارهای میراث فرهنگی پیشگیری و معدنکاری در این محدوده تعطیل شود.
عبدالرسول روستایی، مسئول اداره میراث‌ فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی شهرستان ارسنجان نیز در این خصوص به «ایران» گفت: متأسفانه مجوز فعالیت معدن در محدوده آثار طبیعی و تاریخی شهر ارسنجان در سال 96 از کارشناس وقت اداره میراث فرهنگی این شهر اخذ شده که هم اکنون نیز این فرد بازنشسته شده است. مالک معدن تا سال گذشته به‌دنبال ثبت معدن بود که پس از فرایند ثبت، از سال گذشته فعالیت معدنکاری را در این منطقه آغاز کرد.
وی افزود: بررسی‌های ما نشان داده در منطقه‌ای که قرار است معدنکاری انجام شود دو اثر تاریخی وجود دارد لذا از فعالیت آنها در این منطقه جلوگیری شد.
این مسئول ادامه داد: یکی از این آثار تاریخی در مرکز گورهای تاریخی این شهر قرار گرفته که انجام فعالیت در این منطقه از سوی میراث فرهنگی استان حذف شده است و در مورد دوم نیز دستور به عقب نشینی یک هکتاری داده‌اند ولی بار دیگر با اعتراض مالک معدن به‌دلیل داشتن مجوز، روبه رو شد. حتی از سوی صنعت و معدن نیز کارشناس به این منطقه ارسال شد و متوجه شدند که در این منطقه آثار تاریخی وجود دارد که در این خصوص صورتجلسه‌هایی انجام شده است ولی به طور قطع هنوز معدنکاری در این منطقه دوم، حذف نشده و فقط محدوده 6 هکتاری فعالیت آنها به 5 هکتار کاهش یافته است.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا عقب نشینی یک هکتاری فعالیت معدنکاران از این منطقه می‌تواند از آسیب به آثار تاریخی این منطقه جلوگیری کند، گفت: متأسفانه با وجود این عقب نشینی، آثار تاریخی این شهر باز هم در معرض آسیب خواهند بود چون سرمایه‌گذاری درخصوص معدن معمولاً به 5هکتار محدود نمی‌شود و به طور قطع اگر معدنکاری در این منطقه رونق گیرد و سنگ‌های معدنی مرغوب باشند، در صدد توسعه محدوده فعالیت خود تا 30 یا 40 هکتار نیز بر می‌آیند.
روستایی تصریح کرد: معدنکاری موجب می‌شود که گورهای تاریخی که به خرفتخانه کوه کمر زرد معروف است و در محدوده روستای کمر زرد قرار دارد مورد تخریب قرار ‌گیرد.
وی اظهار داشت: در حال حاضر مالکان زمین‌های کشاورزی که در محدوده این منطقه قرار دارند به این اتفاق اعتراض کرده‌اند و از طریق سازمان جهاد کشاورزی پیگیر این موضوع هستند چون حریم زمین‌های کشاورزی این منطقه نیز رعایت نشده است.
روستایی درباره اقدامات سایر نهادها برای اعتراض به معدنکاری دراین منطقه گفت: سازمان محیط‌ زیست عنوان کرده که این منطقه در محدوده چهارگانه ما قرار ندارد و از سویی منابع طبیعی نیز گفته‌اند که این منطقه پوشش گیاهی ندارد.
وی در خصوص چگونگی اعطای مجوز در سال 96 گفت: در آن زمان، در این اداره مسئولیت و حضور نداشتم لذا مشخص نیست کارشناس وقت میراث فرهنگی، فریب دریافت چه منفعتی را در قبال این مجوز خورده است. اگر مالک معدن برای ادامه فعالیت از میراث فرهنگی شکایت کند به طور قطع این شکایت، کارشناس مربوطه را نیز زیر سؤال می‌برد.
روستایی گفت: پیش از این نیز موردی شکایت داشتیم که در محدوده پاسارگاد مجوزغیرقانونی داده شده بود که منجر به اخراج کارشناس میراث فرهنگی شد.