زهرا کشوری
خبرنگار
همه چشم‌ها به توران خیره شده است. توله‌های «ایران» بزودی متولد می‌شوند و فیروز و ایران محیط زیست کشور را صاحب نخستین یوزهای متولد شده در پروژه تکثیر یوز در اسارت می‌کنند‌. این جشن تولد نتیجه ۸ سال تلاش، تجربه و خطای کارشناسان ایرانی برای ذخیره ژن یوزپلنگ ایرانی در آستانه‌ انقراض -سومین گربه سان کشور پس از ببر و شیر- است. به گفته حسن اکبری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اگر «ایران» به سلامت بارش را زمین بگذارد، دنیا شاهد نخستین بارداری موفق یوزآسیایی در اسارت است.
پروژه تکثیر یوز ایرانی با دلبر و کوشکی آغاز شد. معصومه ابتکار، رئیس وقت سازمان حفاظت محیط زیست کوشکی، یوز نر را در میان اعتراض بسیاری از فعالان محیط زیست به پردیسان آورد. دلبر ماده یوز سمنانی نیز از یک قفس به تهران آورده شد.
آنها با این وصلت می‌خواستند نسل در معرض انقراض یوز ایرانی را در حصار فنس‌های پردیسان نجات دهند. یوز در جغرافیای آسیا منقرض شده است و آخرین بازمانده‌های این گربه سان به ایران محدود می‌شود. امنیت از زیستگاه یوزها با معدنکاوی و جاده‌سازی رخت بربسته است و پردیسانی‌ها احیای در اسارت را تنها راهی می‌دانستند که می‌تواند ژن یوزپلنگ را از سرنوشتی که پایان حضور شیر و ببر در ایران را رقم زد، برهاند. پس از انتقال دو یوز، اخبار ضد ونقیض از جفت‌گیری کوشکی و دلبر به بیرون از فنس‌های پردیسان درز کرد اما هیچ تصویری نبود. پردیسانی‌ها بعد از آن هم پرونده را با اعلام سقط جنین دلبر به‌دلیل عفونت بایگانی کردند. لقاح مصنوعی هم اجاق کور زندگی این دو را روشن نکرد. در میانه راه یوز ماده دیگری هم به قصه وارد شد. یوزی که حضورش چون دو یوز دیگر نتیجه شکار غیرمجاز بود. محیط زیستی‌ها اسمش را «ایران» گذاشتند. ایران قرار شد هووی دلبر شود تا شاید از رهگذر این دل شکستگی، نسل یوز ایرانی از لبه پرتگاه انقراض نجات یابد. پردیسانی‌ها دلبر را کنار زدند. بین کوشکی و ایران هم اتفاقی نیفتاد. بسیاری آن را نتیجه استرس شهرنشینی بین دو بزرگراه تهران دانستند. پردیسانی‌ها به یکباره و دور از چشم رسانه‌ها تصمیم گرفتند منزل عروس جدید را از پردیسان به توران در سمنان برگردانند! دارت‌های بیهوشی به سمت ایران و کوشکی نشانه رفت. عروس از هوش رفت اما کوشکی کوتاه نیامد! خبر که به رسانه‌ها رسید منابعی از داخل سازمان از زدن چهار دارت بیهوشی به کوشکی خبر دادند، اما روابط عمومی اعلام کرد که تنها دوبار به یوز نر دارت زده شده است. دامپزشکان احتمال سکته داماد را دادند. فیلم‌های منتشر شده نشان از بی‌تابی کوشکی بعد از زدن دارت داشت. حیوان خودش را به در و دیوار قفس می‌زد اما بیهوش نشد. عروس اما با دارت بیهوشی از هوش رفت تا در جعبه‌ای قرار بگیرد و با وانت به سمنان برود. آن جعبه غیراصولی و وانت آبی هم به اعتراض خبرنگاران منجر شد. کوشکی ۱۲ ساله پیرتر از آن بود که بتواند اجاق احیای نسل در حال انقراض یوز را روشن کند. ایران و دلبر ساکن توران سمنان شدند. بنابراین مسئولان محیط زیست به سمت زنده‌گیری یوز نر از طبیعت رفتند و قرعه به‌ نام «فیروز» افتاد. این زنده‌گیری هم با واکنش تند برخی از فعالان و کارشناسان رو به رو شد. در میان بیم و امید‌‌ها و حرف و حدیث‌ها فیروز و ایران هفتم بهمن ماه سال گذشته جفت‌گیری کردند.
حالا ۹۱ روز از آن تاریخ می‌گذرد. کارشناسان با توجه به دوره آبستنی یوزهای آفریقایی که بین ۹۰ تا ۹۵ روز است احتمال می‌دهند یوزهای آسیایی هم سیکل مشابهی داشته باشند و همین روزها ایران توله‌های خود را به دنیا بیاورد. حسن اکبری تاریخ تولد توله‌های ایران را 10 اردیبهشت اعلام‌ کرده اما یادآوری می‌شود ممکن است این تاریخ یکی دو روز جا‌به‌جا شود.
فیروز کنار می‌رود؟
در میان شادی فعالان و کارشناسان برای تولد توله‌های ایران، خبر جایگزینی فیروز با فراز، یوز جوان‌تر برای ادامه تکثیر یوز ایرانی به گوش می‌رسد. کارشناسان این انتخاب و جایگزینی را برای تنوع ژنتیکی یوزهای تکثیر شده در اسارت لازم می‌دانند. از سوی دیگر اعتقاد دارند فیروز به‌راحتی می‌تواند دوباره به طبیعت برگردد و زندگی خود را خارج از قفس‌های محیط زیست ادامه دهد.

آیا تنها 12 یوزپلنگ در ایران وجود دارد؟
آخرین بازمانده

بیتا میرعظیمی
خبرنگار
معاون سازمان محیط‌ زیست کمتر از 3 ماه پیش، وضعیت یوزپلنگ‌های ایران را فوق بحرانی اعلام کرده و گفت تعداد کل یوزپلنگ‌ها به 12 قلاده رسیده که تنها سه قلاده از آنها ماده بالغ هستند. اما آیا این آمار صحیح است و تنها 12 یوزپلنگ در ایران وجود دارد؟ «علیرضا جورابچیان» بنیانگذار پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و به‌عنوان کارکشته‌ترین فرد در حوزه پژوهش و مطالعات مرتبط با یوزها، از انتشار این آمار اظهار تعجب کرده و به «ایران» می‌گوید: آمار ارائه شده اخیر درباره تعداد یوزهای شناسایی شده در ایران، با وضعیت موجود مطابقت نمی‌کند؛ چرا که تمامی یوزها دارای شناسنامه بوده و کاملاً شناخته شده هستند؛ بنابراین آمار موجود در کشور قطعاً بیشتر از میزان اعلام شده است.
این مدیر بازنشسته سازمان حفاظت محیط‌ زیست، در توضیح بیشتر به «ایران» می‌گوید: با توجه به سابقه 20 سال پژوهش در خصوص یوزپلنگ‌ها، به طور قاطع اعلام می‌کنم که این آمار صحیح نیست. در حال حاضر زیستگاه‌های متنوعی از یوزها در ایران وجود دارد که هنوز بسیاری از آنها به طور کامل بررسی و شناسایی نشده است. چرا که بررسی این زیستگاه‌ها، کار ساده‌ای نبوده و بسیار سخت و دشوار است. اگر این آمار صحیح است باید علل و عوامل این کاهش هر چه سریع‌تر بررسی شود. چرا باید به طور مداوم در اخبار بشنویم آمار یوزها کمتر و کمتر شده است؟ به چه دلیل؟ باید مشخص شود مطالعات زیستگاهی در کدام مناطق انجام شده است؟ چه تعدادی به زیستگاه‌ها رفته و برای این آمار وقت گذاشته اند؟
جورابچیان می‌افزاید: بررسی زیستگاه‌های یوزپلنگ‌ها، کار ساده‌ای نیست. بنابراین نمی‌توان آمار دقیقی نیز ارائه داد. اما اگر وجود تنها 12 یوز در ایران صحیح باشد، سازمان محافظت از محیط‌ زیست باید پاسخگو باشد. چرا باید تعداد یوزپلنگ‌ها در یک دهه اخیر از 100 قلاده به 12 قلاده رسیده باشد؟وی تصریح می‌کند: بین سال‌های 92-91 به‌عنوان مدیر و بنیانگذار پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، در جریان کارهای مربوط به یوزها بوده و همان زمان نیز حداقل جمعیت یوزپلنگ‌ها، بالای 100 قلاده برآورد شده بود. مدارک و مستندات بسیاری نیز در این خصوص وجود دارد و تمامی آنها به دنیا مخابره شده است. حال چطور ممکن است کمتر از یک دهه بعد، جمعیت یوزپلنگ‌ها تا این میزان کاهش پیدا کند؟
به گفته بنیانگذار پروژه بین‌المللی یوزپلنگ آسیایی، یکی از دلایل این امر به جابه‌جایی زیستگاه‌های یوزپلنگ‌ها و نقل مکان به مناطق دیگر بازمی گردد. یوزپلنگ، حیوانی بسیار ترسو است و به محض ناامن شدن محیط، زیستگاه خود را ترک کرده و زیستگاهی دنج و خلوت برای زندگی انتخاب می‌کند. همچنین زیستگاه‌های آنها در مکان‌های صعب‌العبور، سخت و شکننده قرار دارد که با پایش سطحی به هیچ وجه نمی‌توان به این مکان‌ها رخنه کرد.«جورابچیان» مهم‌ترین راهکار برای رفع تهدیدها را حفاظت از زیستگاه‌های یوزپلنگ‌ها قلمداد کرده و می‌گوید: برای رسیدن به این هدف، باید محیط بان‌ها توسط کارشناسان آگاه، آموزش‌های لازم را دیده و با وجود داشتن شرایط ذاتی، از زیستگاه‌های این دسته از حیوانات محافظت کنند. اما مهم‌ترین نکته آن است که مسئولان برای حفاظت بهتر از زیستگاه‌های یوزها، باید از امکانات موجود استفاده کرده و از مأموران تحت امر خود بخوبی استفاده کنند. در این صورت بخش زیادی از تهدیدها برای زیستگاه‌های یوزها رفع خواهد شد؛ چرا که نه شکارچی دیگر می‌تواند وارد منطقه شود و نه دامدار می‌تواند وارد زیستگاه‌های یوزپلنگ‌ها شود.در همین حال «نیره پورمولایی» مدیرکل محیط‌ زیست استان یزد، درباره صحیح بودن آمار منتشر شده از یوزها در کشور به «ایران» می‌گوید: در این خصوص نمی‌توان اظهارنظری کرد؛ زیرا این آمار توسط سازمان محیط‌ زیست از کل کشور جمع‌آوری و منتشر شده است.وی می‌افزاید: از سال 1394 تاکنون، مطالعه جدیدی برای رصد و پایش وضعیت گونه در استان یزد انجام نشده است. لیکن گزارشات مأموران اجرایی حفاظت محیط‌ زیست استان یزد، حاکی از کاهش مشاهدات یوز است. به طوری که از فروردین 1394 تا دی 1400، مجموعاً در 36 مورد حضور یوز به‌صورت مشاهده مستقیم و نمایه‌های آن (ردپا و سرگین) ثبت شده که مربوط به 5 یوز نر به نام‌های ارسلان، اردلان، اردوان، هومینو و آرش است.
پورمولایی تصریح می‌کند: در گذشته یوزپلنگ در مناطق بیابانی استان نظیر مناطق حفاظت شده کالمند بهادران مهریز، پارک ملی و منطقه حفاظت شده سیاهکوه و... زندگی می‌کردند؛ اما با افزایش فعالیت‌های معدنی، احداث جاده‌ها، خشکسالی‌های پی در پی و کاهش طعمه‌های یوزپلنگ، جمعیت این گونه با تهدید مواجه شده و طی چند دهه اخیر نیز کاهش قابل توجهی یافت.
به گفته این مقام مسئول، برای رفع تهدیدها باید سطح حفاظتی زیستگاه‌های آزاد کریدور‌های زیستی یوز را ارتقا داده و آموزش جوامع محلی و فرهنگ‌سازی را در صدر امور قرار دهیم. او می‌گوید: «همچنین جاده‌های داخل زیستگاه‌های یوز را ایمن‌سازی کرده و با کنترل سگ‌های گله با استفاده از تجربیات کشورهای موفق نظیر کنیا، به احیای جمعیت گونه از طریق تکثیر نیمه طبیعی اقدام کنیم.»

درختان ابتدای جاده پیست اسکی به سمت تاریک‌دره و پشت دانشکده کشاورزی همدان در سایه بی‌توجهی متولیان قطع شده است و با این قلع‌و‌قمع تیشه به ریشه طبیعت همدان می‌خورد.برخی شواهد حاکی از آن است که قاچاق چوب در همدان هم رخ می‌دهد. قاچاق چوب و قطع درختان در همدان یک تهدید جدی برای طبیعت همدان به شمار می‌رود و باعث نابودی باغ‌ها و فضای سبز و جنگلی می‌شود و در سایه بی‌توجهی متولیان عده‌ای سودجو برای منافع خود تیشه به ریشه درختان می‌زنند. درختان پشت دانشکده کشاورزی همدان چندی است که قطع شده و هر روز به تعداد درختان قطع شده در این محدوده اضافه می‌شود علاوه‌ بر این مشاهدات میدانی از ابتدای جاده پیست اسکی، اولین پیچ از گنجنامه به سمت تاریک‌دره، بر قطع کردن تعداد بالایی از درختان در این منطقه دلالت می‌کند، درختانی که جزو سرمایه‌های این شهر هستند در حال قطع شدن‌اند. برداشت چوب بدون مجوز ممنوع است و مجوز قطع درخت در اراضی ملی ممنوع بوده و این مجوز تنها برای اراضی اشخاص صادر می‌شود.

آوین صفایی
خبرنگار
صنایع دستی در دو سال گذشته از کرونا صدمه زیادی دید. سفرها کاهش یافت و نمایشگاه‌ها لغو شد، اما سفرهای پرشمار نوروزی امسال دوباره به بازار صنایع دستی رونق داد؛ بازاری که طبعاً باید در تعطیلات عید فطر دوباره رونق بگیرد. هرچند برای برآورد فروش صنایع دستی در تعطیلات پیش‌رو زود است، اما هنرمندان صنایع دستی امیدوارند بتوانند تجربه فروش در تعطیلات نوروز را دوباره تکرار کنند. برخی از کارشناسان فروش در فضای مجازی را مساوی با فروش در زمان حضور گردشگر دانسته و اعتقاد دارند که فضای مجازی برای فروش صنایع دستی را باید جدی‌تر از حضور گردشگران در یک منطقه دانست.
«گلنسا مبارکی» فرماندار شهرستان لاشار و فعال حوزه صنایع دستی در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: «نوروز امسال، شاهد حضور گسترده‌ای از گردشگران در منطقه بودیم. گردشگران از سراسر ایران در منطقه ترانزیتی ایرانشهر به چابهار حضور پیدا کرده و از فروش صنایع دستی هنرمندان این منطقه استقبال بسیاری کردند. امسال شهرستان چابهار، 6 برابر جمعیت بومی خود، پذیرای گردشگران نوروزی بود؛ همین امر نیز به رونق فروش محصولات هنرمندان و صنعتگران در منطقه رنگ و بویی دیگر بخشید. هر چند که ما پیش‌تر پیش‌بینی کرده و به هنرمندان منطقه اعلام کرده بودیم خود را برای فروش پررونق محصولات نوروزی آماده کنند.»
به گفته فرماندار شهرستان لاشار، «در نوروز امسال، 5 پایگاه صنایع دستی اعم از تولیدات فرآورده‌های خرما، ترشی، سوزن‌دوزی و... در منطقه تأسیس شده و هنرمندان و صنعتگران محصولات خود را در معرض نمایش گردشگران قرار دادند. فروش محصولات بسیار خوب بود.»
این کارآفرین فعال در حوزه صنایع دستی با تأیید فروش 10 میلیاردی صنایع دستی در برخی از استان‌ها طی تعطیلات نوروزی می‌گوید: «کشور ما در حوزه صنایع دستی بسیار سرآمد بوده و در بحث صادرات نیز بسیار موفق عمل کرده است. محصولات ما حتی به نروژ، دانمارک، سوئد و لندن نیز صادر شده و مورد استقبال قرار گرفته است. حقیقت آن است که صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان بسیار ذی‌قیمت بوده و خوشبختانه فروش محصولات آن با حضور حداکثری گردشگران رونقی دوباره گرفته است.»
استقبال از محصولات «کپو»
«هما شهی‌زاده» یکی دیگر از کارآفرین‌های موفق در حوزه صنایع دستی به «ایران» می‌گوید: «امسال گردشگران بسیاری از پامنار واقع در 45 کیلومتری شمال دزفول (استان خوزستان) بازدید کردند؛ به گونه‌ای که روزانه دو هزار خودرو میان دزفول و روستای پامنار رفت و آمد کرده و از خرید صنایع دستی ارزشمند این منطقه (کپوبافی) استقبال کردند. البته در این منطقه فروش میلیاردی ثبت نشده است؛ اما با توجه به جمعیت کم روستاها، خرید محصولات صنایع دستی از جمله «کپوبافی» قابل توجه بوده است.»
به گفته این کارآفرین موفق، «استقبال گردشگران از خرید صنایع دستی نسبت به سال‌های گذشته رونق بیشتری گرفته و محصولات حصیری (کپو) بیشتر مورد توجه گردشگران قرار گرفته است. این در حالی است که از تابستان سال گذشته و رکود ناشی از پاندمی کرونا، آنلاین شاپ‌ها فروش محصولات صنایع دستی منطقه را در دست گرفته و فروش نسبتاً خوبی را نیز در کارنامه خود ثبت کردند. امسال نیز فروش آنلاین صنایع دستی برقرار بوده و نسبت به دو سال گذشته، رونق بیشتری داشته است.»
«هما شهی‌زاده» به رشد قابل توجه فروش آنلاین محصولات صنایع دستی در تعطیلات نوروزی امسال اشاره کرده و می‌گوید: «در حال حاضر تمامی مردم روستاهای این منطقه در حوزه فضای مجازی فعال بوده و محصولات صنایع دستی خود را از طریق شبکه‌های مجازی نظیر اینستاگرام و... به مردم معرفی کرده و می‌فروشند.»
افزایش نسبی فروش در تعطیلات
«محمدرضا رشیدکردستانی»، معاون سابق صنایع دستی و فعال در این حوزه نیز در گفت‌و‌گو با «ایران»، فروش محصولات صنایع دستی را نسبت به سال‌های گذشته کمی بهتر توصیف کرده و می‌گوید: «علت اصلی این افزایش نسبی در فروش نمایشگاه‌های صنایع دستی، به افزایش سفرهای استانی در تعطیلات امسال باز می‌گردد و ارتباطی با تدابیر و برنامه‌ریزی‌های ساختار وزارت میراث فرهنگی و همچنین معاونت صنایع دستی ندارد.»
وی با انتقاد از عرضه نامناسب اقلامی خارج از محصولات صنایع دستی و محلی در نمایشگاه‌ها در فصل گردشگری می‌گوید: «متأسفانه بسیاری از اقلام عرضه شده در این نمایشگاه‌ها در‌ شأن صنایع دستی و هنرهای سنتی کشورمان نیست. همچنین نمایشگاه‌ها به طور عام و نمایشگاه‌های نوروزی به طور خاص، سهم بسیار اندکی از فروش صنایع دستی کشور را با توجه به آمار شاغلین، تعداد کارگاه‌ها و هنرجویان بر عهده دارد. بنابراین متولیان امر در امور صنایع دستی، برای توسعه و رونق این صنایع بسیار ارزشمند، باید به اتخاذ تدابیری جدید نظیر فروش‌های مجازی، آنلاین و صادرات روی آورده و به احیای هر چه بیشتر فروش محصولات صنایع دستی در این مرز و بوم یاری رسانند.»

مهر- مصطفی فاطمی، دبیر ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر با اشاره به تکمیل ظرفیت اقامتگاه‌های مجاز شهر شیراز گفت: بر اساس بررسی‌ها ضریب اشغال تخت و رزروهای انجام شده بیشترین تعداد مسافر در طول تعطیلات عید فطر متعلق به شهر شیراز است و هم‌اکنون ظرفیت اقامتگاه‌های مجاز این شهر تکمیل شده است.

ایسنا- سید محسن محسن، کارشناس مسائل اجتماعی با اشاره به هنر سفالگری و خرمهره‌سازی در این شهر گفت: در دهه‌های اخیر هنر سفالگری یکی از پر رونق‌ترین و اصلی‌ترین مشاغل قم محسوب می‌شد که حتی شهرت جهانی نیز داشت.

ایرنا - علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان گفت: ظرفیت رسمی هتل‌های اصفهان و کاشان برای تعطیلات عید فطر امسال به اتمام رسیده است اما امکان اقامت در سایر نقاط استان وجود دارد.

میراث‌آریا- پریسا جمشیدی، مدیر پایگاه بافت تاریخی شهر خوسف گفت: در سال‌جاری اداره‌ کل راه و شهرسازی استان در قالب طرح بازآفرینی شهری با همکاری اداره ‌کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی و همچنین شهرداری خوسف بخشی از محله‌های تاریخی بافت و تعدادی از ساباط‌ها را مرمت و بهسازی می‌کند. مبلغ اعتبار اختصاص‌ یافته به‌منظور مرمت و بهسازی این بافت تاریخی بیش از یک میلیارد تومان است.