بیتا میرعظیمی
خبرنگار
زنگ خطر فرونشست زمین سال‌ها است در دشت اصفهان-برخوار به صدا درآمده است؛ اما حال با ایجاد ترک‌های بسیار بر دیوار منازل مسکونی و حتی خیابان‌ها، صدای آژیر قرمز فرونشست بلند شده است. مدیرکل سازمان زمین‌شناسی اصفهان در گفت‌و‌گو با «ایران» برون‌رفت از این وضعیت فاجعه‌بار را منوط به برقراری جریان دائمی زاینده‌رود و عدم برداشت از آبخوان‌ها می‌داند.
«رضا اسلامی» مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌ معدنی اصفهان، درباره علل افزایش فرونشست‌های اخیر در اصفهان به «ایران» می‌گوید: وسعت آبخوان دشت اصفهان 3600 کیلومتر و مساحت آن 1606 کیلومتر مربع است. شکل این آبخوان به شکل یک مخروط (کاسه‌ای شکل) بوده که بیشترین ضخامت آبرفت در مناطق شمالی (حبیب‌آباد) بین 280 تا 300متر مشاهده شده و بعد به سنگ بستر می‌رسد. لبه‌های این کاسه که شامل ارتفاعات سیدمحمد در غرب و کوه‌های نخودی در شرق و کوه صفه در جنوب و ارتفاعات خاصه‌تراش در شمال می‌باشد، ضخامت آبرفت تقریباً صفر است؛ اما مکانیسم فرونشست به این صورت است که وقتی آب موجود در بین فضای رسوبات ریزدانه توسط پمپاژ‌ها خارج می‌شود، این فضا توسط وزن طبقات بالایی متراکم شده و دیگر به هیچ عنوان قابل برگشت نیست که اصطلاحاً می‌گویند مرگ آبخوان در حال اتفاق افتادن است.
فرونشست در کمین سازه‌ها
به گفته رضا اسلامی، در حال حاضر بیشینه نشست این آبخوان براساس داده‌های جی‌پی‌اس سال 1400، 185میلیمتر است. داده‌های ماهواره‌ای در سال 1398 نیز همین عدد را اعلام کرده است، با این تفاوت که در سال 1398 نقاط بیشینه به‌صورت نقطه‌ای و تنها در 3نقطه «رهنان 184میلیمتر، حبیب‌آباد 166 و منطقه خوراسگان اصفهان 170میلیمتر» ثبت شده است؛ در حالی که داده‌های شبکه GPS نشان داد که نقاط بیشینه به هم نزدیک شده و تشکیل یک پهنه را داده‌اند که از سمت جنوب‌غرب و شمال‌شرق در حال پیشروی است.  این دشت که از سال 1345 جزو دشت‌های ممنوعه بوده است، در حال فرونشست بوده و توسط سازمان زمین‌شناسی کشور، سازمان نقشه‌برداری و مرکز تحقیقات مسکن، راه‌وشهرسازی و همچنین شهرداری اصفهان تأیید شده است. بنابراین هر آنچه در این دشت در حال نشست ساخته شود، تحت‌تأثیر فرونشست قرار خواهد گرفت؛ چه تأسیسات خطوط انتقال آب، برق، گاز، نفت و سوخت در قسمت زیرین و چه سازه‌های در سطح زمین مانند واحدهای مسکونی، 6هزار بنای تاریخی، فرودگاه، پالایشگاه‌ها، ورزشگاه‌ها، خطوط مترو، بیمارستان، مدرسه و... همگی تحت‌تأثیر فرونشست قرار خواهند گرفت.
فرونشست در شمال و جنوب
وی می‌افزاید: تأثیر فرونشست در مناطق جنوبی کمتر بوده و در مناطق شمالی به‌دلیل افزایش ضخامت آبرفت، بیشتر است. در مناطق شمالی شهر مانند شهرک کاوه و خانه اصفهان، ملک‌شهر، مسجد سیداصفهان و سی‌وسه پل و... آثار این فرونشست‌ها را به شکل ترک در دیوار خانه‌ها، سقف‌ها و گنبدها مشاهده می‌کنیم، اما در مناطق جنوبی همان‌طوری که گفته شد، ضخامت آبرفت در این مناطق بسیار کم است و عموماً تحکیم در این مناطق بسیار کم است؛ اما به‌دلیل اختلاف نشست، مناطق جنوبی«نشست کم» و مناطق شمالی «18 سانتیمتر در سال فرونشست» موجب کشش  شده است و مرز آن به‌صورت شکاف بروز می‌کند. این شکاف‌ها می‌تواند همان‌هایی باشند که ما در منطقه آپادانا و حکیم نظامی به شکل فروریزش (فرونشست موضعی) مشاهده می‌کنیم.
به گفته اسلامی، فرقی ندارد که شما در کجای این دشت ساکن شده باشید خواه‌ناخواه کم یا زیاد شما نیز تحث‌تأثیر آسیب‌های فرونشست کم یا زیاد قرار خواهید گرفت. فرض کنید خانه فردی در مناطق کم تحت‌تأثیر‌تر فرونشست اصفهان باشد؛ اما با ورود به مناطقی که تحت‌تأثیر زیاد فرونشست است، گویی از یک منطقه مین‌گذاری شده رد شده است. بنابراین تمام مردم اصفهان به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم تحت‌تأثیر فرونشست قرار می‌گیرند. حال تصور کنید مردم شهرهای دیگر در مسیر حرکت به شیراز، مجبور به ورود به اصفهان شوند. در چنین شرایطی نیز باید از میدان مین رد شوند. بنابراین تمام مردم ایران به‌نوعی تحت‌تأثیر این فرونشست در اصفهان قرار خواهند گرفت.
فاجعه   در اصفهان
مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات ‌معدنی در اصفهان می‌افزاید: اصفهان تنها کلانشهری است که فرونشست حتی داخل شهرش نیز نفوذ کرده است. در حال حاضر در حالت خوشبینانه، میدان نقش جهان 46سانتیمتر،  حبیب‌آباد 184سانتیمتر و حوالی فرودگاه حدد 96سانتیمتر و خانه اصفهان 86سانتیمتر نشست کلی را تجربه خواهد کرد. در چنین شرایط اسفناکی، اصفهان از مرز بحران عبور کرده و وارد مرحله فاجعه شده است، اما در صورت بی‌توجهی بیشتر، اوضاع فاجعه‌بارتر خواهد شد.
وی درخصوص ارائه راهکاری برای برون‌رفت از این وضعیت می‌گوید: راهکار بسیار ساده است. ما یک آبخوان داریم که باید آبی واردش شده و آبی دیگر خارج شود، اما متأسفانه بین منابع و مصارف، این معادله برقرار نشده است؛ چراکه در حال حاضر ورودی به آبخوان صفر و خروجی بسیار زیاد است. در سال 2020، فضای سبز اصفهان کمتر شده، ساخت‌و‌سازها بیشتر و زاینده‌رود نیز خشک شده است. بنابراین فرونشست زمین به کرات اتفاق افتاده است. شواهد نشان می‌دهد که هیچ یک از طرح‌های انتقال آب به داد شهر اصفهان نرسیده؛ چراکه با یک بررسی ساده متوجه خواهید شد که قبل از آب ورودی از تونل کوهرنگ دو، خدنگستان و چشمه لنگان که آورد آبی در حدود 400میلیون مترمکعب در شرایط نرمال از حوزه کارون به زاینده‌رود است؛ زاینده‌رود جریان دائمی داشت، عروس تالاب‌های ایران زنده بود و فرونشست زمین به داخل این باغ موزه نفوذ نکرده بود اما در طول 36سال با این حجم ورودی، نه تنها گشایشی در وضعیت آبخوان اصفهان نیفتاد، بلکه زاینده‌رود خشکید، تالاب به کانون گرد‌وغبار تبدیل شد، زبانه‌های فرونشست به داخل شهر نفوذ کرد و... مشخص است که یک جای این معادله مشکل دارد؛ یا آبی که اصفهان را محکوم به برداشت آن می‌کنند به اصفهان نیامده یا اگر آمده پس این اتفاقاتی که در حال رخ دادن است، دلیلش چیست؟
به اعتقاد اسلامی، تنها راه‌حل این است که جریان دائمی زاینده‌رود برقرار شده و برداشت از آبخوان‌ها متوقف شود. حقابه کشاورزی  پرداخت شده و هیچ برداشتی انجام نشود. هیچ برداشتی چه برای صنعت و حتی شرب انجام نشود تا آبخوان‌های زاینده‌رود تغذیه شود، اما اگر زاینده‌رود جاری شده و دوباره برداشت کشاورزی رونق بگیرد، فایده‌ای ندارد؛ چراکه این دو باید به موازات یکدیگر حرکت کنند.

زیست بوم: پس از فروکش کردن نسبی کرونا و واکسینه شدن بسیاری از مردم سراسر دنیا، گروهی از گردشگران اروپایی که از گردشگران ثابت میراث فرهنگی هستند، از مرز آذربایجان غربی وارد ایران شدند تا پاریس به پرسپولیس را رکاب بزنند. روز جمعه 2 اردیبهشت 1401، 20 گردشگر اروپایی شرکت کننده در تور «گردشگری بین‌المللی پاریس تا پرسپولیس» با ١٦ دستگاه موتورسیکلت سنگین و ٣ دستگاه خودرو دو دیفرانسیل از شهر پاریس سفر خود را آغاز کرده و از طریق مرز ماکو وارد استان آذربایجان غربی شدند. گردشگران همگی سه دوز واکسن دارای استاندارد جهانی را نیز تزریق کرده‌اند و رده سنی آنها 50 سال به بالا است. چهار زن نیز همراه با همسرانشان مسیر پاریس به تاریخ 2500 ساله ایران را رکاب می‌زنند.
مهربانی و میهمان نوازی مردم ایران، در نگاه اول گردشگران را به شدت مجذوب می‌کند.همچنین  برخورد مردم و حتی امنیت کشور برایشان بسیار جذاب است. تمامی این جذابیت‌ها به اضافه آثار تاریخی منحصربه فرد، نظر توریست‌ها را درباره ایران تغییر داده است. این گروه برای اولین بار با جاذبه‌هایی در ایران مواجه می‌شوند که شاید قبلاً در هیچ کجای دنیا نمونه‌ای از آن را ندیده‌اند.
شگفتی آنها از وسعت و تنوع جغرافیایی را می‌توان در نگاه‌شان دید. آنها جاده‌ها، دشت‌های پهناور، کویر و بیابانی را می‌بینند که در اروپا اصلاً وجود ندارد. این گردشگران در آذربایجان، مردم آذری زبان را با پوشش خاص این منطقه دیده و پس از ورود به کردستان با اقلیم خاص و تنوع فرهنگی دیگری مواجه می‌شوند. حتی از سقز تا کرمانشاه نیز تفاوت و تنوع زیادی را تجربه می‌کنند. بدین ترتیب وارد گلپایگان که می‌شوند اقلیم جغرافیایی متفاوتی را به چشم می‌بینند و پس از آن در اصفهان(نصف جهان) تنوع و جاذبه‌های تاریخی و دیدنی بسیار جذابی را تجربه می‌کنند. بین اصفهان تا شیراز از یاسوج نیز دیدن می‌کنند که دارای جاذبه‌های فراوانی از جمله جنگل‌ها و مناطق حفاظت شده با روستاهای زیبا است.
البته متأسفانه گردشگران در قسمتی از این سفر نیز با بخش‌هایی زشت نظیر زباله‌های رها شده در طبیعت و ورودی و خروجی شهرها و همچنین نایلون‌هایی در دشت‌های بسیار زیبا، مواجه می‌شوند. آنها حتی در برخی مواقع از نحوه رانندگی در شهرستان‌های دورافتاده متعجب می‌شوند، اما روی هم رفته سفر به ایران برایشان بسیار جذاب و دیدنی است. طبیعت ایران برای گردشگران خارجی دارای جذابیت‌های فراوانی است. آنها دوست دارند گاهی در مسیر سفر خود کمپینگ کرده و در طبیعت اقامت داشته باشند، اما متأسفانه منطقه مناسبی برای کمپ پیدا نمی‌کنند. ستاره‌های سر در هتل‌های ایران نیز هیچ سنخیتی با امکانات و خدماتی که در آن مرکز اقامتی ارائه می‌شود، ندارد. این از آن دسته مواردی است که ما هیچ پاسخی برای توریست‌ها نداریم، چرا که گاهی یک هتل 5 ستاره از نظر استانداردهای بین‌المللی حتی 2 ستاره هم به حساب نمی‌آید!
یکی دیگر از مشکلات توریست‌ها، تبدیل ارز به پول رایج کشور است چرا که متأسفانه برای تسهیل این موضوع هیچگونه منبع دولتی وجود ندارد. به طور مثال یک توریست پس از تبدیل یک قطعه اسکناس 100 یورویی به ریال ایران، مبلغ حجیمی از پول را دریافت کرده و چون کارت بانکی ندارد باید همه پول را با خود حمل کند.
از طرفی اختلاف میان ریال و تومان نیز توریست‌ها را دچار سردرگمی کرده است. در کنار این‌ها رسیدهای دستگاه‌های کارتخوان به زبان فارسی بوده و اعداد برای آنان قابل خواندن و درک نیست. همچنین برخی تابلوهای راهنما در شهرها و جاده‌ها تک زبان بوده و به زبان انگلیسی ترجمه نشده است. عدم آشنایی افرادی که با جهانگردان خارجی سر و کار دارند با زبان انگلیسی که زبان بین‌المللی است از دیگر مشکلات موجود است. علاوه‌ بر اینها در صورت داشتن وسیله نقلیه‌ گازوئیلی، آن‌ها دچار مشکل می‌شوند چرا که استفاده از این نوع سوخت تنها با کارت‌های مخصوص امکانپذیر بوده و متأسفانه هیچ تمهیداتی هم برای حل این موضوع اندیشیده نشده است. جالب اینجاست که در چنین شرایطی بازهم انتظار داریم توریست‌ها به ایران سفر کنند!
توریست‌ها با سفر به ایران، از همان آغاز و با خریدهای کوچک، ارز را وارد کشور کرده و در این میان خریدهای صنایع دستی سهم کوچکی از این سفر را به خود اختصاص می‌دهند. آنها در جاده‌ها برای تهیه قهوه، چای، آب معدنی و سایر مایحتاج خود به مغازه‌های کوچک بین راهی رفته و با تبدیل ارز خود، حتی سود را به مردم مناطق دورافتاده نیز می‌رسانند. این گروه از جهانگردان، توریست‌های لوکس نیستند که فقط به هتل‌های 5 ستاره رفته و این نقل و انتقالات مالی را در آنجا انجام دهند. آنها از دکه‌های کوچک گرفته تا بالاترین سطوح مراکز گردشگری را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند. در این بین صنایع دستی شهرهای مختلف را نیز به‌عنوان سوغاتی برای خود خریداری می‌کنند اما به‌دلیل سفر این گروه با موتورسیکلت، این توقع از آنها نمی‌رود که محصولات و صنایع دستی با حجم بالا را خریداری کنند.

مناطق کوهستانی اشکورات رحیم‌آباد رودسر با ۴۷۰ هکتار مساحت زیرکشت و برداشت ۲۵۰ تن قطب تولید گل‌گاوزبان کشور است. اشکورات رحیم‌آباد رودسر با تولید ۷۵ درصد گل گاوزبان از مناطق مهم تولید این گیاه دارویی در ایران و به‌عنوان پایتخت گل‌گاوزبان ایران شناخته شده است. شهرستان رودسر بزرگترین تولیدکننده گل‌گاوزبان کشور است.

بهرام نادی
استاد دانشگاه و عضو اصلی کارگروه تخصصی فرونشست اصفهان
حاشیه دشت اصفهان-برخوار عموماً منتهی به کوه و ضخامت خاک و آبرفت در این بخش ناچیز است. اما ضخامت تقریبی لایه‌های خاک و آبرفت در مرکز آبخوان محدوده شهر حبیب‌آباد، 300 متر است. لوله‌های تأسیسات از جمله لوله‌های فاضلاب در مناطق مختلف شهری با قطر و جنس متفاوت در زیر شهر اجرا شده است. حدود 70 درصد لوله‌های فاضلاب از نوع لوله‌های سیمانی با طول عمر بیش از 30 سال است. خوردگی لوله‌های سیمانی با قدمت بالا به سبب وجود اسید سولفوریک در فاضلاب و واکنش اسید با سیمان قلیایی می‌تواند تا تخریب کامل لوله‌ها ادامه یابد.
 عامل مؤثر دیگری را نیز در تخریب لوله‌ها و شریان‌های حیاتی نباید فراموش کرد. ضخامت متفاوت لایه‌های خاک و آبرفت در دشت و نیز افت متفاوت سطح آب زیرزمینی ناشی از برداشت موضعی آب‌های زیرزمینی، توسط چاه‌های نیمه‌عمیق و عمیق موجب نشست‌های متفاوت در نقاط مختلف شهر می‌شود.
 برای درک بهتر از میزان فرونشست در نقاط مختلف شهر براساس مدل‌های عددی در صورت تخلیه کامل آب‌های زیرزمینی، تأسیسات زیربنایی از جمله لوله‌های فاضلاب در حالت خوشبینانه، تغییر شکل 184 سانتیمتری در منطقه حبیب‌آباد و نشست 86 سانتیمتری در منطقه خانه اصفهان و نشست 46 سانتیمتری در میدان نقش جهان را تجربه خواهند کرد. همچنین مقادیر فرونشست سالانه در نقاط مختلف دشت تا 18,4 سانتیمتر در سال اندازه‌گیری شده است. اختلاف نشست به معنای این است که قسمتی از لوله فاضلاب عبوری از جنوب شهر به سمت شمال شهر بدون نشست و قسمتی سالانه 18,4 سانتیمتر دارای نشست بیشتر است، همانند طنابی که بر آن رخت آویزان می‌شود. دو طرف طناب، متصل به دیوار بدون تغییر شکل و قسمت میانی طناب دارای تغییر شکل زیاد است. به عبارت دیگر تغییر شکل به مفهوم افزایش طول طناب است. مثال بند رخت برای لوله‌های فاضلاب بخصوص لوله‌های سیمانی صادق است؛ به عبارتی اختلاف نشست باعث می‌شود افزایش طول لوله و افزایش طول لوله‌های سیمانی به شکل ترک، شکستگی و قطعی اتصالات و به هم خوردن شیب بروز کند.
از سویی دیگر تداوم فرونشست و شکست لوله‌های فاضلاب سبب جریان آب در خاک‌های اطراف لوله و شسته شدن تدریجی خاک پیرامونی لوله‌ها می‌شود. تخلیه خاک در اطراف لوله سبب فرونشست موضعی می‌شود. این حالت فرونشست موضعی را می‌توان اثر ثانویه‌ای از فرونشست برشمرد. بنابراین این ادعا که فرونشست‌های موضعی و کلی در مناطق مختلف اصفهان می‌تواند ناشی از برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی باشد، فرضیه‌ای قابل اندازه‌گیری و درست بوده و تخلیه آب‌های زیرزمینی را می‌توان یکی از عوامل اصلی فرونشست‌های کلی و موضعی دانست.عدم تخلیه آب‌های زیرزمینی و تغذیه آبخوان، راهکاری برای برون‌رفت از وضعیت بحرانی فرونشست در اصفهان است.
به صورت کلی تمامی سازه‌ها چه روی زمین چه زیر زمین در مقابل فرونشست‌های 46، 90 و 184 سانتیمتر آسیب‌پذیرند که ساختمان‌های مسکونی، مدارس، بیمارستان‌ها، قطار شهری، لوله‌های فاضلاب و... نیز از این امر مستثنی نیستند.

ایرنا- «علی سلاجقه» رئیس سازمان محیط‌زیست با اشاره به کشته شدن پلنگ در قائمشهر در روزهای گذشته و نبود تفنگ بیهوش‌کننده، گفت: مشکلی از لحاظ تفنگ بیهوش‌کننده در قائمشهر نداشتیم اما تفنگ در ترافیک مانده بود و دیر به صحنه رسید.
ایرنا- «سیدرضا موسوی مشکینی» مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان قم گفت: در مسیر توسعه و پیشرفت اقتصادی، حفظ و حراست از محیط‌زیست نه در شعار، بلکه در عمل باید مورد توجه جدی قرار بگیرد.
مهر- «کوروس ربیعی» رئیس اداره حیات‌وحش محیط‌زیست مازندران گفت: شوکای رامسر در حین انتقال از رامسر به ساری در بین راه و در محمودآباد تلف شد.
ایرنا- «سرهنگ محمد قربانی‌لرد» فرمانده یگان حفاظت اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان از شناسایی عاملان آسیب به درختان جنگلی در پی انتشار ویدیویی با «عنوان پرده‌برداری از روش جدید قاچاقچیان چوب در شهرستان شفت» خبر داد.
ایرنا- «فریدون فعالی» مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کرمان می‌گوید که ۶ دفتر ثبت ملی آثار در این استان با توجه به تعدد آثار در حوزه‌های منقول، غیرمنقول، طبیعی و ناملموس راه‌اندازی شد.
ایسنا- «حبیب مسیحی‌تازیانی» مدیرکل حفاظت محیط‌زیست هرمزگان گفت: ۴ واحد آلاینده هرمزگان که حدود استانداردها را رعایت نکرده بودند به دستگاه قضایی معرفی شدند.
ایرنا – علی روشنی رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهر تهران با اشاره به افتتاح سیستم تصفیه فاضلاب شرکت کتب درسی گفت: این مجموعه با حداقل تولید پسماند کار می‌کند و دارای سیستم پیشرفته‌ای است که برای اولین بار در کشور بدون استفاده از مواد شیمیایی عملیات تصفیه فاضلاب را انجام می‌دهد.
ایسنا- «احمد علیرضابیگی» یک عضو کمیسیون امورداخلی کشور و شوراها در مجلس شورای اسلامی، گفت: به‌طور طبیعی سدسازی در کشور ترکیه بر کاهش سهم آبی بخش‌های مختلف و تشدید پدیده ریزگردها مؤثر بوده و باید از ظرفیت دیپلماسی در این حوزه استفاده کرد.
مهر- «سیدکریم حسینی» نماینده مردم اهواز در مجلس گفت: سلامت مردم خوزستان روز دوشنبه به‌دلیل وقوع گرد و غبار شدید در یک فرایند غلط مدیریتی به بازی گرفته شد.
تسنیم- «داریوش زارع» یک کارشناس حیات‌وحش گفت: در ماجرای تلف شدن پلنگ و از دست رفتن خرس قهوه‌ای، ناآگاهی مردم و بی‌تدبیری مسئولان، اصلی‌ترین عوامل رقم خوردن یک روز سیاه برای حیات‌وحش کشور بودند.