مهسا قوی‌قلب
خبرنگار
بعد از انقلاب در جهت محرومیت‌زدایی علاوه بر مسئولان، خیرین زیادی هم داوطلب همیاری شدند. بتدریج این نیروهای همدل با تشکیل گروه‌های جهادی سعی کردند، با مدیریت و سازماندهی بیشتری به امور سرعت عمل بخشند. اهمیت گروه‌های جهادی تا اندازه‌ای است که رهبر معظم انقلاب نیز بارها در فرمایشات خود به آن اشاره داشتند. به گفته ایشان، ما هرجا انقلابی عمل کردیم، پیش رفتیم و هرجا از انقلابیگری و حرکت جهادی غفلت کردیم، عقب ماندیم و ناکام شدیم. براساس همین نگرش به ضرورت و ظرفیت کار جهادی است که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار جمعی از جهادگران بر گسترش هر چه بیشتر جریان کار و خدمت‌رسانی جهادی تأکید کردند. انتظار رهبر انقلاب در این زمینه همگانی شدن گفتمان جهادی و گسترش حضور عموم مردم بخصوص جوانان در جریان فعالیت‌های جهادی است و فراگیرسازی شعار خدمت‌رسانی برای تحقق عدالت و پیشرفت را مطالبه می‌کنند.
امروزه با توجه به اینکه علاوه بر مسئولان دولتی، باید خیرین هم پای کار باشند، عملاً با وجود گروه‌های جهادی و حضور جهادگران داوطلب در تمامی بحران‌ها، رفع مشکلات نیز تسهیل خواهد شد. بی‌شک، جامعه و فرد در رابطه‌ای مستقیم هستند و تأثیر‌گذاری آنها بر یکدیگر بر کسی پوشیده نیست، از این‌رو تک تک افراد جامعه نقش مهمی در بالندگی آن جامعه ایفا می‌کنند. علاوه بر افراد، بنگاه‌های اقتصادی و شرکت‌ها نیز در قبال جامعه پیرامون خود مسئول هستند؛ اغلب کمک‌های خیرخواهانه فردی در جامعه ما فرهنگی جا افتاده و قابل پذیرش است اما کمتر شرکتی است که نگاهی دقیق‌تر نسبت به آنچه مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها نامیده می‌شود، داشته باشد و باید به آن بیش از پیش توجه شود. در عین حال پرداختن به مقوله اشتغال‌زایی نیز یکی از مهم‌ترین گره‌گشایی‌ها در کار مردم محروم است و امری است که نمی‌توان براحتی از کنار آن عبور کرد، زیرا هم نیاز شخصی افراد از این راه برطرف می‌شود و هم به پیشرفت کشور و رونق اقتصادی و در یک کلام محرومیت‌زدایی کمک می‌کند. این در حالی است که این روزها با شیوع ویروس کرونا بسیاری از اقشار ضعیف جامعه مانند کارگران از کار بیکار شده‌اند و توجه به امر اشتغال‌زایی این دسته از افراد جامعه امری لازم و اجتناب‌ناپذیر است.
 
لزوم افزایش نگاهی تخصصی در کارهای جهادی
عباس بخشی، مسئول روابط عمومی جمعیت امام رضایی‌ها درباره چگونگی آغاز به کار این گروه جهادی به «ایران» می‌گوید: مهم‌ترین بحث در زمینه گروه‌های جهادی این است که در حوزه کارهای جهادی و داوطلبانه نگاه علمی وجود داشته باشد. در کارهای تخصصی باید مجموعه‌های تخصصی با نگاه شتاب‌دهندگی راه‌اندازی شود. جمعیت امام رضایی‌ها یک مجموعه اجتماعی است که شتاب‌دهنده ایده‌های نوآورانه و دانش‌بنیان در عرصه اجتماعی است و به غیر از فعالیت در حوزه امداد و کمک‌رسانی و سازماندهی نیروهای داوطلب در فعالیت‌های اجتماعی و بلایای طبیعی، مؤسس و شتاب‌دهنده مجموعه‌های تخصصی در حوزه اجتماعی است. پس از حضور در بحران‌های متعدد، کمک به حل معضلات اجتماعی که مردم به طور مستمر با آن درگیر هستند از برنامه‌های مهم است.
به گفته این نیروی جهادی، در دین اسلام سفارش زیادی مبنی بر انفاق و یاری دادن به دیگر انسان‌ها شده است و آیات و احادیث در این باب بسیار است. اما خداوند متعال علاوه بر انفاق و احسان که اموری مستحبی هستند؛ حقی از خویش را در مال مسلمان قرار داده است که پرداخت آن را بر هر مسلمانی واجب کرده است. استفاده از این مال که خداوند در سوره انفال از آن به‌عنوان حق خود و رسول خود محمد خاتم (ص) نام می‌برد؛ مایه نگون‌بختی انسان می‌شود و چه بسا او را از دایره مسلمانی خارج می‌کند. اقتصاد پویا و البته حلال از اهداف یک جامعه اسلامی است. این وجوهات شرعی، پشتوانه مالی و مردمی است که خداوند متعال به وسیله آن راهی برای پیشرفت و تحقق معنای عدالت در جامعه اسلامی قرار داده است. البته آنچه که به ظاهر برای انسان مشهود است خروج سرمایه شخصی خود است حال آنکه به گواه قرآن و احادیث پرداخت وجوهات شرعی هم آثار و برکاتی معنوی و هم آثار مادی برای شخص مسلمان دارد.
به بیان او، این جمعیت با تأسیس سازمان امداد و کمک‌رسانی و راه‌اندازی پویش «کنارتم هموطن» که رسالتش امدادرسانی به آسیب‌دیدگان از بلایای طبیعی است، از بدو فعالیت برای یاری به هموطنان آسیب‌دیده در هر بحرانی از جمله سیل، زلزله، آبگرفتگی، طوفان شن و کرونا ورود کرده است. جمعیت امام رضایی‌ها با وقوع هر بحران در مرحله اول ضمن برآورد میزان خسارات، شناسایی و ارزیابی مشکلات اقدام به برنامه‌ریزی لازم برای کمک‌رسانی هدفمند می‌کند، همچنین در اقدامات نوعدوستانه مگاپروژه‌هایی از جمله آب‌رسانی دائم به روستاهای استان سیستان و بلوچستان را انجام داده است که در فاز اول و دوم به 24 روستا در این استان و در شهرستان‌های نیمروز، چابهار و دشتیاری به‌صورت دائم و زیرساختی آبرسانی شده است. ما در راستای ارائه خدمت به مردم از بدو تأسیس، با رویکرد تخصصی امداد‌رسانی در بحران‌ها سازمان امداد و کمک‌رسانی خود را با شعار «کنارتم هموطن» راه‌اندازی کردیم. کنارتم هموطن در جهت پیشرفت و سازندگی در مناطق بحران‌زده که اولویت امداد‌رسانی و حمایت در مسیر بازگشت به زندگی عادی خود را دارند، می‌کوشد. از ابتدای فعالیت در سال 1396 همزمان با زلزله کرمانشاه سازمان امداد و کمک‌رسانی جمعیت امام رضایی‌ها در 30 بحران از جمله سیل، زلزله، آبگرفتگی، بحران کم‌آبی، طوفان شن و کرونا حضور داشته است.
بخشی درباره سازمان داوطلبان و خدمات خیریه‌ای این سازمان بیان می‌دارد: سازمان داوطلبان با هدف ارائه خدمات عام‌المنفعه اجتماعی و حضور در بحران‌ها به‌عنوان نیروی امدادرسان از طریق ایجاد کانون‌های داوطلب استانی تشکیل شده و به‌عنوان بازوی اجرایی سازمان امداد و کمک‌رسانی به امدادرسانی و دیگر موضوعات از جمله فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی در جامعه می‌پردازد. «آدم و حوا»هم مجموعه‌ تخصصی مشاوره و تسهیل‌گری ازدواج برای کلیه افراد آماده جهت تشکیل خانواده در قالب ازدواج دائم و تک‌همسری است. این مجموعه با شبکه‌سازی همسان‌گزینی هوشمند جهت ترویج امر واسطه‌گری ازدواج و همچنین گسترش ازدواج صحیح اسلامی و ارائه خدمات تسهیل‌گری ازدواج، خدمات آموزشی و مشاوره‌ای با استفاده از ظرفیت تکنولوژی و فرایندهای هوش مصنوعی اقدام می‌کند. «سفره‌دار» نیز مجموعه اطعام و قربانی با هدف اطعام نیازمندان جامعه و همه کسانی که در تأمین معیشت و خوراک روزانه خود با مشکل روبه‌رو هستند تشکیل شده است. اشتغال زندانیان نیز یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مجموعه‌های جهادی است که به‌صورت تخصصی به آن می‌پردازیم. «کاردرست» مجموعه‌ تخصصی کارآفرینی اجتماعی است که به زنان سرپرست خانوار و نیروهای مولد کار در مناطق محروم می‌پردازد و مادرانه؛ مجموعه تخصصی سلامت مادران امیدوار با هدف بهبود سلامت مادر و کودک و ارتقای وضعیت تغذیه، بهداشت و درمان زنان بدسرپرست، مناطق محروم و آسیب‌دیده کشور است که به مادران باردار و شیرده و نوزادان‌شان در مناطق محروم و آسیب‌دیده کشور کمک می‌کند. طرح «دهم‌های 10 تومانی» هم یک نوآوری جدید در حوزه مشارکت‌های مردمی بود که بانیان خیر با تشکیل شبکه خیرین هر ماه کمک‌های مالی خود را به یک بخش اختصاص می‌دهند.مسئولیت اجتماعی (csr) یکی دیگر از روش‌های تأمین مالی است که شرکت‌ها را مجاب می‌کند با همراهی خیریه‌ها میزان تعهد اخلاقی خود را به عموم جامعه و مشتریان خود نشان بدهند. این جهادگر در این باره توضیح می‌دهد: جمعیت امام رضایی‌ها از ابتدا در تمام بحران‌ها و اقدامات اجتماعی خود با جذب مشارکت مالی شرکت‌ها اقدام به انجام امور خیر کرده است. 41 شرکت، بنگاه‌های اقتصادی و سازمان با جمعیت امام رضایی‌ها در چهارچوب مسئولیت‌های اجتماعی همکاری داشتند.
بخشی با بیان اینکه مردم کشور ما ذاتاً مهربان هستند و شکی در این مسأله وجود ندارد، معتقد است: با این همه هر یک از ما باید نسبت به مشکلات تک تک افراد جامعه مسئولیت داشته باشیم، مسئولیت اجتماعی، فردی و مسئولیت‌های اجتماعی سازمان‌ها و نهادها سبب می‌شود، همدلی رقم بخورد و مشکلات نیز کمرنگ شوند.
 
تأثیر مدیریت درست بر عملکرد گروه‌های جهادی
حسین امینی، مدیر گروه جهادی حامی نیز با اشاره به اهمیت مدیریت در بحث گروه‌های جهادی به «ایران» توضیح می‌دهد: به طور کلی اگر گروه‌های جهادی مدیریت خوبی داشته باشند و بتوانند کارآفرینی کنند، مؤثر هستند. در مسائل پزشکی که ما خودمان به طور خاص در این حوزه فعال هستیم، به علت گسترش خانه‌های بهداشت در کل کشور و مدیریت‌های بهداشتی، خوشبختانه مشکلات زیادی وجود ندارد، این در حالی است که در بحث دسترسی مردم به پزشکان متخصص، هنوز محرومیت‌هایی وجود دارد. به اعتقاد من بهتر است، اردوهای جهادی با هزینه‌های دولت و نیروهای مسلح در این خصوص صرف شود و با مدیریت درست بتوان از این پتانسیل خوب استفاده کرد. بودجه‌ها باید در جاهای درست و بجا هزینه شوند تا بتوان بهترین نتیجه را گرفت. در عین حال اردوهای جهادی در حوزه‌های پزشکی امکانات بالایی مانند کانکس‌های مجهز و تخصصی هم نیاز دارند و کمی با سختی‌هایی در جهت محرومیت‌زدایی همراه هستند.
او درباره گروه‌های جهادی که در حوزه پزشکی به مناطق محروم خدمات می‌دهند، می‌گوید: برخی خدمات مانند خدمات دندانپزشکی زیاد به بررسی‌های بعدی نیاز ندارند و بسیار هم مؤثر هستند. پرکردن، عصب‌کشی و خدماتی از این دست می‌توانند بسیار کارآمد باشند. در حوزه‌های عمرانی هم گروه‌های جهادی بسیار خوب عمل کرده‌اند، در این زمینه در جهت آبرسانی به روستاها در سال‌جاری اقدامات شایانی انجام شده است. در بحث بهبودسازی مدارس هم کارهای مثبتی صورت گرفته اما همچنان به مدیریت‌های قوی‌تری نیاز است.
مدیر این گروه جهادی درباره افرادی که در دوران کرونا اقدام به حمایت از قشر محروم در جهت پیشگیری و کاهش بیماری داشتند، بیان می‌دارد: در دوران کرونا بویژه در سه ماه اول شیوع بیماری، به طور کلی این داوطلبان بودند که کار را بخوبی جمع کردند، در میان داوطلبان هم اقشار مختلفی از جمله روحانیون و کسبه اصناف مختلف حضور فعال داشتند.
امینی در پاسخ به این سؤال که چه پیشنهاد یا توصیه‌ای می‌توان به مردم داشت که احساس همدلی و همیاری در آنها تقویت شود، محکم و مصمم پاسخ داد که در بحث زلزله کرمانشاه همه شاهد بودیم چقدر کمک‌های مردمی زیاد بود، با وجود این نبود مدیریت درست به برخی مشکلات دامن زد، به نظر من به هیچ عنوان نیازی نیست که برای افزایش احساس همدلی در مردم توصیه‌ای داشته باشیم، مردم ما در هر بحرانی احساس مسئولیت اجتماعی بالایی دارند و همدل و همراه هستند.
 
جوانان، اعضای فعال قرارگاه‌های جهادی
مرتضی قلری، مسئول قرارگاه جهادی حاج قاسم سلیمانی هم با اشاره به این که شروع به کار قرارگاه به سال 1390 بازمی‌گردد، به «ایران» می‌گوید: از سال اول قرارگاه ما فعالیت‌های مختلفی در جهت محرومیت‌زدایی انجام می‌داد، هر کجا که سیل یا زلزله‌ای رخ می‌داد و بحرانی پیش می‌آمد که نیاز به امدادرسانی داوطلبانه بود، حضور داشتیم تا این که پس از شهادت حاج قاسم سلیمانی چند گروه جهادی با یکدیگر ترکیب شده و تبدیل به قرارگاه جهادی با هدف محرومیت‌زدایی شد و همزمان بحث کمک‌های مؤمنانه نیز بعد از فرمایشات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مبنی بر لزوم شدت یافتن کمک‌های مؤمنانه، افزایش یافت، از ابتدای شیوع کرونا تاکنون نیز حجم فعالیت‌ها در زمینه پیشگیری و مقابله با کرونا افزایش پیدا کرد.
او با بیان اینکه بهتر است گروه‌های جهادی در بحث اشتغالزایی فعالانه‌تر عمل کنند، می‌افزاید: به قول معروف به جای این که ماهی دست افراد بدهیم، بهتر است که ماهیگیری به ایشان بیاموزیم، کار سختی است، ولی همه تلاش خود را می‌کنیم تا به نتیجه برسیم؛ از سوی دیگر یکی از سختی‌های کار ما این است که متاسفانه برخی از افراد، خود تمایلی به حرفه آموزی ندارند و ترجیح می‌دهند که مستقیماً از کمک‌ها برخوردار شوند، با این همه تلاش و سعی ما بر این است که حرفه‌آموزی را توسعه دهیم و در این خصوص با شرکت‌های مختلف تعاملات خوبی را برقرار کرده‌ایم، خانم‌های سرپرست خانوار هم که از جمله اقشار مهم گروه هدف هستند، در این طرح فعال بوده و در حرفه‌های مختلف اشتغالزایی کرده و در مدت زمان کوتاهی به درآمدزایی می‌رسند.
قلری در ادامه به افزایش حجم کاری در دوران کرونا اشاره کرده و توضیح می‌دهد: مجموعه ما در دوران کرونا در بحث ضدعفونی و توزیع ماسک و بسته‌های معیشتی به صورت گسترده فعالیت کردند، برخی هم به عنوان کمک پرستاراز میان گروه‌های جهادی به بیمارستان‌ها عازم شدند تا به کمک کادر درمان شتابند.  همکاران ما بیشتر از قشر جوان هستند و اغلب دانشجو و دانش آموزانی هستند که میل و عطش به کمک‌رسانی در آن‌ها وجود دارد، پاسدارها و بازاری‌ها هم درصد بالایی از جمعیت ما را به خود اختصاص می‌دهند. در زمینه اشتغالزایی که بازاری‌ها و کارخانه دار‌ها بسیار فعال هستند، به عنوان نمونه در کارخانه فولاد و کارخانجات موادغذایی در بحث اشتغال جذب نیرو داشتیم.او در ادامه با بیان اینکه در برخی ماه‌های سال حجم کاری به طور محسوسی بیشتر است، می‌افزاید: در ماه‌های رمضان و محرم فعالیت‌های بیشتری داریم و تعداد خیرین در این ماه‌های سال بسیار بیشتر می‌شود و بنا بر سنت‌های چند هزار ساله مردم ایران در این ماه‌ها فعالیت‌های گروه‌های جهادی نیز بیشتر می‌شود، البته در ماه محرم بیشتر بحث پخت و توزیع غذا مطرح است.
به گفته این مدیر گروه جهادی، شناسایی نیازمندان از دو طریق انجام می‌شود، عده‌ای معرف دارند و ما برای تحقیق مراجعه می‌کنیم، عده‌ای هم خودمعرف هستند که در صورت نیاز با ارائه وام و بحث تعمیرات مسکن سعی می‌کنیم تا از آلام آن‌ها بکاهیم. با سپاه هم همکاری خوبی داریم، سپاهی‌ها در بحث‌های فرهنگی – اجتماعی بسیار فعال و کمک‌رسان هستند.
او درخصوص چگونگی افزایش کارهای جهادی در سطح کشور می‌گوید: در بحث گروه‌های جهادی، مقام معظم رهبری فرموده‌اند که مشکلات کشور جز با کار جهادی حل نخواهد شد، مسئولان باید جهادگونه وارد کار شوند و شب و روز نشناسند. همچنین امام خامنه‌ای در فرمان 9 ماده‌ای که به گروه‌های جهادی دادند، فرمودند که کارهای جهادی خود را رسانه‌ای کنید، این اتفاق سبب می‌شود، مردم با دیدن تلاش‌ها و کارهای جهادی و دریافت خروجی لازم و مؤثر، بیشتر به همدلی و همیاری تشویق شوند.  توصیه من برای بهبود عملکرد گروه‌های جهادی در امر محرومیت‌زدایی به مسئولان نیز این است که هر یک از مسئولان باید تجربه کار جهادی داشته باشند تا هم با جامعه آشنا شوند و هم گاها دچار غرور کاذب نشوند و به قولی متواضع و خاکی باشند. مردم همواره پای کار بودند و هستند، هر زمان، چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور نیاز بوده، همواره با هدف محرومیت‌زدایی شاهد حضور مستمر مردم هستیم.  

یادداشت
تأثیر و خدمات متقابل فرد و جامعه برای گره‌گشایی از آسیب دیدگان

معصومه محمدی
فعال داوطلب جهادی
با نظر به اجزای کره خاکی، از خاک و آب و آتش تا پدیده‌های اجتماعی و هر عنصر و شاخصی که آدمی با آن سر و کار دارد، مبرهن است که جزء به جزء در گرو همکاری و همیاری یکدیگرند و هر اتفاقی به همت جمعی مؤثر واقع خواهد شد، تا جایی که خدمت رسانی جامعه به افراد و افراد به جامعه در ادبیات کهن ایران نیز نمود دارد.بارزترین شاهد مثال این همدلی بیتی از شعر سعدی شیرازی است که در سده‌های پیشین سروده شده است. «بنی آدم اعضای یکدیگرند/ که در آفرینش ز یک گوهرند»
رسالت بشر در انسانیت، کمک‌‌رسانی و خیرخواهی برای همنوعان و دیگر موجودات از حیوانات گرفته تا طبیعت خلاصه می‌شود. از دیرباز خیریه‌هایی خودجوش شکل گرفت. فلسفه این کار خشنودی خداوند است و لیکن انسان‌ها دریافتند که این کارهای خیر علاوه بر اینکه خشنودی خدای سبحان را به ارمغان می‌آورد،  موجبات خیر رسانی به خودشان نیز خواهد شد و به تجربه رسیدند که هرگاه گره‌ ای بگشایند، گره کار خودشان نیز به امداد غیبی، به خیرخواهی سایرین و اثر عمل شان گشایش خواهد یافت.
از قدیم الایام افراد کارهای خیر کوچک را با دل‌های بزرگ صورت می‌دادند. اما بعد از انقلاب صنعتی بازار و اقتصاد جهان متحول شد. با تغییر زمانه و اقتصاد، دیگر نیاز بشر هم در آستانه‌ تحول قرار گرفت. گسترش نیاز بشر به اقدامات داوطلبی و وسیعی احتیاج داشت که افراد عادی جامعه چندان توان اجرایی بالایی برای آن نداشتند، این طور نیست که با افراد محدود و خیرخواه نشود، کاری پیش برد اما جوامع به جهت تأمین نیاز و اقدامات خیرخواهانه انسانی، مستلزم همیاری دوجانبه افراد و بنگاه‌های اقتصادی شدند.
شاید این ضرب‌ المثل حکیمانه را شنیده باشید که دیگران کاشتند و ما خوردیم، ما بکاریم و دیگران بخورند، همه‌ ما به این کاشت و برداشت احتیاج داریم. حکایت ورود صنایع و کارخانجات به امور خیرخواهانه هم همین رنگ و بو را دارد. اصلاً اگر اربابان و صاحبان صنایع در فکر نیازسنجی، احیا و توسعه جوامع و مردمان شان نباشند، چرخه صنعت و تولید ایشان بازخواهد ایستاد، چرا که تولید آنان به دست جامعه انسانی رقم می‌خورد و پیشرفت و توسعه‌ کارخانه‌هایشان مرهون همین مردم شریف و زحمتکش هستند. در حقیقت ورود صنایع و شرکت‌ها به عرصه خدمت‌ رسانی به جامعه و قشر روستانشین و محروم، موجبات تربیت نیروی انسانی برای خودشان را فراهم می‌سازد.
گسترش فرهنگ  خدمت ‌رسانی به مردم محروم،  بخش بزرگی از مسئولیت اجتماعی صاحبان صنایع است که با ایفای آن جامعه رنگ بهتری گرفته و اثرات آن به مدیران کارخانه‌ها و صنایع باز می‌گردد.جوامع صنعتی و افراد کم بضاعت به مثابه پازلی هزار گوشه‌‌اند که از طریق مرتفع ساختن موانع و نیازهای یکدیگر، شکل پیدا کرده و تصویر منسجم و زیبایی خلق خواهند کرد. بی شک، پروژه‌هایی باید به طور خاص در دست بررسی قرار داده شود تا به صورت ریشه‌ای به مشکلات پرداخته و راه حل دائمی برایش در نظر گرفته و اجرا شود. از آنجایی که جامعه و افراد رابطه‌ مستقیمی با یکدیگر دارند، پرواضح است که تأثیرات عمیقی نیز بر همدیگر می‌گذارند و قابلیت ارائه  خدمات متقابلی دارند تا موجبات رشد و پویاسازی یکدیگر را فراهم سازند؛ گروه‌های جهادی علاوه بر مردم خیر ایران، دست یاری  صاحبان صنایع و بنگاه‌های اقتصادی را طلبیده تا اتفاقات موثر و دائم الخیری را رقم بزنند. از همه مدیران  کارخانجات بزرگ سراسر کشور دعوت به عمل می‌آید تا در این امر خطیر یاری گر مردمان نجیب و شریف این مرز وبوم باشند و سهم بزرگی در رفع محرومیت آنان ایفا نمایند. قطعاً این اقدامات خداپسندانه، موانع تولید آنان را نیز از میان خواهد برداشت و خیر این خدمت‌رسانی متوجه تولید ملی خواهد شد. امید که ایشان با تکیه به کمک‌های خیر مردم و نگاه دغدغه‌مندانه بنگاه‌های اقتصادی و شرکت‌های بازرگانی و تجاری که در قالب مسئولیت اجتماعی خود، همراه جمعیت‌های جهادی شدند، قرین موفقیت و سربلندی بیشتری باشند.