یوسف حیدری
گزارش نویس
با عشق دست روی تار و پود جُل می‌کشد و نگاهش می‌کند. از تصور اینکه وقتی جل را روی اسب می‌اندازد چه شکوهی پیدا می‌کند سر از پا نمی‌شناسد. می‌گوید هر کدام از این جل‌ها برای خودش داستانی دارد. این یکی را که می‌بینی نشان ملی دارد و قرار است در موزه کردستان به نمایش دربیاید. می‌خواهم نسل‌های بعد از من هنر زنان کرد را ببینند و به آن عشق بورزند. دختران کرد خودشان جل اسب عروسی‌شان را می‌بافند و روز عروسی روی اسب می‌اندازند. البته چند سالی است دیگر کسی از این کارها نمی‌کند. من آخرین بازمانده هنر جل بافی در دهگلان هستم؛ هنری که میراث مادران سرزمین کردستان است و تلاش می‌کنیم به فراموشی سپرده نشود.
این جل مربوط به یکی از اقوام بلبان‌آباد است. آن یکی هم برای یکی از اقوام دهگلان. این یکی برای یکی از خان‌های ما بود که الان خارج از کشور است ولی من همان طرح را دوباره بافته ام. نرگس محمدی جل‌های آویخته شده روی دیوار را نشان می‌دهد و داستان هر کدام از آنها را روایت می‌کند. می‌گوید تا 20 سال قبل هر دختر کرد برای روز عروسی‌اش باید جل اسب می‌بافت و با همان به خانه بخت می‌رفت. زیبایی جل هنر عروس آن طایفه را نشان می‌داد. مادرم بافنده بود و در خانه گلیم می‌بافت. در هر خانه‌ای دار گلیم برپا بود و مادران برای جهیزیه دخترشان گلیم می‌بافتند. البته نتوانستم برای عروسی خودم جل ببافم چون اسب نداشتم. برای ماشین هم که نمی‌شود بافت. اما الان همه چیز ماشینی شده است. من و خواهرانم از او یاد گرفتیم. امروز ما 4 دختر و دو عروس همگی گلیم و جل می‌بافیم. البته سال‌هاست این هنر فراموش شده ولی من و 50 نفر از زنان منطقه بلبان آباد دهگلان با راه‌اندازی تعاونی تلاش می‌کنیم این هنر را زنده نگه داریم. 14 سال قبل همسرم را از دست دادم. در این سال‌ها تلاش کردم روی پای خودم بایستم. حالا با این کارگاه، زنان زیادی مثل من مشغول کار هستند و چرخ زندگی شان می‌چرخد.
«اسب کرد یکی از بهترین نژادها در ایران است. نرگس مهره‌های گوشه جل را به دست می‌گیرد و می‌گوید: این مهره‌ها را می‌بینی، ما به آن شیلانه می‌گوییم. زنان کرد برای تزئین لباس از شیلانه استفاده می‌کنند. با همین شیلانه جل را تزئین می‌کنیم. جنس جل از پشم است. اگر از نخ اکریلیک استفاده کنیم، اسب عرق‌سوز شده و پشت‌اش زخمی می‌شود اما پشم عرق اسب را می‌گیرد. این چاک وسط را می‌بینی؟ اسب کرد درشت است و یال‌های بلند دارد. بافنده این جل آنقدر عاشق اسبش است که این چاک را درست کرده تا وسط گردن اسب قرار گیرد و سر نخورد. این صدف‌ها را هم برای چشم و نظر آویزان می‌کنیم. با این حلقه‌ها هم جل را روی بدن اسب محکم می‌کنیم.»
با عشق و علاقه از جل بافی و اسب کرد حرف می‌زند. نرگس یکی از آخرین بازمانده‌های بافنده جل است. می‌گوید « با تعدادی از زنان شهر سنت جل‌بافی را زنده نگه داشته است. زنان کرد همیشه با لیاقت هستند و این هنر اجدادی باید حفظ شود. خدا را شکر سفارش می‌گیریم و می‌بافیم. همه کارهای ما فروش می‌رود البته چند تایی هم به عراق فرستادیم. این جل را یک عراقی سفارش داده و ما هم طرح پرچم عراق را در ریشه‌های آن بافتیم. این یکی هم برای یکی از اهالی اصفهان است که نام او را در گوشه جل می‌بافیم تا دست به دست نچرخد و اصالت آن حفظ شود. این یکی هم برای اسب عرب است و چند روز دیگر به صاحب‌اش تحویل می‌دهیم. خوشبختانه این هنر روی زمین نمی‌ماند و هنوز هم طرفدار دارد. این جل 4 میلیون تومان قیمت دارد و این یکی هم 3 میلیون تومان. قیمت هر کدام به طرح و نقشه و موادی است که در آن به کار رفته. در بندر ترکمن هنوز هم رسم است عروس با اسب به خانه بخت برود. از آنجا هم مشتری زیاد داریم. به ما سفارش بافت جل می‌دهند و می‌خواهند پای جل زنگوله هم بندازیم. روزی که عروس را با اسب به خانه داماد می‌برند این زنگوله‌ها با بالا و پایین رفتن اسب تکان می‎‌خورند. چند سالی است جوانان به این هنرهای دستی علاقه زیادی پیدا کرده‌اند. این را نرگس می‌گوید و چند تایی از سفارش‌های مشتری‌ها را نشان می‌دهد؛ مشتری‌هایی که 20 تا 25 سال دارند.» اکثر مشتری‌های ما جوانان هستند. جالب اینکه سفارش می‌دهند در جل از رنگ جیغ استفاده کنیم یا اسم خودشان را روی آن ببافیم. گاهی هم می‌خواهند گل‌های آن درشت باشد. قبلاً ماشین‌های شان را اسپورت می‌کردند اما الان می‌خواهند اسب شان را اسپورت کنند. واقعاً دیدن اسب با این جل‌ها چشم‌ها را خیره می‌کند. معمولاً قبل از مسابقات یا در پایان مسابقات اسب سواری این جل‌ها را به تن اسب می‌کنند. البته فقط برای اسب استفاده نمی‌شود. برخی آن را به دکور یا دیوار می‌زنند. گاهی برای سفره‌خانه‌ها هم از آن استفاده می‌کنند. گاهی هم بین جوان‌هایی که سفارش می‌دهند، رقابت وجود دارن. می‌خواهند که گل‌های جل آنها زیباتر از بقیه و چشم نواز باشد.
نرگس محمدی از تعاونی‌ای که با کمک زنان شهر راه انداخت تا زنان سرپرست خانوار و تحت پوشش بهزیستی برای خودشان درآمدی داشته باشند، می‌گوید: «چند سال قبل این تعاونی را به راه انداختم. 20 نفر از زنان سرپرست خانوار و 20 نفر هم که تحت پوشش کمیته امداد هستند همراه با 10 نفر از زنان بافنده در این تعاونی کار می‌کنند. علاو بر جل، دیوارکوب و کوسن و کناره هم می‌بافیم. همه این محصولات هم مشتری دارند و فروش می‌روند. با فروش آنها چرخ زندگی خانواده‌های این 50  بانو هم می‌چرخد. باور کنید خیلی از توریست‌ها عاشق این هنرهای دستی هستند. متأسفانه در منطقه ما توریست نمی‌آید. مسئولان باید برای جذب گردشگر در منطقه بلبان‌آباد کاری کنند. اگر پای توریست به منطقه ما باز شود خیلی از هنرهای دستی دوباره احیا می‌شوند و زنان هنرمند این منطقه دوباره دار گلیم بافی و جل بافی را احیا می‌کنند.»
نرگس بازوبند و افسار چرمی روی دیوار را هم نشان می‌دهد که هر کدام‌شان با سکه‌های قدیمی تزئین شده‌اند و می‌گوید: «پیدا کردن این سکه‌ها دشوار است. زنان کرد برای تزئین لباس‌هایشان از این سکه‌ها استفاده می‌کنند. این بازوبند مرا ببین. از این سکه‌ها به آن زده‌ام. برای تزئین افسار اسب هم از این سکه‌ها استفاده می‌کنیم. اسب در فرهنگ کرد با ارزش و مورداحترام است. اسب نماد نجابت و استواری است و به همین دلیل بهترین جل را برای اسب می‌بافیم و تن او می‌کنیم.»