زهره توکلی
خبرنگار
ممنوعیت قانونی صید ترال هم نتوانست جلوی تخریب بستر زنده خلیج فارس را بگیرد. یک سال پیش بود که نمایندگان در بهارستان صید ترال در خلیج فارس را به‌مدت دو سال ممنوع کردند. اما شواهد نشان می‌دهد که همچنان شناورهای متخلف در حال جارو کردن بستر زنده خلیج فارس هستند. تنها در بوشهر در سال‌جاری 160 فروند شناور صیادی به‌دلیل صید ترال توقیف شده‌اند. صید ترال شیوه مخربی است که مثل جارو برقی به جان هر جنبده و آبزی که در بستر دریاست، می‌افتد و موج‌های آبی خلیج همیشه فارس را از آبزیان خالی می‌کند. صید ترال در دنیا چندین سال است که منسوخ شده و آنها به سمت صید بی‌خطر «گرگور» رفته‌اند. گرگور به قفس‌های ماهیگیری ساخته شده از سیم‌های فلزی به شکل یک نیم‌کره‌ گفته می‌شود. کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با الزامی کردن روش صید «گرگور»، باعث شده‌اند تا تعداد ماهی و میگو در سواحل این کشورها افزایش یابد.
صید ترال «کف روب» است، صیادان با استفاده از توری که به شکل کیسه بوده و انتهای آن کاملاً بسته شده در نزدیکی بستر کف دریا یا لایه‌های میان آبی و با فاصله از کف دریا، به صید آبزیان اقدام می‌کنند. به گفته کارشناسان با هربار کشش تور ترال حدود ۵ تا ۲۵درصد محیط زنده بستر دریا از بین می‌رود لذا آسیب‌های زیادی را به زیستگاه‌های آبزیان خلیج فارس وارد کرده است.
در حقیقت صید «ترال»، پاک تراشی می‌کند و از دلفین و کوسه گرفته تا هرگونه موجود دریایی را به دام می‌اندازد و تا این موجودات و آبزیان به عرشه کشتی برسند، به علت فشار در تور می‌میرند چون بسیاری از پستانداران آبی مانند وال‌ها و بچه وال و دلفین‌ها نمی‌توانند فشار آب را تحمل کنند. بنابراین در سطح آب نفس کشیده و زندگی می‌کنند.
با وجود استفاده از این نوع صید در کشور، به گفته کارشناسان در هیچ جای دنیا این نوع صید اعمال نمی‌شود. در کشور‌های پیشرفته از طریق رادار زیر آب را مشاهده می‌کنند و فقط در مکان‌هایی که تجمع ماهی باشد تور را می‌اندازند تا ماهی‌ها صید شوند.
البته در کشور ما نیز قرار شده تحقیقات برای جایگزینی روش‌های دیگر نظیر روش صید میان آبی به جای روش «ترال» به‌صورت پایلوت انجام شود اما انجام آن نیازمند ابزارها و شناورهای خاص و... است که هنوز در اختیار محققان قرار نگرفته است.
نظارت و مدیریت ممنوعیت صید ترال در استان بوشهر با 936 کیلومتر مرز آبی و قرار گرفتن 8 شهرستان در طول این نوار ساحلی به طور حتم سختی‌هایی دارد چرا که بسیاری از شناورها بدون هویت و مجوز وارد آب‌ها می‌شوند که نظارت بر آنها نیازمند تعداد کافی نیروی انسانی است.
مدیرکل شیلات استان بوشهر درباره آبزیانی که شامل ممنوعیت صید ترال می‌شوند به «ایران»، می‌گوید: شیوه صید ترال به استثنای فصل آزادی صید میگو که معمولاً هرسال در ماه‌های مرداد و نیمه اول شهریورماه انجام می‌شود، طبق قانون در تمامی طول سال، ممنوع بوده و انجام آن جرم محسوب می‌شود. البته در فصل آزادی صید میگو هم تنها شناورهایی حق مشارکت در صید میگو را دارند که دارای مجوز صید میگو باشند و این صید نیز به‌مدت محدود انجام می‌شود.
با توجه به اینکه ممنوعیت صید ترال از آذرماه سال گذشته آغاز شده و حدود یک سال از اجرای آن می‌گذرد، علی بازدار در خصوص مشکلات شیلات استان بوشهر طی این مدت برای کنترل و نظارت بر روش صید ترال در دریای خلیج فارس می‌افزاید: استان بوشهر 927 کیلومتر مرز آبی دارد لذا کنترل و نظارت این مسافت نیاز به نیروی انسانی مجرب و امکانات کافی دارد، با این حال و با وجود همه کمبودها اداره کل شیلات استان بوشهر در حد وسع و توان خود در طول سالیان گذشته تاکنون با قاطعیت و شدت تمام با این پدیده به طور جدی مبارزه کرده است.وی تصریح می‌کند: در این راستا، شیلات استان بوشهر شناورهای مجرم و متخلف زیادی را متوقف کرده و پس از تشکیل پرونده قضایی، مجرم را معرفی و مورد جریمه و اعمال قانون قرار داده است به طوری که متخلفان در کمیسیون رسیدگی به تخلفات، به‌مدت 90 روز تعلیق پروانه صید شده‌اند و حتی آنها را به‌مدت 6 ماه محروم از دریافت سوخت یارانه‌ای کرده است.
این مسئول در خصوص کاستی‌های موجود برای نظارت بر این روش صید در استان اظهار می‌دارد: نبود امکانات و ساز و کارهای کنترلی کافی، ضعف قوانین و آیین‌نامه‌ها و عدم بازدارندگی و نامتعادل بودن میزان جرم و جریمه، سخت و پیچیده بودن فعالیت نظارت و پایش دریا، وجود قایق‌های بدون هویت از جمله کاستی‌های موجود است که توجه به این کاستی‌ها و حل این مشکلات می‌تواند کمک خوبی در جهت نظارت بر دریا باشد.
وی با اشاره به برخی راهکارها و نیازهای استان برای پیشگیری بهتر از صید ترال در استان بوشهر می‌گوید: الکترونیکی کردن تصمیم‌های کنترلی و نظارتی، افزایش نیروهای انسانی و شناورهای مجهز و پیشرفته و تخصیص بودجه کافی به یگان‌های نظارتی می‌تواند ما را برای پیشگیری بهتر از صید ترال در استان یاری دهد.
بازدار درباره چگونگی فعالیت تیم‌های گشتی استان در خلیج فارس و سازمان‌های همکار با شیلات در این زمینه اظهار می‌دارد: اصولاً گشت‌های یگان براساس گزارش های دریافتی میزان آلودگی منطقه‌ای به لحاظ صید غیرمجاز، اهمیت صیدگاه‌ها و برنامه‌ریزی‌های انجام شده فصلی و نوبه‌ای و مستمر انجام می‌شود. سازمان پخش فرآورده‌های نفتی در تأمین سوخت شناورها از بنادر صیادی و تردد آنها در دریا همکاری دارند، سپاه پاسداران هم در دریا و صیدگاه‌ها در برخورد با شناورهای مجرم و متخلف در امر صید ترال حسب مورد همکاری می‌کند.
 توقیف ۱۶۰ فروند شناور صیادی در آب‌های بوشهر
به دنبال نظارت بر ممنوعیت صید ترال در استان بوشهر، فرمانده یگان حفاظت منابع آبزیان شیلات استان بوشهر نیز در این باره می‌گوید: با توقیف یک فروند لنج صیادی خوزستانی در محدوده ۱۰ مایلی جزیره خارک به‌دلیل انجام صید ممنوعه ترال در خارج از محدوده مجوز، شمار شناورهای صیادی توقیف شده در آب‌های این استان در سال‌جاری به ۱۶۰ فروند افزایش یافت.
به گزارش ایرنا، سرهنگ قدرت الله حاتم وند می‌افزاید: از آغاز سال‌جاری تاکنون ۱۶۰ شناور و ۱۶ خودرو متخلف که به صید غیرمجاز و حمل آن اقدام کرده بودند در استان بوشهر توقیف شده‌اند.
وی تصریح می‌کند: در این زمینه 5 هزار و ۱۲۱ کیلوگرم میگو و 3 هزار و ۶۴۱ کیلوگرم ماهی از این شناورها کشف شده است.
حاتم وند ادامه می‌دهد: با وجود اعتراض صیادان سنتی به صید ترال شناورهای صنعتی با اینکه فعالیت این شناورها از یک سال پیش تاکنون ممنوع شده است اما صید غیرمجاز همین صیادان در همه فصل‌های سال با ادوات مخرب ترال ادامه دارد و آسیب‌های فراوانی به ذخایر آبزیان و گونه‌های ارزشمند آبزی وارد کرده است.

افشین عسگری
مسئول دریایی اداره کل حفاظت محیط‌ زیست هرمزگان
اگرچه شیوه سنتی صید ترال یا همان «جل کشی» قدمتی طولانی در بین صیادان سنتی و ساحل نشینان جنوب دارد ،اما مباحث صید ترال از زمان ورود شناور‌های ترالر صنعتی که از چین آمده بودند و به کشتی‌های چینی معروف بودند در بین مدیران و صیادان آغاز شد. سازمان شیلات کشور برای بیش از یکصد فروند شناور صنعتی مجوز صید ماهی میکتوفیده (فانوس ماهیان) به روش صید ترال میان آبی صادر کرده بود. بررسی درست یا غلط بودن صدور این مجوز‌ها و نحوه نظارت بر آنها موضوع این یادداشت نیست، لیکن تخلفات آشکار تعدادی از این شناور‌ها مانند صید خارج از صیدگاه، عدم رعایت فاصله 12 مایلی از ساحل، صید غیر هدف، صید در عمق کم و غیره موجب اعتراض بسیاری از صیادان سنتی و فعالان محیط زیستی در استان‌های جنوبی شد.
عدم برخورد مناسب با شناورهای متخلف مذکور از سوی نهاد متولی موجب شد ارگان‌های دیگر نیز موضوع صید ترال را مورد بررسی قرار دهند. در نهایت بر اساس مصوبه کمیسیون آب، کشاورزی و محیط زیست مجلس شورای اسلامی هرگونه صید ترال از ابتدای آذر ماه سال 99 به‌مدت دو سال ممنوع اعلام شد. پیگیری کارشناسان و همچنین درخواست‌های مکرر صیادان و ساحل نشینان از مسئولان در سفرهای استانی موجب شد رئیس‌جمهور در تاریخ 28/8/1400 در نشست با نخبگان و فعالان محیط زیستی دستور جلوگیری از صید ترال را صادر کند.
اما صید ترال چیست؟ در این روش صید، توری قیف مانند که به وسیله طناب‌هایی به انتهای شناور متصل شده‌اند، به دنبال شناور کشیده می‌شود، باله‌های ابتدای تور موجب می‌شوند آبزیان به طرف انتهای تور هدایت شده و در آنجا به دام بیفتند. تا اینجا نگرانی فقط مشخص نبودن صید هدف و امکان گیر افتادن انواع موجودات دیگر همچون دلفین‌ها، لاک‌پشت‌ها، کوسه‌ها و دیگر آبزیان در این تورها و صدمه به تنوع ژنتیکی اکوسیستم دریایی است، اما بسیاری از این شناور‌ها اقدام به صید به روش ترال کف یا همان کف روبی می‌کنند. بدین منظور تور را توسط ابزاری به کف دریا هدایت نموده و آنگاه اقدام به کشیدن تور در کف دریا می‌نمایند. این ابزار تخریب‌هایی در مقیاس بزرگ در کف دریا ایجاد می‌نماید که از جمله این تخریب‌ها می‌توان به شکستن مرجان‌ها، تخریب بستر، تخریب لانه آبزیان کف زی، ایجاد کدورت بالا در لایه پایینی و در نتیجه کاهش اکسیژن محلول آب، از بین بردن لارو ماهیان و آبزیان علی الخصوص آبزیانی که نزدیک کف، شکار یا زندگی می‌کنند، خسارت به زیستگاه، از بین بردن فیتو پلانگتون‌ها و زئوپلانگتون‌ها و حذف جلبک‌ها و علف‌های دریایی اشاره کرد. این اثرات باعث کاهش تنوع زیستی گونه‌ها و تغییرات وسیع اکولوژیکی و زیست‌محیطی می‌شوند. تصور کنید با یک لودر بزرگ یک جنگل را شخم بزنید. ضمن اینکه توری بزرگ را بالای درختان پهن کرده باشید که هیچ موجود زنده‌ای توان فرار را نیز نداشته باشد. به همین دلیل صید ترال دارای میزان صید غیر هدف بسیار بالایی است. براساس تحقیقات و مقالات علمی منتشره بین 4 تا 15 سال طول می‌کشد تا آثار تخریب صید ترال در بستر از بین رفته و محیط به حالت اولیه برگردد.
تقریباً در تمام دنیا این روش صید در آب‌های کم عمق منسوخ شده است.حتی برای صید آبزیان کف زی مانند میگو نیز از دیگر روش‌ها مانند قفس‌های صید میگو استفاده می‌شود. در حال حاضر تنها در قسمت‌هایی از آب‌های عمیق اقیانوسی در اعماق بالای 250 متر از روش ترال میان آبی استفاده می‌شود. در این آبها برای دستیابی به صید هدف از تجهیزاتی مانند فیش فایندر (ماهی یاب) یا نت ساندر (ابزاری که محل قرار‌گیری تور را مشخص می‌نماید) استفاده می‌کنند. همچنین تور‌ها به گونه‌ای طراحی می‌شوند که امکان فرار آبزیان غیر هدف میسر باشد. مثلاً در باله‌های تور ترال منافذ بزرگی برای فرار آبزیان بزرگ جثه یا لاک پشت‌ها تعبیه می‌شود.
متأسفانه به رغم دستورات اکید ریاست جمهور و نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی مبنی بر ممنوعیت این روش صید ،همچنان مشاهده می‌شود شناور‌های متخلف  یا غیر مجاز از صید ترال برای صید بیشتر و دستیابی به منافع مالی بهتر استفاده می‌نمایند، غافل از اینکه این روش صید در نهایت منجر به نابودی زیستگاه آبزیان و کاهش صید صیادان در بلندمدت خواهد شد. متولیان امر باید به این موضوع توجه داشته باشند که صید یک گونه از آبزیان، افزایش آمار صید و حتی اشتغالزایی اندک، ارزش تخریب اکوسیستم و بیکاری جمع کثیری از صیادان سنتی و ساحل نشینان را خواهد داشت یا خیر؟
در پایان پیشنهاد می‌شود نظر به دستورات ریاست جمهور مبنی بر ممنوعیت صید ترال، ارگان‌های متولی نسبت به اطلاع‌رسانی، آموزش و جایگزین کردن روش‌های دیگر صید به جای صید ترال اقدام نمایند.

امیرعباس وفائی
کارشناس‌ارشد گردشگری
اقتصاد جهان را می‌توان به چهار دوره اصلی اقتصاد کشاورزی، اقتصاد صنعت، اقتصاد خدمات و اقتصاد تجربه تقسیم‌بندی کرد. با توجه به محدویت‌های موجود در بخش‌های کشاورزی و صنعت، اهمیت بخش گردشگری که جزو دوره‌های اقتصاد خدمات و تجربه است، بیش از پیش به چشم می‌خورد. با بررسی اجمالی عوامل پیشرفت و توسعه در کشورهای پیشرو در این صنعت، به این نتیجه می‌رسیم که تمامی این کشورها، علاوه بر وجود زیرساخت‌های مناسب، از نهادهای مناسب آموزشی، نیروی انسانی توانمند و آشنا با دانش نظری و عملی این صنعت و همچنین یک نظام تدوین استراتژی توسعه منابع انسانی مؤثر برخوردار هستند. یکی از مهم‌ترین هدف‌های این استراتژی آن است که چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی افراد مناسب، در زمان مناسب در سمت‌های تخصصی مناسب خود قرار گیرند.
صنعت گردشگری ماهیتی خدماتی دارد و محصول اصلی آن تجربه‌ایست که گردشگر و میهمان از حضور در مقصد کسب می‌کند. بنابراین دانش و مهارت کارکنان و عرضه‌کنندگان صنعت نقش بسیار مهمی در کیفیت تجربه، ایجاد رضایت و در نهایت توسعه گردشگری در آن مقصد خواهد داشت.
متأسفانه امروزه بخش منابع انسانی صنعت گردشگری ایران به محلی برای اشتغال فارغ‌التحصیلان بیکار مانده سایر رشته‌های تحصیلی تبدیل شده است! کارکنانی که هیچ انگیزه و دغدغه دیگری به جز کسب درآمد و سود حداکثری در کوتاه‌مدت ندارند. به نظر می‌رسد که روابط و لابی‌گری نقش اول را در اشتغال بخش دولتی ایفا می‌کند و بخش خصوصی نیز از فقدان دانش حرفه‌ای و آموزش اصولی رنج می‌برد. از نظر نگارنده، فقدان نیروی انسانی با کفایت، جلوتر از مواردی مانند نبود زیرساخت‌، قوانین دست و پا گیر و... اصلی‌ترین چالشی است که گردشگری ایران با آن
مواجه شده است.

اما راه حل این مشکل چیست؟
توسعه منابع انسانی دربرگیرنده معرفی، حذف، اصلاح و تعدیل، جهت‌دهی و راهنمایی فرایندها به نحوی است که تمامی افراد و گروه‌ها را به کسب مهارت، دانش و شایستگی ضروری انجام وظایف کاری در حال و آینده توانا سازد. ماهیت خاص صنعت گردشگری کارکنانی را می‌طلبد که دغدغه توسعه کشور، فرهنگ و این صنعت را داشته باشند و در کسب دانش، برقراری ارتباط مؤثر، خیرخواهی و محبت به دیگران، تأمین نیازهای دیگران و حل مشکلات در زمان بحران توانمند باشند. بنابراین آموزش هدفمند و صحیح منابع انسانی چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی از اهمیت زیادی برخوردار است.
به نظر می‌رسد بخش دولتی صنعت در ایران نیازی مبرم به ایجاد انگیزه و دغدغه در کارکنان از طریق مشوق‌های مالی و غیر مالی، آموزش و پوست‌اندازی آهسته و پیوسته دارد. بدین معنا که پس از بازنشستگی کارمندان فعلی، افراد بر اساس دانش، تخصص و انگیزه‌شان جذب شوند و نه بر اساس روابط و لابی‌گری! در بخش خصوصی نیز نیاز به بازنگری در فرایند آموزش و همچنین ایجاد دغدغه در کارکنان صنعت اهمیت فراوانی دارد.
به طور کلی فعالیت‌های توسعه منابع انسانی، به‌دنبال دستیابی به اهدافی نظیر انگیزش، یادگیری، عملکرد، توانایی تغییر، بهبود دانش، مهارت و شایستگی است. فراموش نکنیم که این منابع انسانی هستند که سطح کیفیت گردشگری را در هر کشوری افزایش و یا کاهش می‌دهند. امید است شاهد آن باشیم که افراد مناسب، در زمان مناسب در سمت‌های تخصصی مناسب خود قرار گیرند.