محمد معصومیان
گزارش نویس
خوشحالی فروکش کردن کرونا به سرعت جای خود را به نگرانی از آلودگی هوا داده است؛ سالمندانی که می‌توانستند کمی با خیال راحت به فعالیت روزمره و ورزش سبک در پارک‌ها برگردند حالا دلهره جدیدی پیدا کرده‌اند. نگرانی از تأثیر سمومی که چند سالی هست با چشمان غیرمسلح هم می‌توان در تهران دید؛ در پیاده‌رویی خلوت با درختان زرد و نارنجی پاییزی که به رنگ خاکستری درآمده‌اند، کوه‌هایی که دست سیاه آلودگی آنها را از افق تهران پاک کرده و مردمی که با چشمان قرمز و سرهای سنگین از سرب بی‌حوصله‌تر شده‌اند، اما در این میان سالمندان بیشترین آسیب را می‌بینند.
دکتر احمد باقری مقدم متخصص پزشکی ورزشی توصیه می‌کند که انتخاب اول، ورزش در خانه باشد. چون به دلیل افزایش عمق و تکرار تنفس، میزان آسیب دیدگی از آلودگی هوا بیشتر از زمان عادی است: «اگر قصد ورزش در فضای بیرون دارید ابتدا به هشدار آلودگی هوا دقت کنید. در مرحله دوم اول صبح یا بعد ازغروب اقدام به ورزش کنید. چنانچه میزان آلودگی بالای 100 پی‌پی‌ام باشد سالمندان، کودکان و بیماران قلبی و ریوی در فضای باز حتماً باید با رعایت جوانب ورزش کنند. در هوایی با میزان آلودگی بالای 150 پی‌پی‌ام ورزش ممنوع است و افراد سالم هم باید با شدت کمتر و زمان کوتاه‌تری ورزش کنند. توصیه می‌شود در پارک‌های بزرگ و با برنامه هوازی کاملا سبک این کار را بکنند.»
تنها با ماسکی روی صورت روی صندلی پارک نشسته است. هرچند دقیقه یک بار از صندلی برمی‌خیزد و دور کوتاهی می‌زند و دوباره می‌نشیند. انگار نمی‌خواهد به نفس نفس بیفتد تا هوای آلوده‌ بیشتری را به ریه‌هایش بفرستد. کنارش می‌نشینم و سر حرف را باز می‌کنم. رحمان با شیارهای عمیقی روی صورت، 72 ساله است و بازنشسته آموزش و پرورش، ناظم مدرسه‌ بوده و هنوز هم می‌شود مهربانی را در آهنگ کلامش شنید. به قول خودش از معدود افراد دور و برش بود که با این سن و سال و درگیری ریه توانست از پس کرونا بربیاید. از نظر خودش پیاده‌روی‌های منظم پیش از کرونا باعث شد که بتواند جان سالم به در ببرد: «چون ریه‌ام در کرونا آسیب دیده بود الان اضطراب دارم نکند این هوا باعث شود آسیب بیشتری ببیند. در خانه‌  هم می‌مانم حالم بد می‌شود، همسرم دائم پنجره را می‌بندد تا هوای بیرون داخل نیاید و خانه دم می‌کند. واقعاً مانده‌ام لای منگنه تا چند ماه پیش از ترس کرونا نمی‌شد بیرون آمد الان هم بچه‌ها زنگ می‌زنند و غرغر می‌کنند که به سلامتی‌ام اهمیت نمی‌دهم.» به این فکر می‌کنم که یک سالمند، تمام این دوسال چقدر فشار اضطراب را تحمل کرده است از طرفی باید مراقب سلامت بدن خود باشد و از طرف دیگر دلهره بیمار شدن و دردسرهای درمان آنها را بیش از اندازه فرسوده کرده است.
اما همه مانند رحمان این جرأت را ندارند که از خانه بیرون بیایند. مانند نصیر و ساره که یکی مشکل ریوی دارد و سابقه سرطان و دیگری ناراحتی قلبی و درد کمری که ضعف قلب باعث شده نتواند آن را عمل کند. آنها که تمام این دو سال را در خانه حبس بوده‌اند قبل از تشدید آلودگی هوا ظهرها در خلوتی کوچه‌ها پیاده‌روی می‌کردند اما حالا دیگر خطر نمی‌کنند. نصیر می‌گوید: «دکتر بارها به همسرم گفته  کمردرد را با پیاده‌روی روزانه و قوی کردن ماهیچه‌ها درمان کند اما چطور در این هوا بیرون برویم؟ چند وقت پیش فکر کردیم برویم لواسان قدم بزنیم اما شلوغی و ترافیک باعث شد منصرف شویم. الان هم در خانه نشسته‌ایم و پنجره‌ها را بسته‌ایم، اما واقعاً این وضعیت عصبی کننده است.» ساره اما از پا ننشسته و روزها در خانه ورزش سبکی می‌کند. او  که از این وضعیت به تنگ آمده می‌گوید: «تا سر کوچه می‌روم خرید کنم و برگردم سرگیجه می‌گیرم. اصلاً دیدن این هوای خاکستری حالم را بد می‌کند. من مانده‌ام اینهایی که مجبورند برای کار بیرون بروند چطور تحمل می‌کنند؟»
مهری خانم تنها زندگی می‌کند و تا همین چند وقت پیش دلخوشی کوچکش قدم زدن با همسایه‌های قدیمی در پارک محله بود: «عصرها وقتی یک ساعت دور پارک محل قدم می‌زدیم با فاصله می‌نشستیم و حرف می‌زدیم و می‌خندیدیم اما چند روز پیش یکی از خانم‌ها در گروه واتس اپی نوشت که به خاطر آلودگی هوا بیرون نمی‌آید، انگار غصه عالم به دلم نشست. این دوسال کرونا به هر گرفتاری بود با ماسک و رعایت فاصله قدم می‌زدیم اما انگار آلودگی بدتر از کرونا است.»
او را در پارک می‌بینم که با دو زن دیگر نشسته‌اند و حرف می‌زنند. او تعریف می‌کند که این گروه از باشگاهی که قبل کرونا برپا بود حفظ شده و یکی از خانم‌ها که از جوانی ورزشکار بوده به آنها نرمش سبک می‌داده است: «واقعاً گاهی آرزو می‌کنم کاش تهران مثل همان دوره جوانی ما بود. خلوت و آرام بود این همه ماشین توی خیابان نبود.»
دکتر احمد باقری مقدم از توصیه همیشگی به سالمندان برای ورزش می‌گوید و از تأثیرات مثبت آن  روی سلامتی و پایین آوردن ابتلا به بیماری‌های مزمن. او معتقد است حتی در آلودگی هوا هم ورزش برای سالمندان نباید تعطیل شود اما احتیاط لازم است: «ورزش در فضای باز بخصوص کنار خیابان و پارک ها و مراکز پرتردد جای مناسبی نیست. فضاهای سرپوشیده و سربسته با تهویه مناسب مانند منزل و سالن ورزشی شرایط مناسب‌تری برای ورزش سالمندان دارند.»
باقری مقدم چهار گروه برنامه تمرینی برای سالمندان را مهم می‌داند: «ورزش هوازی برای ارتقای سطح قلبی و تنفسی که در منزل قابل انجام است. اگر در منزل دستگاه تردمیل یا دوچرخه ثابت باشد می‌توان از آنها استفاده کرد وگرنه با حرکاتی مانند راه رفتن درجا و رفت و برگشت در دو الی سه قسمت در طول روز به مدت یک ربع تا 20 دقیقه برای هر ست این برنامه تمرینی را انجام دهند. سالمندان با توجه به آلودگی هوا حتی در منزل زمان این تمرینات هوازی را کم و شدت را پایین بیاورند اما متوقف نکنند.» تمرینات تقویت عضلات با وزنه سبک و کش یا دو آب معدنی به عنوان وزنه می‌تواند انجام بگیرد. تمرینات کششی و انعطاف برای همه مفاصل، تمرینات تعادلی برای جلوگیری از زمین خوردن هم از دیگر برنامه‌هایی است که سالمندان باید آن را انجام دهند.
اما در کنار ورزش خانگی برای کاهش تأثیرات مضر آلودگی هوا تغذیه مناسب هم شرط لازم است. استفاده از آنتی اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها که می‌توانند عوارض آلودگی را کم کنند مانند ویتامین‌های آ، ای و سی توصیه‌ای است که دکتر باقری مقدم دارد: «میوه و سبزیجات باید جزو برنامه غذای روزانه باشد. مصرف مایعات در سالمندی بخصوص در زمان آلودگی برای دفع مواد سمی هم لازم است. سالمندان عزیز نباید منتظر حس تشنگی باشند چون در این گروه سنی این حس کاهش پیدا می‌کند بنابراین باید به صورت منظم هر دو یا سه ساعت یکبار یک لیوان آب مصرف کنند.»
استفاده از شیر و لبنیات با توجه به کلسیم بالا می‌تواند در خنثی کردن سرب موجود در آلودگی هوا کمک کننده باشند: «در مجموع اگر سالمندی در شرایط ورزشی دچار علائمی مانند تنگی نفس، درد قفسه سینه، احساس کاهش سطح هوشیاری یا اختلال تکلم شده باید ورزش را قطع و برای کمک‌های درمانی و مصرف دارو اطلاع رسانی کند.» آخرین توصیه دکتر باقری مقدم، مراقبت بیشتر  هنگام ورزش بخصوص برای بیماران دچار آسم یا نارسایی قلبی است که باید با شرایط ویژه‌تری مانند حضور یک همراه و مصرف درست قرص‌ها باشد و البته تمرین با شدت پایین‌تر.
ورزش سالمندان نه تنها برای جلوگیری از بیماری  بلکه برای بالا بردن روحیه آنها ضروری است. حالا که آلودگی هوا باعث شده سالمندان از جمع‌های خود فاصله بگیرند باید به ورزش در خانه تشویق‌شان کرد تا از زندگی جا نمانند.