یوسف حیدری
گزارش نویس
مرد عصا زنان پیش می‌رود. گاهی می‌ایستد و به انتهای پیاده رو خیره می‌شود. قبض آب در دستانش مچاله شده و تا خورده است. بالاخره سروکله یک نفر پیدا می‌شود. پسر جوان با هندزفری مشغول صحبت است و مرد تصور می‌کند او با خودش حرف می‌زند. نزدیک که می‌شود مرد اشاره‌ای می‌کند و با دست عابربانک را نشان می‌دهد. پسر با کمی مکث با نفر پشت خط تلفن خداحافظی می‌کند وخودش را به او می‌رساند. مرد با موهای جوگندمی و دستانی لرزان قبض آب را نشان می‌دهد و می‌گوید: «‌جوان خیر ببینی، این قبض را برای من پرداخت کن. امروز آخرین مهلت است و اگر پرداخت نکنم جریمه می‌شوم.» پسر کارت بانکی مرد را می‌گیرد و بعد از پرسیدن رمز، مبلغ را پرداخت می‌کند. لحظه خداحافظی مرد عصا را به دیوار تکیه می‌دهد و می‌گوید: «باور کن بی‌سواد نیستم اما می‌ترسم رمز را اشتباه بزنم و دستگاه کارتم را بخورد. همه حقوق بازنشستگی‌ام داخل این کارت است. پرداخت الکترونیکی هم برای ما سالمندان دردسر شده است. قبلاً با قبض می‌آمدیم داخل بانک و نوبت می‌گرفتیم. پول نقد می‌دادیم و بی‌دردسر به خانه برمی‌گشتیم. اما الان بانک قبول نمی‌کند و باید با عابر بانک یا با گوشی موبایل پرداخت کنیم. من هیچ اعتمادی به این گوشی‌های جدید ندارم و با این گوشی هم که فقط زنگ می‌زنم. اینجا هم باید منتظر بمانم تا یک نفر برای من قبض پرداخت کند.»
سازمان ملل شعار امسال روزجهانی سالمند را «بهره‌مندی عادلانه همه سنین از فناوری دیجیتال» اعلام کرد، اما بسیاری از سالمندان رابطه خوبی با فناوری‌های دیجیتال ندارند. برخی این فناوری‌ها را فرزندان ناخواسته‌ای می‌دانند که نمی‌توان با آنها کنار آمد. هنوز هم دوست دارند برداشت و پرداخت پول را در شعبه بانک انجام بدهند. گوشی هوشمند به جای خود، برخی شان حتی علاقه‌ای به کارت بانکی هم ندارند و دل کندن از اسکناس برایشان سخت و دشوار است. اما کرونا زندگی شمار قابل تأملی از سالمندان را تغییر داد. حضورآنها در شبکه‌های مجازی و استفاده از گوشی‌های هوشمند بیشتر از قبل شد. تعدادی از آنها کنار آمدن با فضای دیجیتال و استفاده از فناوری‌های روز را به‌دلیل ناچاری می‌دانند ولی همچنان نسبت به انجام کارهای مالی با استفاده از اپلیکیشن‌های بانکی مقاومت می‌کنند.
روی صندلی پارک نشسته و با خوشحالی به صفحه گوشی موبایلش خیره شده است. منتظر برقراری تماس تصویری با دخترش است تا بتواند با نوه‌اش صحبت کند. می‌گوید از وقتی یاد گرفته تماس تصویری بگیرد هر روز با تنها نوه‌اش صحبت می‌کند. «زمان جوانی ما از این خبرها نبود. برای اینکه حال کسی را بپرسی باید به خانه‌اش می‌رفتی یا تلفن می‌زدی. با آمدن موبایل و برنامه‌های هوشمند گوشی، مردم خیلی از کارهای روزانه‌شان را با همین گوشی 200 گرمی انجام می‌دهند. بعد از شیوع کرونا بچه‌ها برای من گوشی هوشمند گرفتند اما کارکردن با آن را بلد نبودم. با اصرار دخترم تماس تصویری و فرستادن پیام و صوت را یاد گرفتم. حالا می‌بینم آنقدر‌ها هم بد نیست. در کانال‌های خانوادگی عضو شدم و از حال فامیل خبر دارم. برای چند ساعتی سرم گرم می‌شود. هر روز هم با دخترم تماس تصویری می‌گیرم و چند دقیقه‌ای با نوه‌ام صحبت می‌کنم. به نظرم کرونا باعث شد ما هم با دنیای دیجیتال و فضای مجازی کنار بیاییم.»
دکتر بهنام شریعتی روانپزشک و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران هم معتقد است بسیاری از سالمندان در دوران کرونا سراغ یادگیری تکنولوژی و فناوری دیجیتال رفته‌اند. «شاید برخی تصور می‌کنند سالمندان با تکنولوژی رابطه خوبی ندارند و سالمندی سن یادگیری نیست یا اینکه سالمندان نمی‌توانند چیزهای جدید یاد بگیرند. یا اینکه دیگر شخصیت‌شان شکل گرفته و الان وقت آن نیست یاد بگیرند، اما با سال‌ها مطالعه‌ای که در زمینه سالمندان دارم معتقدم این بحث امروز زیر سؤال رفته و دور از واقعیت است. اگر بخواهم مثال روشنی در این زمینه بزنم باید به دوران کرونا که تقریباً همه کشورهای جهان با آن درگیر هستند اشاره کنم. کرونا باعث شد ارتباطات اجتماعی بسیار کم شود و مردم از یکدیگر دور شوند. ماه های اول موضوعی که مطرح شد منزوی شدن سالمندان بود و اینکه این گروه بیشتر از بقیه در خطر هستند. بعد از چند ماه راه‌های جایگزین پیدا شد و اتفاقاً خیلی از سالمندان با تکنولوژی ارتباط برقرار کردند. مثال روشن آن تماس‌های تصویری است که بسیاری از سالمندان تا قبل از شیوع کرونا علاقه‌ای به یادگیری آن نداشتند ولی در همین ایام نحوه برقراری این ارتباط را آموختند. اطراف ما سالمندانی هستند که با فرزندان شان تماس تصویری می‌گیرند یا در گروه‌های خانوادگی فضای مجازی عضو می‌شوند و پیام رد و بدل می‌کنند.»
از نگاه این روانپزشک هنوز هم عده‌ای از سالمندان نمی‌خواهند با فضای مجازی یا دنیای دیجیتال ارتباط بگیرند.« درصدی از سالمندان هستند که نمی‌خواهند با فضای مجازی یا دنیای دیجیتال ارتباط بگیرند. البته همین افراد اگر مجبور باشند و در شرایطی مثل کرونا قرار گیرند ممکن است خیلی از آنها سراغ تکنولوژی و دنیای دیجیتال بروند. اینکه چرا برخی از سالمندان با تکنولوژی روز رابطه خوبی ندارند به‌دلایل مختلفی برمی‌گردد. اولین دلیل شخصیت سالمند است. سالمندان بیشتر از جوانان احتیاط می‌کنند. تجارب جدید را به سختی قبول می‌کنند و کمتر تصمیمات ناگهانی می‌گیرند. ممکن است برای هر تصمیمی بیشتر فکر کنند یا در مقابل شرایط جدید مقاومت کنند. این افراد با تجارب جدید سخت خو می‌گیرند. هرچقدر این تجارب ناشناخته‌تر و حساسیت زیادی داشته باشند سخت‌تر با آن کنار می‌آیند. دسته دوم سالمندانی هستند که اختلال یادگیری دارند. این اختلال از دوران جوانی آغاز و تا سالمندی ادامه پیدا می‌کند. فعالیت‌های پیچیده‌ای مثل امور مالی و بانکی حساسیت بالایی دارند و دقت و ظرافت بیشتری می‌خواهد. مثلاً باید چند رمز عبور به یاد داشته باشیم. برخی از سالمندان که اختلال یادگیری دارند آموختن این نوع فعالیت‌ها برای آنها مشکل و دشوار است. مسأله بعدی وسواس و افسردگی است. این بیماری ممکن است از جوانی آغاز شود و تا سالمندی تداوم پیدا کند. افرادی که وسواس دارند با بعضی از تغییرات کنار نمی‌آیند و برای انجام آن شک بیشتری دارند. حوصله انجام خیلی از کارها را ندارند و سراغ یادگیری یا فعالیت جدید نمی‌روند. بنابراین زمانی که می‌خواهیم مسأله سالمندی و دوری آنها از تکنولوژی و دنیای دیجیتال را بررسی کنیم باید ببینیم این دوری بر اساس ناتوانی است یا نخواستن.»
اگر می‌خواهیم سالمندان با تکنولوژی کنار بیایند و‌آن را قبول کنند باید با تعاملات اجتماعی شروع کنیم نه مسائل مالی و بانکی. دکتر شریعتی با اشاره به اینکه سالمندان از دریچه تعاملات اجتماعی راحت‌تر با فناوری‌های دیجیتال روز کنار می‌آیند، می‌گوید: «باید آنها را با شبکه‌های اجتماعی و نحوه ارتباط‌ گیری آشنا کنیم و بعد کم‌کم سراغ مسائل مالی و آموختن آن برویم. مثال بارز آن همین ماجرای رمز ارزها یا همان ارزهای دیجیتال است. خیلی از ما با وجود اینکه می‌دانیم ارزهای دیجیتال جدید و سودآور هستند اما طرف آن نمی‌رویم.رمز ارزها تکنولوژی مالی و پیچیده ای است و برای خیلی از ما که تصورمان از پول همان کاغذ یا موجودی کارت بانکی است درک رمز ارز با وجود پایه علمی و اقتصادی دشوار است. حالا اگر چند سال دیگر اعلام کنند با ارزهای دیجیتال می‌توان خانه یا ماشین خرید خیلی از ما ممکن است به‌دلیل نیازی که آن زمان احساس می‌کنیم، سراغ آن برویم.»