سیاوش رضایی
خبرنگار
درحالی که درسال‌های ابتدایی دهه 90 شمسی، تعداد معدودی ایرانی با بازار ارزهای مجازی آشنا بودند، رشد شتابان قیمت رمزارزها و بازدهی خیره کننده آنها بخصوص ازسال 1397 که بیت کوین به مرز 20 هزاردلار رسید، بسیاری از سرمایه‌گذاران را راهی این بازارکرد. ازابتدای سال 2021 مصادف با دی ماه سال گذشته هم از یک سو جهش قیمت بیت کوین که بهای این ارزپرطرفدار را با رکورد 50 هزاردلار رساند و ازسوی دیگر توقف روند صعودی بورس تهران و ریزش شدید آن، زمینه حضور افراد بیشتری را دربازار ارزهای مجازی فراهم کرد. درهمین حال، قانونی شدن استخراج رمزارزها درکشورنیز باعث شد تا افرادی که ارزدیجیتال برای فروش دارند، افزایش یابد. به‌طوری که کمیسیون اقتصادی مجلس درگزارش اخیرخود ازخرید و فروش روزانه 700 بیت کوین معادل 40 میلیون دلار در بازار غیررسمی ایران خبرداد. گفتنی است، قیمت بیت‌کوین دربازه یک و شش ماهه به ترتیب 5.2 و 18.3 درصد کاهش یافته است، اما دربازه‌های یک و سه ساله به ترتیب 351 و 636 درصد بازدهی داشته است.
حال دراین شرایط، تعداد افرادی که روی گوشی‌های هوشمند خود، نوسان روزانه و لحظه‌ای ارزهای مجازی را رصد می‌کنند افزایش قابل توجهی پیدا کرده است.
معاوضه بیت کوین با پمپ بنزین و ایزوگام
فعالیت استخراج کنندگان غیرقانونی رمزارزها بخصوص بیت‌کوین باعث شده است تا ارزهای مجازی قابل معامله در بازار غیررسمی ایران افزایش قابل توجهی پیدا کند. بر اساس گزارش‌های وزارت صمت استخراج جهانی سالانه بیت‌کوین ۳۲۴ هزار معادل ۱۱.۹ میلیارد دلار است که برآورد می‌شود استخراج فعلی این رمز ارز به‌صورت غیر‌رسمی در ایران سالانه حدود ۴ تا ۶ درصد تولید جهانی، یعنی حدود ۱۹ هزار و ۵۰۰ بیت کوین باشد. بر اساس آمار و اطلاعاتی که وزارت صنعت، معدن و تجارت خرداد امسال اعلام کرده است تاکنون 3 هزار و 327 جواز تأسیس در زمینه استخراج رمز ارز صادر شده که 2 هزار و477 مورد از آنها معتبر است و مابقی باطل شده است. درهمین راستا درکنار کانال‌های بسیاری که درفضای مجازی درزمینه خرید و فروش رمزارزها فعال هستند، گشتی درسایت‌های خرید و فروش کالا و خدمات مشهور، آگهی‌های متنوعی را در ارتباط با ارزهای مجازی ازآموزش و استخدام تریدر با بیمه تا خرید و فروش ارز و دستگاه‌های استخراج آن نشان می‌دهد. توسعه روزافزون بازار ارزهای مجازی درکشورباعث شده تا این روزها، بازارمعاوضه با این ارزهای نوین نیز داغ شود. برهمین اساس برخی مشاوران املاک، واحدهای مسکونی را برای معاوضه با بیت‌کوین آگهی کرده‌اند. از یک دفتراداری 490 میلیون تومانی درتهران تا معاوضه ویلای 190 میلیارد تومانی. البته معاوضه با بیت‌کوین تنها به واحدمسکونی و دفتر اداری محدود نیست و درمیان آگهی‌های متنوع این بخش، چندین درخواست برای معاوضه پمپ بنزین سه منظوره شهری و بین راهی نیزدیده می‌شود. دایره معاوضه با بیت کوین به کالاها هم رسیده است، به طوری که یکی از شرکت‌های تولیدکننده ایزوگام برای معاوضه محصول صادراتی خود با بیت کوین اعلام آمادگی کرده است. با توجه به استقبال از استخراج رمزارزها نیز، بازار اجاره و فروش مزارع یا نیروگاه‌های با مجوز برای این کار داغ شده است. حتی برخی صاحبان مزارع دستگاه‌های ماینر دیگران را قبول می‌کنند. درکنار این‌ها، برخی افراد بیت کوین‌های گم یا فراموش شده را بازیابی می‌کنند.
اندازه بازار خرد رمزارزها
با وجودی که به‌گواه گزارش‌ها و نظر کارشناسان، بازار رمزارزها درکشور بخصوص بخش غیررسمی آن خیلی بزرگ است، اما بررسی آمارهای معاملات ریالی و خرد دراین بازار نشان می‌دهد که بخش عمده معاملاتی که درنهایت اعداد و ارقام بزرگی را به دست می‌دهد، مربوط به معاملات او تی سی یا خارج از صرافی است که میان دو یا چند نفر صورت می‌گیرد. درواقع بخشی از بازار رمز ارز تاریک است. زمانی که معامله میان دونفر صورت می‌گیرد و شخصی در ازای دریافت رمز ارز ریال پراخت می‌کند، قابل شناسایی نیست. درسال 99 به طورمیانگین روزانه 15 میلیارد تومان سرمایه وارد بازار رمزارزها شده است. اما پس از اوج‌گیری قیمت رمزارزها بخصوص بیت کوین از آبان ماه سال گذشته این عدد بیش از 10 برابر شد. درواقع با توجه به اینکه پرداخت‌های ریالی برای خرید و فروش رمزارزها سقف روزانه دارد، این معاملات خرد حجم بزرگی ندارد. برآوردهایی که از تعداد افرادی که وارد بازار رمزارزها شده و سرمایه‌گذاری کرده‌اند، بین 800 هزارتا یک میلیون نفر است که عمدتاً معاملات خرد و زیر 100 میلیون تومان است. حدود 200 تا 250 هزار نفرنیز به‌صورت حرفه‌ای از این بازار نوسان می‌گیرند. اما آن بخش ازمعاملات رمزارزها که به‌صورت کلان انجام می‌شود، همان معامله او تی سی است که میان دونفر براساس توافق انجام می‌شود و هزینه رمزارزها به‌صورت چک رمزدار بانکی پرداخت می‌شود.
 بازار بزرگ معاملات غیررسمی
دراین باره نیما امیرشکاری، کارشناس بانکداری الکترونیک و ارزهای مجازی درگفت‌و‌گو با «ایران» درباره آمارهایی که از مبادله رمزارزها درکشور اعلام می‌شود، گفت: بازار ارزهای مجازی درکشورما دارای دو بخش رسمی و غیررسمی است که به‌دلیل تحت نظارت نبودن بخش غیررسمی آن، اعدادی که درخصوص مبادله آن اعلام می‌شود، به واقعیت نزدیک نیست. وی افزود: عمده آمارهایی که درخصوص خرید و فروش ارزهای مجازی درایران ارائه می‌شود براساس عملکرد صرافی‌های آنلاین تخمین زده می‌شود، اما به علت اینکه بخش بزرگی از معاملات ارزهای مجازی دربستر صرافی‌های غیرایرانی انجام می‌شود، ارائه آماری دقیق ممکن نیست. وی تأکید کرد: با وجود این هم اکنون بازار غیررسمی ارزهای دیجیتال بسیار بزرگ است. امیرشکاری، همچنین درباره بخش رسمی بازار ارزهای مجازی، توضیح داد: براساس اعلام بانک مرکزی، استخراج کنندگان قانونی و با مجوز رمزارزها می‌توانند ارزهای دیجیتالی را که به دست می‌آوردند برای واردات کالا همانند ارز نیمایی به بانک مرکزی تحویل دهند، ولی این ارزهای دیجیتال سهم اندکی از بازار دارد.
به گفته وی، هم اکنون تعداد زیادی ماینر غیرقانونی درکشور فعال است که ارزهای دیجیتال به دست آمده را به‌صورت غیررسمی دربازار عرضه می‌کنند. این کارشناس بانکداری الکترونیک، اظهارکرد: عدم اعتماد به بازارهای سرمایه‌گذاری مرسوم و همچنین بازدهی بالای ارزهای مجازی باعث شده است تا تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران به سمت این بازار بروند.
وی ادامه داد: یکی از راه‌های برآورد میزان سرمایه‌ای را که وارد بازار ارزهای مجازی شده است می‌توان درمیزان خروج سرمایه از بازارهای دیگر مانند ارز، بورس و مسکن جست‌و‌جو کرد. وی اضافه کرد: درحالی که حجم نقدینگی درکشور با سرعت زیادی درحال افزایش است، اما شواهدی از ورود نقدینگی به بازارهای مرسوم نیست و برهمین اساس بخشی ازآن به بازار ارزهای مجازی وارد می‌شود. امیرشکاری درپاسخ به این پرسش که آیا خرید ارزهای مجازی به مثابه خروج ارز از کشور است، گفت: به محض اینکه ارزمجازی خریداری می‌شود، همان لحظه خروج ارز ازکشور رخ داده است. حتی خرید این ارزها با ریال نیز تبدیل به ارزهای خارجی می‌شود و درفضای ابری ازکشور خارج می‌شود.
این کارشناس اقتصادی درپایان افزود: این درحالی است که این سرمایه‌گذاری هیچ سودی برای اقتصاد ایران ندارد و تنها منافع آن به شخص سرمایه‌گذار می‌رسد.

همایون دارابی
کارشناس بازار سرمایه و دکترای مالی
بازار سرمایه روند پرنوسانی را در سال‌جاری ایجاد کرده است. از ابتدای سال تا خرداد ماه روند منفی و بعد از آن از خرداد تا میانه شهریور با رشدی شتاب‌دار بیش از 50درصد بازدهی را به ثبت رساند تا وارد یک دوره آرامش توأم با اصلاح شود. درمورد دلایل اصلاح باید گفت بازار درگیر بحث‌های متعددی بوده اما مهمترین عامل در این میان نگرانی بازار از بحث کسری بودجه دولت بوده است. در حال حاضر هر چند قیمت نفت و فرآورده‌های نفتی در اوج به سر می‌برد اما همچنان بحث کسری بودجه دولت پررنگ است، کسری بودجه دولت دو نگرانی عمده برای بازار سرمایه به همراه دارد که به نحوه جبران این کسری بودجه باز می‌گردد: نخست بحث تأمین بودجه از محل اوراق دولتی است به عبارت دیگر بازار سرمایه نگران آن است که تلاش دولت برای فروش بیشتر اوراق به رشد نرخ بهره منجر شود. رشد نرخ بهره به معنای رکود اقتصادی و فشار شدید بر بازار سرمایه است، براساس محاسبات هر 2 درصد افزایش نرخ بهره به معنای 10 درصد کاهش شاخص بورس است از این رو افزایش نرخ بهره در دو هفته پایانی شهریور ماه که منجر به فروش اوراق 22 درصد دولت گردید و تأمین کننده حقوق کارکنان دولت بود به کاهش نزدیک150هزار واحدی شاخص کل منجر شده و شاخص را از مرز یک میلیون و 600 هزار واحد به یک میلیون و 350 هزار واحد عقب راند. در همین حال افزایش نرخ بهره باعث تخصیص پول از سوی صندوق‌ها و شرکت‌ها به خرید اوراق دولتی و از سوی دیگر کمبود پول برای خرید سهام می‌شود.
نگرانی دوم برای بازار از محل کسری بودجه بحث تأمین کسری بودجه دولت از طریق تحمیل هزینه‌های بیشتر به بنگاه‌ها است، افزایش قیمت حامل‌های انرژی، قیمت فروش خوراک‌ها و افزایش هزینه‌های مالیاتی و عوارض گوناگون می‌تواند منجر به ترس سهامداران شود. در مقابل این دو نگرانی بازار با خبرهای امیدوارکننده‌ای نیز مواجه است، همچنان بهای نفت در سطح آرمانی به سر می‌برد و در همین حال بهای فلزات و مواد خام هرچند شکننده همچنان بالا قرار دارد این امر برای شرکت‌های بورس تهران که عموماً صادر کنندگان مواد پایه هستند خبر خوبی است. در همین حال با انتخابات ریاست جمهوری بهای ارز در سامانه نیما حالت با ثباتی به خود گرفته است. در حال حاضر اگرچه شرکت‌های صادر کننده ایران به واسطه فروش در سامانه نیما 25 درصد جریمه می‌شوند و از این نظر ایران یکی از محدود کشورهایی است که به جای تشویق صادرات به جریمه صادر کنندگان می‌پردازد اما حذف ارز 4200تومانی و رشد احتمالی نرخ ارز نیما -هر چند در حال حاضر به دلیل بالا بودن قیمت نفت دور از ذهن است- می‌تواند برای شرکت‌های ایرانی خبر خوبی در نیمه دوم سال باشد. در همین حال به تشدید نشانه‌های سیاست‌های نامناسب قیمت‌گذاری دستوری بویژه در صنعت خودرسازی و دارو و غذا امیدواری‌های بیشتری برای حذف این سیاست مخرب به چشم می‌خورد، در صورت اینکه دولت بتواند سیاست قیمت‌گذاری دستوری را ترک کند خبری بسیار خوب برای شرکت‌ها خواهد بود.
در حال حاضر برای نیمه دوم سال بازار سرمایه در چنبره و احاطه سیاست‌های دولتی بیش از پیش به‌نظر می‌رسد؛ از این‌رو سیاست‌های دولت در نحوه جبران کسر بودجه بوده و همچنین سیاست ارزی و نرخ بهره دولت برای شش ماهه دوم برای بورس حیاتی و تعیین کننده است، در واقع نیمه دوم امسال بورس، نیمه دولت و سیاست‌های آن است.