هدی هاشمی
خبرنگار
«پسرم علاقه بسیاری به فضای مجازی دارد. هرکاری هم کردم نتوانستم از این فضا دورش کنم. البته بودن در این فضا بد نیست حالا هم که درس و مشقش را مجازی پیگیری می‌کند. اما از اینکه همیشه سرش در گوشی است اذیت می‌شوم. سر میز غذا، گوشی دستش است، وقتی بیدار می‌شود با گوشی از اتاقش بیرون می‌آید. موقع مهمانی گوشی به‌دست است. حتی وقت خواب در تختخوابش هم درگیر فضای مجازی است. واقعاً نمی‌دانم چه کنم؟ البته که سعی کردم با کلاس‌های مختلف وقتش را پر کنم اما هنوز آنچنان موفق نشدم.»
این بخشی از صحبت‌های یکی از والدینی است که پسر دبیرستانی‌اش روز و شب آنلاین است و سرگرمی اش هم چرخیدن در فضای مجازی شده. البته این وضعیت، نقطه مشترک خیلی از خانواده‌هاست که این روزها فرزندان شان به‌خاطر کرونا، دوری از مدرسه و محدودیت‌های توصیه شده، بخش قابل توجهی از اوقات‌شان را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند. خانواده‌ها می‌گویند حالا حضور در فضای مجازی جزوی از زندگی دانش‌آموزان شده و همین موضوع چالش‌هایی برای آنها به‌وجود آورده است. اما واقعاً دانش‌آموزان دنبال چه موضوعاتی در فضای مجازی هستند؟ آنها چند ساعت وقت خود را در این فضا می‌گذرانند؟ کدام شبکه اجتماعی محبوب دانش‌آموزان است و چرا از آن شبکه استفاده می‌کنند؟ این سؤالاتی است که چند دانش‌آموز به آن پاسخ می‌دهند.
برخی‌ها می‌گویند که واتس‌اپ شبکه اجتماعی مورد علاقه‌شان است و برخی‌های دیگری هم به جذابیت‌های اینستاگرام اشاره می‌کنند.
پسرها: کل‌کل فوتبالی داریم
‌رامتین دانش‌آموز کلاس یازدهم رشته ریاضی است. پدر و مادرش قبل از کرونا برایش گوشی خریده‌اند و او دو سالی است که سیم‌کارت و گوشی مخصوص خود را دارد، از همان روزهایی هم که گوشی خرید وارد واتس‌اپ شد. این شبکه محبوب‌ترین شبکه برای رامتین است. خودش می‌گوید: «همه چیز در این فضا موجود است از ویدیو، گیف، تکس، ویس، تصویر و خیلی چیزهای مختلف دیگر. هر رده سنی هم می‌تواند در واتس‌اپ فعالیت کند، من خودم در گروه‌های مختلف عضو هستم از فوتبال گرفته تا گروه دوستان و فامیل تا اطلاعات عمومی. کلاً موضوعات جذاب و باحال را پیگیری می‌کنم. اینکه چرا به واتس‌اپ علاقه‌مندم شاید به این دلیل باشد که وقتی وارد این فضا می‌شوم در آن خوشحالم و البته وقتی خیلی خسته هستم به واتس‌اپ می‌روم و چرخی در این فضا می‌زنم تا خستگیم برطرف شود. پدر و مادرم می‌گویند که این فضا درگیرت می‌کند اما من برداشتم این است که اصلاً درگیر نمی‌شوم و حتی برای رفع خستگی هم خیلی خوب است. واتس‌اپ در این شرایط کرونا یک راه ارتباطی بین ما و معلمان‌مان و دوستان‌مان است. البته من اینستاگرام ندارم به این علت که پدر و مادرم بر این باورند که برای سن من خوب نیست. اما اجازه دادند در واتس‌اپ عضو شوم. کلاً یک ساعت تا دو ساعت در واتس‌اپ هستم که بیشتر با دوستانم درباره تیم فوتبال حرف می‌زنیم، کلاً کل‌کل با دوستانم را خیلی دوست دارم. البته بودن در واتس‌اپ یعنی بزرگ شدم و خودم را در این فضا می‌توانم ثابت کنم. اینکه با گوشی خودم و اکانت خودم وارد این فضا می‌شوم.»
ارسلان ١٦ سال دارد، کلاس دهم رشته ریاضی است او علاقه زیادی به اینستاگرام و بعد از آن واتس‌اپ دارد. در اینستاگرام پیگیر فوتبالیست‌ها است و در واتس‌اپ هم با گروه‌های دوستانش ارتباط برقرارمی‌کند تا از درس و مشق و فوتبال اطلاع پیدا کند: «عاشق فضای مجازی هستم. در زمان‌های مختلف برایم بسیار مفید است. بیشتر هم در اینستاگرام و واتس‌اپ فعال هستم و بعدش تلگرام. این فضا اطلاعات عمومی ما را بالا می‌برد، می‌توانیم چیزهای باحالی پیدا کنیم و برای دوستان‌مان بفرستیم. کانال فوتبالی زیادی دارم. من کلاً وقتی بیکار باشم وارد فضای مجازی می‌شوم و فکر می‌کنم روزی دو ساعت‌ونیم در این فضا بچرخم. علاقه ندارم که در این فضا دوستی پیدا کنم، دوستان مدرسه‌ام را فالو دارم.»
 آرمین دانش‌آموز کلاس دهم اما نظر دیگری دارد، او علت اصلی رفتن در این فضا را خانه نشینی و دوری از مدرسه می‌داند: «من قبل از کرونا کمتر وارد فضای مجازی می‌شدم اما الان ٢٤ ساعته گوشی دستم است، هم از شاد استفاده می‌کنم هم با اینستا می‌روم. قبل از کرونا تا ساعت ٢ مدرسه بودم و بعدش می‌آمدم خانه تا استراحتی کنم و درس‌ها را بخوانم شب می‌شد و آخر شب گاهی به فضای مجازی می‌رفتم اما حالا از صبح تا شب به‌خاطر آموزش‌ها هم مجبوریم با گوشی کار کنیم. کلاً فضای مجازی را خیلی دوست دارم و به‌نظرم برخی وقت‌ها چیزهای خوبی می‌شود از آن یاد گرفت مثلاً یک استعداد خاصی داشته باشید می‌توانید آن استعداد را در فضای مجازی به نمایش بگذارید و به‌همه مردم نشان دهید. خودم در اینستاگرام و واتس‌اپ خیلی فعال هستم. به اینستاگرام برای یاد گرفتن چیزهای مختلف می‌روم. ویدیوهای آموزشی می‌بینم، با افراد مختلف صحبت می‌کنم، عکس‌های دوستانم و لایوهایی را که می‌گذارند می‌بینم. در واتس‌اپ هم برای پیام دادن به دوستانم و فامیلم. روزانه ٣ ساعت توی اینستاگرام هستم، توی واتس‌اپ هم یک ساعتی هستم.»
هر امکاناتی قوانینی دارد
محمدحسن دانش‌آموز کلاس چهارم ابتدایی است، مادرش می‌گوید به‌خاطر آموزش مجازی مجبور شده برایش سیم‌کارت و تبلت بخرد. با تمام کنترلی که مادر روی پسرش دارد اما محمدحسن بیشتر وقتش را در واتس‌اپ می‌گذراند: «نباید وارد گروه‌هایی که در سن ما نیستند شویم. مادر این اجازه را نمی‌دهد که وارد هر کانالی شوم گوشی‌ام را چک می‌کند، همیشه هم از من خواسته تا فقط درس‌هایم را بخوانم و با دوستانم آنلاین بازی کنم. اما من خیلی وقت‌ها با دوستانم هم ویدیو کال می‌کنم. اینستا هنوز ندارم چون مامانم گفته اینستاگرام حواسم را پرت می‌کند.»
دختران: پیگیر آموزش و خریدهای آنلاینیم
دختران هم مثل پسرها علاقه‌مند اینستاگرام هستند اما آنها یک تفاوت جدی با پسرها دارند و آنکه دختران بیشتر علاقه‌مند صفحات آموزشی و روان شناسی هستند، در کنار این آنها عکس و تصویری را به اشتراک می‌گذارند که درباره زندگی شخصی‌شان است و البته دنبال کننده عکس‌های دوستانشان و صفحات خرید آنلاین هم هستند. فرگل دانش‌آموز کلاس یازدهم رشته علوم تجربی است، او در این باره می‌گوید: «کلاً از زمانی که کرونا آمد خیلی چیزها را آنلاین خریدم و به‌همین خاطر به فضای مجازی علاقه‌مندم هستم، در کنار این خیلی کلیپ‌های طنز و خنده در این فضا هست که می‌بینم و می‌خندم و همین کلیپ‌ها را برای دوستانم می‌فرستم و آنها هم می‌بینند و می‌خندند. در طول روز اگر حوصله‌ام سر برود وارد فضای مجازی می‌شوم.» سارا ١٥ ساله هم از ویژگی ‌های اینستاگرام می‌گوید، اینکه کلی صفحه آموزشی دارد و هر روز نکات جدیدی در این صفحات یاد می‌گیرد: «به اینستاگرام و یوتیوپ علاقه‌مندم، در این فضاها کلی مسائل مختلف یاد گرفتم. در اینستا صفحه‌های آموزشی و روان شناسی دارم و کلی صفحاتی است که برای اطلاعات عمومی‌ام مفید است. می‌توانم داخل این فضا کلی کلیپ‌های آموزشی ببینم و علاوه بر این در دورانی که نمی‌توانم خیلی از خانه بیرون بروم می‌شود از طریق فضای مجازی مهارت‌های جدید را یاد بگیرم یا اینکه مهارتی را که داشتم افزایش دهم، اینکه دوست هم ندارم با کسی که تا حالا ندیدم در فضای مجازی دوست شوم. ما در شبکه شاد درس می‌خوانیم و در فضای مجازی اطلاعات به‌دست می‌آوریم، البته در شاد هم صفحاتی است که فیلم‌های باحال می‌گذارد اما جذابیتش خیلی زیاد نیست.»
دانش‌آموزان را در شاد سرگرم کرده‌ایم
آخرین پژوهش وزارت آموزش و پرورش درباره زمان استاندارد حضور کودکان و نوجوانان در فضای مجازی در آذر ماه سال 96 بوه است. او بوه است. او می‌گوید میانگین زمانی که دانش‌آموزان پای اینترنت، تلگرام و امثالهم صرف می‌کنند بیش از دو ساعت در روز است. البته آن‌طور که معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش و پرورش می‌گوید: «این آمار چند سالی است که به روز نشده و پژوهش جدی درباره حضور دانش‌آموزان در فضای مجازی انجام نگرفته است». علیرضا کاظمی در این باره می‌افزاید «واقعیت این است که آمار تازه‌ای در این حوزه وجود ندارد و هم اکنون هم نمی‌توانیم بگوییم دانش‌آموزان چند ساعت در فضای مجازی هستند، چرا که این روزها آموزش مجازی انجام می‌شود و دانش‌آموزان چند ساعت از وقت‌شان را در شاد می‌گذرانند.» او می‌گوید: «اینستاگرام شبکه محبوب در کل کشور است و خب طبیعی است که دانش‌آموزان هم به این شبکه علاقه‌مند باشند. البته ما هم برنامه‌های مختلفی برای دانش‌آموزان در شبکه شاد داریم. به‌لحاظ پرورشی سعی کردیم در این دوران که دانش‌آموزان دور از مدرسه هستند با برنامه‌های مختلف آنها را توانمند کنیم، مهارت‌های زندگی را آموزش دهیم و البته معلمان در بحث پرورشی هم در شاد به ما کمک می‌کنند.»
علی رمضانی مدیرکل فرهنگی، هنری، اردوها و فضاهای پرورشی وزارت آموزش و پرورش هم درباره برنامه‌های شبکه شاد برای اوقات فراغت دانش‌آموزان می‌گوید: «فعالیت‌های متنوعی را در شاد برای بچه‌ها در نظر گرفته‌ایم، از بازی‌های رایانه‌ای گرفته تا سرود و نمایش و شعر و داستان. دانش‌آموزان بر اساس علاقه‌ای که دارند، می‌توانند اوقات فراغت خود را در شاد سپری کنند اما واقعیت این است فضای آموزش مجازی است و حضوری نیست و بچه‌ها هم با گوشی پای آموزش مجازی می نشینند.»

حسین میرزایی
مردم‌شناس عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی
یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های یک جامعه‌ انقلابی، یادآوری و ارزیابی مداوم آن آرمان‌ها و ارز‌ش‌های اساسی است که مردم به خاطر آنها دست به انقلاب زده‌اند. در همه انقلاب‌های بزرگ دنیا، این ارزش‌ها به‌عنوان منشوری مقدس برای آن کشورها عمل می‌کند و گاه پیامدهای فراملی آن تا سال‌های سال جامعه جهانی را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. اما تاریخ گواه آن است که بسیاری از انقلاب‌ها پس از وقوع، در اجرا و نهادینه‌سازی این ارزش‌ها در بطن جامعه خود ناکام می‌مانند و سال‌های سال زمان نیاز است تا آن ارزش‌ها -اگر استحاله نشده باشند- بر سرجای خود قرار بگیرند. انقلاب اسلامی ایران، یکی از بزرگ‌ترین، مهم‌ترین و اثرگذارترین انقلاب‌های تاریخ به‌شمار می‌رود. دو سالی است که این انقلاب چهل ‌سالگی خود را جشن گرفته و مرور نتایج و دستاوردهای پس از آن می‌تواند برای ما نمایان سازد که این قیام بزرگ مردمی تا چه حد به اهداف خود دست یافته و چه قدر تا رسیدن به نقطه آرمانی فاصله دارد. روزمرگی‌ها، رخدادها و نوسان‌های مقطعی از یک سو و تهدیدهای سخت و نرم دشمنان زخم‌خورده از سوی دیگر، ممکن است دستاوردهای اثرگذار و درازمدت انقلاب‌ را برای مردمان انقلابی و نسل‌هایی که دوران پیش از انقلاب را تجربه نکرده‌اند، پنهان نگه دارد، بویژه اگر این انقلاب بر ضد جریان سیاسی حاکم جهانی اتفاق افتاده باشد، به همین دلیل برجسته‌سازی و یادآوری آنها می‌تواند نگاه و چشم‌انداز ما را برای رصد پیامدها وسیع‌تر سازد.
در این یادداشت کوتاه، قصد بر این نیست چشم خود را بر برخی ناکامی‌ها و بحران‌های سیاسی-اجتماعی و اقتصادی چهل ‌ساله انقلاب اسلامی ایران ببندیم، بحران‌هایی که عمدتاً ناشی از فعالیت‌ها و دشمنی‌های سخت و نرم نظام استکباری جهانی بوده است، اما این تصاویر ما را دعوت می‌کنند تا در مقیاسی بزرگ به دستاوردهای این حرکت عظیم مردمی نگاهی منصفانه‌تر داشته باشیم. تبلیغات شدید و همه‌جانبه دشمنان این مرز و بوم، شاید به اندازه کافی اجازه ندهد تا این دستاوردها به وضوح دیده شوند و حتی برعکس، با استفاده از اقدامات خرابکارانه، جنگ رسانه‌ای و در نهایت با بحران‌سازی‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تصویری غیرواقعی و یکسویه از وضعیت کشور ارائه دهند.
آنچه مسلم است این است که کنار زدن پرده‌های ضخیم برای دیدن نور این حرکت مردمی با وجود مشکلات روزمره و بحران‌ها، بسیار دشوار است. تصویر روشن و دقیق معمولاً بعد از گذشت زمان از سوی مورخان منصف به‌ دست خواهد آمد اما در شرایطی که هجوم سیستماتیک و همه‌جانبه برای انتقال احساس ناامیدی و شکست در ذهن و بطن ما جریان دارد، گریزی نیست که لاجرم در ضمن تکاپو برای طی مسیر اصیل و حقیقی و در عین حال کاستن از دردها و زخم‌هایی که زمینه را برای دشمنان ما فراهم می‌کند، تصویری بزرگ ‌مقیاس از انقلاب کبیر اسلامی ایران ارائه دهیم. رسیدن به چنین تصویری خود بخشی از پیشبرد طرح انقلاب و زمینه‌ای برای اعتلای ظرفیت تاب‌آوری و ایستادگی ایرانیان، به‌عنوان سوژه‌ اصلی انقلاب است. شاید بهترین، واقع‌بینانه‌ترین و منصفانه تصویری که از این انقلاب چهل‌ساله ارائه شده را بتوان در کتاب «صعود چهل ساله»، اثر مشترک محمدحسین راجی و سید محمدرضا خاتمی مشاهده کرد.
این کتاب ثمرۀ تلاش نزدیک به 70 نفر از نخبگان این مرز و بوم است که در آن میزان دستیابی جمهوری اسلامی ایران به آرمان‌هایی از قبیل استقلال، عدالت اجتماعی، امنیت غذایی، آموزش، بهداشت، دسترسی به رفاه عمومی، پیشرفت‌های زیرساختی، پیشرفت‌های صنعتی، معنویت، آزادی مردم‌سالاری دینی و... با استفاده از نزدیکترین و متناسب‌ترین شاخصه‌های بین‌المللی به آرمان‌های انقلاب اسلامی، بررسی شده است. ارجاعات این کتاب به معتبرترین منابع بین‌المللی نظیر داده‌های اطلاعاتی سازمان ملل، بانک جهانی، سازمان جهانی غذا و کشاورزی، سازمان جهانی سلامت، دفتر برنامه توسعه ملل متحد و دیگر مراجع آماری جهانی است. باز هم اشاره می‌شود که بیان دستاوردهای انقلاب، به معنای چشم‌پوشی بر سوءمدیریت‌ها، مشکلات و بحران‌های اقتصادی - اجتماعی موجود در جامعه نیست و بر همه کارگزاران این نظام فرض است که با وجود همه موانع داخلی و خارجی، امنیت روانی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را برای همه مردم این سرزمین فراهم سازند. مردم این کشور سزاوار زیستن در بهترین شرایط مادی و معنوی هستند.