گروه اقتصادی|  هم اکنون نزدیک به 10 میلیون تن کالای اساسی و غیراساسی درگمرکات کشور وجود دارد که به دلیل تغییر شرایطی مانند فرآیند تخصیص ارز امکان ترخیص از سوی گمرک ایران را پیدا نکرده است. طی هفته‌های گذشته کالاهایی مانند روغن، برنج و نهاده‌های دام و طیور در رسانه‌ها خبرساز شده است. از یک سو واردکنندگان و فعالان اقتصادی از تأخیر در ترخیص گلایه دارند و از طرف دیگر دستگاه‌های ذیربط هر یک از دیدگاه خود به انتقادات پاسخ می‌دهند.  دراین میان سه دستگاه اجرایی دخیل هستند. بانک مرکزی به عنون مسئول تأمین ارز، وزارت صمت به عنوان تعیین کننده اولویت تخصیص ارز و گمرک ایران به عنوان ترخیص کننده. این درحالی است که برخی از این کالاها مانند برنج به دلیل طولانی شدن روند ترخیص با خطر فاسد شدن روبروست و علاوه براین، قیمت این کالاها نیز در بازار داخلی با رشد همراه شده است. درهمین راستا، بانک مرکزی اعلام کرده است که در فرآیند اولویت بندی کالاهایی که باید به آن ارز تخصیص داده شود نقشی ندارد و این وزارت صمت (به صورت عمده) است که باید دراین زمینه اقدام کند. روز گذشته نیز این بانک در اطلاعیه‌ای روی تارنمای خود اعلام کرد که علت اصلی رسوب برنج‌های وارداتی در گمرکات و بنادر کشور، ترخیص درصدی کالا توسط «گمرک»، بدون داشتن تخصیص ارز و کد رهگیری برای ثبت‌ سفارش مرتبط با آنهاست. طبق اطلاعیه بانک مرکزی، ستاد اقتصادی دولت کالای برنج را در سال جاری از سبد کالاهای مشمول ارز با نرخ ترجیحی خارج کرد و در گروه کالاهای اساسی با نرخ نیمایی قرار داد. برهمین اساس، در حال حاضر تمام برنج موجود در گمرکات کشور که واردکننده متقاضی ارز با «نرخ نیمایی» باشد، براساس فهرست اعلامی «وزارت صمت»، دارای تخصیص ارز از بانک مرکزی هستند. لذا از ابتدای سال جاری تاکنون حدود 500 میلیون دلار بابت واردات برنج به نرخ نیمایی تأمین ارز شده است.
 با وجود این، برنج‌های رسوبی موضوع گزارش‌های چند روز اخیر، مربوط به مواردی است که واردکننده متقاضی ارز با نرخ ترجیحی (۴۲۰۰ تومانی) است. همان گونه که در ابتدا نیز اشاره شد، در سال جاری هیچ محلی به منظور تأمین ارز کالای برنج با نرخ یاد شده از سوی دولت به بانک مرکزی اعلام نشده است. این بانک به محض دریافت فهرست منطبق با منابع اعلامی، برای تخصیص و تأمین ارز از محل منابع در دسترس و متعاقباً نسبت به صدور کد رهگیری مدنظر گمرک، اقدام خواهد کرد.
راز ماندگاری کالا درگمرکات
درهمین خصوص، معاون فنی و امور گمرکی گمرک ایران در گفت‌وگو با «ایران» درباره دلایل طولانی شدن فرآیند ترخیص کالاها بخصوص کالاهای اساسی از گمرکات کشور توضیح داد. به گفته مهرداد جمال ارونقی، گمرک به عنوان یک دستگاه اجرایی تنها براساس مقررات و تحت شرایط تعیین شده قادر به ترخیص کالاست. برهمین اساس ترخیص هرکالایی درابتدا به مجوز ثبت سفارش نیاز دارد تا صاحب کالا امکان اظهار داشته باشد. پس از طی تشریفات قانونی گمرک تنها به کالاهایی که دارای کد رهگیری است اجازه ترخیص می‌دهد.
وی افزود: با این حال براساس مصوبه شورای عالی امنیت ملی، گمرک می‌تواند نسبت به ترخیص درصدی از کالاهای اساسی که در صف تأمین ارز است، اقدام کند. البته شرط ترخیص درصدی، ارائه نامه از سوی بانک عامل و تأیید در صف تأمین ارز بودن کالاست که باید از سوی صاحب کالا به گمرک ارائه شود. وی یادآورشد: هرچند بانک مرکزی به بانک‌های کشور اعلام کرده است که از ارائه چنین نامه‌ای به صاحبان کالا خودداری کنند، اما تمام کالاهایی که مشمول ترخیص درصدی شده‌اند به طور قطع نامه بانک عامل را داشته است.
مجوز ترخیص کالاهای در صف تخصیص ارز را نداریم
معاون گمرک ایران همچنین درباره ترخیص کالاهایی که در صف تخصیص ارز هستند، گفت: گمرک هیچ مجوزی برای ترخیص این دسته از کالاها ندارد. به گفته وی، البته بارها در مکاتبات خود به مراجع ذیربط  اعلام کرده ایم که برای جلوگیری از فاسد شدن کالاها چنین مجوزی را صادرکنند که تاکنون اقدامی صورت نگرفته است.
این مقام مسئول با اشاره به این که درمجموع کالاهای باقی مانده درگمرک را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد، اظهار کرد: دسته نخست کالاهای اساسی است که نیاز به تأمین ارزدارد و با وجودی که کالا به بنادر حمل شده است، اسناد در دست صاحب کالا نیست چرا که فرآیند انتقال ارز هنوز انجام نشده و از سوی بانک مرکزی تأمین ارز نشده است که البته اولویت بندی کالاهایی که نیازمند تأمین ارز هستند باید از سوی وزارت صمت اعلام شود. ارونقی ادامه داد: دسته دوم کالاهای اساسی است که با اعتبار خریدار به گمرک رسیده است و صاحب کالا اسناد مالکیت را دراختیار دارد. براساس مصوبه اخیری که در سفر معاون اول رئیس جمهوری به بنادر جنوب کشور صادر شده، این دسته از کالاها باید توسط بانک مرکزی مجوزهای مورد نیاز را دریافت کند و ظرف حداکثر سه ماه تأمین ارز شود. وی سومین گروه را کالاهای گروه دوم مانند نهاده‌ها، مواد اولیه تولید و تجهیزات مورد نیاز پروژه‌های ملی اعلام کرد که لیست آنها دراختیار وزارت صمت قرار دارد که درنهایت برای تأمین ارز به بانک مرکزی ارسال می‌شود.
چقدر کالا درگمرکات است
معاون فنی و امور گمرکی گمرک ایران درپاسخ به این پرسش که هم اکنون موجودی کالا در گمرکات کشور چقدر است؟ گفت: هم اکنون 3.5 میلیون تن کالای اساسی درگمرکات وجود دارد. علاوه براین، یک میلیون تن کالای اساسی هم بر روی کشتی‌هاست. وی ادامه داد: 4 میلیون تن کالای غیراساسی غیرکانتینری نیز درگمرکات وجود دارد که 80 درصد آن را نهاده‌ها و مواد اولیه مورد نیاز تولید تشکیل می‌دهد. به گفته وی، در بخش کالاهای کانتینری نیز حدود 100 هزار TEU کانتینر در گمرکات وجود دارد که 30 هزار کانتینر پر وارداتی مربوط به مواد اولیه تولید و کالاهای اساسی است.
دلایل رسوب برنج درگمرک
طی روزهای گذشته معاون فنی گمرک از دپوی بیش از 200 هزارتن برنج درگمرکات خبرداده بود که به دلیل ماندگاری طولانی با خطر فاسد شدن روبه‌رو شده است. براساس توضیحات وی، از ابتدای سال جاری تاکنون نسبت به ترخیص ۵۸۰ هزار تن برنج به ارزش ۵۳۳ میلیون دلار از گمرکات کشور اقدام شده است در حالی که در مدت مشابه سال قبل ۹۸۶ هزار تن برنج به ارزش بیش از یک میلیون دلار ترخیص شده بود. این آمار نشان می‌دهد که ترخیص برنج در سال جاری از لحاظ وزنی ۴۱ درصد و ارزش دلاری تا ۴۹ درصد کاهش دارد.  سخنگوی گمرک ایران نیز در گفت‌وگو با «ایران» درباره دلایل رسوب برنج درگمرکات گفت: هرساله مصادف با فصل برداشت برنج داخلی یعنی از ابتدای مردادماه ترخیص برنج وارداتی ممنوع می‌شود و این درحالی است که به دلیل مشکلات اخیر قرار شد تا یک ماه فرصت بیشتر این زمان از اوایل شهریور آغاز شود. سید روح‌الله لطیفی ادامه داد: این درحالی است که دراین مدت علاوه بر افزایش نرخ ارز، تعرفه گمرکی این کالا نیز رشد داشته است دراین ماه‌ها شاهد رشد 10 هزار تومانی نرخ ارز نیمایی هستیم و به همین دلیل با وجود اتمام فصل ممنوعیت واردات برنج واردکنندگان استقبال چندانی برای ترخیص نداشته‌اند. وی تأکید کرد: این درحالی است که فرآیند تخصیص و تأمین ارز این کالاها نیز انجام نشده است.

غلامرضا مصباحی مقدم / عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام
از زمانی که موضوع انتخابات ریاست جمهوری امریکا مطرح شده است برخی‌ها تمایل به این امر پیدا کردند که اقتصاد را به نتیجه انتخابات پیوند بزنند، اما اصولاً نباید مسائل اقتصادی کشور را با مسائل سیاسی و اقتصادی غرب شرطی کرد و کسانی که افکار عمومی و جامعه را به مباحث بین‌الملل شرطی می‌کنند توجه ندارند که چه آثار زیانباری برای اقتصاد کشور و وضعیت روانی مردم، رقم می‌زنند. سؤال این است که مگر موضوع ارز که در ایران این‌گونه مورد توجه قرار گرفته، برای سایر کشورهای جهان جزو مشکلات اول است و آیا اصولاً ارز برای آنها موضوع مهمی است؟  قطعاً این‌گونه نیست و مسأله ارز حتی در حاشیه ذهن خیلی از مردم جهان نیست. مردم جهان مسائل واقعی خودشان را دارند که ذهنشان هم مشغول به آن است. متأسفانه وضعیت ارز در افکار عمومی به گونه‌ای مطرح شده و مردم تحت تأثیر قرار گرفتند که همه موارد به موضوع ارز مربوط شده است یا از سویی تمام مشکلات به روابط ایران و امریکا و کشورهای همسو با امریکا گره زده می‌شود در حالی که چنین رویکردی عُقلایی نیست.
 البته غافل از این نیستیم که تحریم‌های امریکا در اقتصاد ایران اثر نداشته است ولی بیش از آنکه تحریم‌ها بخواهد اثر بگذارد، مسائل روانی ناشی از پیوند خوردن اقتصاد و مسائل سیاسی ایران به مسائل بین‌المللی بر جریان اقتصادی کشور تأثیر گذاشته است. از این‌رو باید تأکید کرد که انتخابات امریکا تأثیر جدی بر اقتصاد ما ندارد و نباید وضعیت و آینده اقتصادی کشورمان را با عینک مباحث سیاسی بین‌المللی ببینیم. اخیراً مقام معظم رهبری فرمودند تحریم‌ها ممکن است سال‌ها طول بکشد لذا نگاه نکنید که چه کسی روی کار بیاید و خوشبین به این نکته باشید که با موفقیت فرد دیگر در انتخابات تحریم‌ها برداشته می‌شود. با توجه به بیانات مقام معظم رهبری، قطعاً حرکت خارج از این مسیر باعث خطا در تصمیم‌گیری سیاستگذاران کشورمان خواهد شد.
ممکن است در سیاست‌ها در دو جریان حزبی امریکا کیفیت و اعمال تصمیم گیری‌ها متفاوت باشد اما سیاست‌ها واحد است. طراحی سیاست مبتنی بر ایران‌ستیزی توسط رئیس جمهور امریکا نیست و در پشت صحنه 2 هزار و 200 مرکز اندیشه‌ورزی، دو حزب دموکرات و جمهوریخواه را مدیریت می‌کنند.
مرکز اندیشه‌ورزی نظام استکباری افکار عمومی و افکار نخبگان را هدایت می‌کنند.  بدین‌جهت هر فردی از هر حزبی رئیس جمهور امریکا شود اصول، مبانی و خط‌مشی خود را نمی‌تواند تغییر دهد. احتمال دارد که یک حزب (دموکرات‌ها) رویکرد ملایم‌تری داشته باشد اما اساس کار این است که امریکا قدرت مسلط جهانی است و توانسته اراده خود را بر دولت‌ها و ملت‌ها تحمیل کند ولی ایران حاضر نیست زیربار چنین سلطه‌ای برود و در مقابل این سلطه مقاومت می‌کند.
وقتی چنین رویکردی در نظام کشورمان وجود دارد، نباید مسأله اقتصاد، ارز، صادرات و واردات را به مسائل سیاسی امریکا گره زد. از این‌رو به سیاستگذاران داخلی توصیه می‌کنم که نسبت به مسائل اقتصادی واقع‌بینانه عمل کنند. در اقتصاد ایران، 80 درصد مربوط به ظرفیت داخلی است و تنها 20 درصد مربوط به مناسبات خارجی است؛ اگر از 80 درصد ظرفیت داخلی به صورت اساسی و درست استفاده کنیم و برای آن برنامه‌ریزی دقیق داشته باشیم بخش قابل توجهی از نیازهای کشور مرتفع می‌شود و 20 درصد دیگر هم تابع ظرفیت داخلی است.
مهم‌ترین نکته این است که نگاه ما برای حل مسائل و مشکلات به جای آنکه به سمت خارج باشد، باید به سمت ظرفیت داخل معطوف شود. برای رسیدن به چنین شرایطی نیازمند مدیران قوی و کارآمد هستیم تا بتوانند کشور را به درستی هدایت کنند. باید پذیرفت که مشکل مدیریت و مشکل فهم مسائل داخلی را داریم، اگر به موارد عنوان شده پرداخته شود وضعیت زندگی و معیشت مردم بهتر خواهد شد.