بررسی ماهیت بارش‌های اخیر در گفت‌و‌گوی «ایران» با مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان
سامانه سودانی تا آخرهفته در سیستان و بلوچستان می‌بارد
بیتا میرعظیمی
خبرنگار
بارش رگباری شدید و جاری شدن سیلاب در محورهای مواصلاتی سیستان و بلوچستان، اغلب شهرستان‌های استان را در وضعیت اضطراری و آماده‌باش صد درصد قرار داده است. سیلابی که به قطع برق برخی از مناطق و مسدود شدن راه ۱۵۴ روستا منجر شده و همزمان با وارد کردن خسارات سنگین به بخش‌های راه، کشاورزی و زیرساخت‌های شهری و روستایی، مسیر ارتباطی ۳۰۰ روستا، ۴۵ مسیر ارتباطی روستایی و ۱۲ مسیر فرعی و یک مسیر اصلی در جنوب را مسدود کرده است. طبق گفته مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان به «ایران»، بارش‌های سیل‌آسا و مهلک هفته اخیر در استان‌های جنوبی مانند سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کرمان ربطی به جریانات مونسون نداشته و ناشی از فعالیت سامانه سودانی رخ داده است.
خسارت سیلاب به زیرساخت‌ها
بارش‌های اخیر در سیستان و بلوچستان اگرچه امیدها برای پایان یافتن خشکسالی در استان را زنده کرده اما خسارت و ویرانی‌هایی مانند قطع برق، انسداد راه‌های ارتباطی، اختلال در تردد شهروندان و حتی جان باختن سه نفر از کارکنان کارگاه راه‌سازی را پدید آورده است.
طبق گفته «منصور بیجار» معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری سیستان و بلوچستان، عمده بارش‌ها در شهرستان‌های زرآباد، کنارک، چابهار، نیکشهر، قصرقند و فنوج رخ داده و بیش از ۴۵ مسیر روستایی و ۱۲ جاده فرعی در جنوب استان را مسدود کرده است. همچنین بارش‌های سیل‌آسا، راه ۱۵۴ روستای شهرستان نیکشهر را مسدود کرده و برق ۱۲ روستای این شهرستان را قطع کرده است. سیلابی که خسارات سنگینی را به بخش‌های راه، کشاورزی و زیرساخت‌های شهری و روستایی نیکهشر تحمیل کرده و ۲۱ روستا را در محاصره سیل و گرگروها (فرسایش خندقی خاک) قرار داده است.
«احمدرضا هاشمزهی» فرماندار قصرقند در جنوب سیستان و بلوچستان نیز خبر داده که جاری شدن سیل خروشان در بستر رودخانه موجب قطع ارتباط ۴۱ روستا با جمعیت ۱۸ هزار نفر شده و تا چندین روز و برخی مواقع تا یک ماه تردد به سختی آن هم با خودروهای کمک‌دار و شاسی بلند انجام می‌شود. این در حالی است که طبق گفته «روح‌الله سرگزی» معاون ستاد مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان، ۷۰ سرنشین سه دستگاه اتوبوس گرفتار سیلاب در مسیر نیکشهر - چابهار توسط نیروهای امدادی نجات داده شدند. طبق آمارهای منتشر شده از سوی مسئولین استان سیستان و بلوچستان، تاکنون خسارت جانی از سیلاب اخیر استان گزارش نشده و همچنان نیروهای راهداری شبانه‌روزی در حال بازگشایی مسیرهای ارتباطی مسدود هستند.
کرمان در محاصره سیل
همزمان با تشدید بارش‌ها در استان سیستان و بلوچستان، فعالیت سامانه سودانی در استان کرمان بویژه شهرستان‌های جنوبی نیز شدت گرفته و همزمان با طغیان برخی از رودخانه‌ها، تعدادی از محور‌ها در شهرستان‌های جنوبی را مسدود کرد. با شدت گرفتن بارش‌ها و احتمال جاری شدن سیلاب، بلافاصله دستور تخلیه روستاهای پورشعبان و حسین‌آباد در شهرستان منوجان و روستای کروچان در شهرستان جازموریان صادر شد. همزمان «محمدمهدی فداکار» استاندار کرمان نیز در محل رودخانه سورگاه شهرستان قلعه‌گنج (یکی از نقاطی که همه ساله در سیلاب شاهد خسارت است) حضور پیدا کرد و گفت: با اقدامات یکسال اخیر و احداث سیل‌بند، دیگر اینجا تهدیدی برای ساکنان نیست. وی از مسئولان خواست تا گرفتگی مسیر رودخانه را برای تسهیل جریان آب و حل مشکل ساکنین رفع کنند. استاندار کرمان درباره احتمال آسیب‌دیدگی مزارع گندم با توجه به برداشت نشدن نیمی از آنها در قلعه‌گنج گفت: چون بارندگی‌ها با باد یا تگرگ همراه نبود، شاهد آسیب‌دیدگی به مزارع و شکستگی گندم‌ها نیستیم. «ناصر احمدیوسفی» مدیرکل امور عشایر جنوب کرمان نیز از جابه‌جایی ۱۰ هزار دام و ۳۰ خانوار عشایر جنوب کرمان پیش از وقوع سیل خبر داد و گفت: این جمعیت عشایری در پنج نقطه پرخطر در شهرستان‌های جازموریان، عنبرآباد و جیرفت جابه‌جا شدند.
منشأ بارش‌های جنوب شرق از کجاست؟
اما بارش‌های پرقدرت و سیل‌آسا، تنها اختصاص به مناطق جنوبی کشور مانند سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کرمان نداشته و کشورهای همجوار مانند عمان و امارات متحده عربی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. به گونه‌ای که وقوع بارندگی‌های شدید در امارات به آب‌گرفتگی بخش‌های زیادی از جاده‌های اصلی این کشور منجر شده و شمار قربانیان سیل مرگبار در عمان را به ۱۸ نفر رسانده است. اما سرمنشأ این سامانه پرقدرت بارشی از کجا بوده و چه زمانی وضعیت عادی به سیستان و بلوچستان بازمی گردد؟ آیا همانگونه که در فضای مجازی گفته شده این سامانه بارشی متأثر از جریانات مونسون بوده و بزودی دیگر استان‌های کشور را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
«محسن حیدری» مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان، بارش‌های اخیر را ناشی از فعالیت سامانه سودانی دانسته و به «ایران» می‌گوید: «جریانات سودانی در شمال شرق آفریقا تشکیل شده و از جنوب غرب وارد ایران می‌شود. این سامانه ماهیت گرم داشته و با گذر از خلیج فارس رطوبت مناسبی جذب کرده و علاوه بر تحت تأثیر قرار دادن کشورهایی مانند عمان و امارات و... برخی مناطق ایران از جمله هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. سامانه‌ای که پس از وقوع بارش‌های سیل آسا وارد کشورهای افغانستان و پاکستان شده و سپس از کشور خارج می‌شود». طبق گفته این کارشناس هواشناسی: «هسته اصلی سامانه بارش‌زا در استان سیستان و بلوچستان صبح روز گذشته از استان خارج شده اما امروز (پنجشنبه) به دلیل رطوبت موجود شاهد بارش پراکنده در مناطق مختلف استان خواهیم بود.»
بارش‌ها ربطی به «مونسون» ندارد
وی علت بارش‌های سیل‌آسای هفته جاری به دلیل فعال شدن جریانات مونسون را رد کرده و می‌گوید: ««مونسون» جریانات گرم و مرطوب است که از ناحیه اقیانوسی حاره‌ای، بویژه دریای عمان، خلیج بنگال و اقیانوس هند تغذیه شده و انرژی لازم برای ادامه گردش بزرگ مقیاس مونسون و فعالیت پیوسته آن روی شبه قاره هند را فراهم می‌کند. فعالیت این سامانه، از روزهای پایانی خرداد ماه آغاز شده و در اواخر شهریورماه به پایان رسیده و با تأخیر زمانی یک‌ماهه آثار فعالیت آن در استان (سیستان و بلوچستان) مشاهده می‌شود.»
طبق گفته حیدری: «سامانه مونسون ماهیت مرطوب داشته و از سوی اقیانوس هند و از روی دریای عمان وارد ایران می‌شود. سیستم مونسونی هند بسیار فعال بوده و در مواقعی که رطوبت خیلی زیادی داشته باشد به عرض‌های شمالی و غربی‌تر متمایل گردیده و علاوه بر سیستان و بلوچستان در استان‌هایی مانند کرمان، هرمزگان، فارس، یزد و اصفهان نیز فعال شده و بارش‌های شدید رخ خواهد داد. اما مواقعی که رطوبت انتقالی کم باشد، در این نواحی با ایجاد ابرهای جوششی کم ضخامت‌تر، طوفان گرد و خاک پدید می‌آید.2 سال پیش شاهد بودیم که جریانات مونسون به اندازه‌ای پرقدرت بود که تا نزدیکی‌های یزد و تا حدودی پایتخت نیز رسید.»
انواع توده‌های هوا
مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان به وجود 3 نوع توده هوا اشاره کرده و می‌گوید: «جریانات مدیترانه‌ای، ماهیتی سرد داشته و از غرب وارد کشور می‌شود. این توده از آبان تا اردیبهشت ماه نواحی غرب و شمال ایران را تحت تأثیر قرار داده و پس از عبور از کوه‌های البرز و زاگرس، رطوبت خود را از دست داده و دمای آن افزایش پیدا می‌کند. این سامانه گاهی وارد استان هرمزگان شده و سپس وارد سیستان و بلوچستان می‌شود. جریانات شمالی نیز سردسیر بوده و همراه با باد و بارندگی از شمال کشور وارد می‌شود. همچنین سامانه سودانی، به توده کم فشارحرارتی اطلاق می‌گردد که محل تکوین آنها مناطق اطراف دریای سرخ بوده و خطوط کم فشار آنها جنوب دریای سرخ، سودان و اتیوپی را در برگرفته و در ادامه مسیرشان از جنوب غرب ایران عبور کرده و سبب بارش‌های شدید می‌شوند.»