نگاهی به یک سال فعالیت معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
چتر حمایتی بر مبنای قانون و عدالت فرهنگی
با پایان یافتن جشنوارههای هنری فجر و نزدیک شدن به روزهای پایانی سال 1402، حالا می‌توان در یک نگاه اجمالی به بررسی پرونده فعالیت‌های هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم پرداخت.
سالی که بعد از ناآرامی‌های سال گذشته که خود نیز متأثر از بن‌بست‌های کرونایی بود، رسماً یک سال با سختی‌های ویژه و خاص در حوزه مدیریت هنری کشور باید نام بگیرد. قضاوت درباره عملکرد امسال ضمن ملاحظات جدی باید منصفانه و واقع‌بینانه باشد.
بدون شک اداره امور هنری با توجه به چالش‌هایی که ایجاد شده، امری دشوار در مسیر مدیریت هنری کشور بود اما با این وصف کم کم با فاصله گرفتن از حوادث و دعوت مدیران فرهنگی و هنری خصوصاً شخص وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، شاهد گرم شدن فضای هنری و فرهنگی کشور شدیم. بدین ترتیب کنسرت‌ها دور تازه‌ای از فعالیت خود را آغاز کردند و نمایش‌ها یکی بعد از دیگری روی صحنه رفتند.
برخلاف آنچه برخی می‌پنداشتند که باید از این به بعد نگاه و سلیقه خاصی در حوزه مدیریت هنری کشور اعمال شود، مدیران ارشد هنری کشور تلاش کردند تا چتر حمایتی را بر مبنای قانون و عدالت برای همه باز کنند. چهره‌هایی که حتی سال گذشته دست به انتشار برخی مطالب زدند، با بازگشت برای انجام امور هنری و کار فرهنگی خود و تنها با رعایت قوانین کشور، به کار خود ادامه دادند که این روند شامل همه حوزه‌های نمایشی، تجسمی و موسیقی کشور شد.
برخلاف ادعای بدخواهان کشور که گمان می‌کردند جشنوارههای هنری امسال چه در نواحی و جوانان یا منطقه‌ای و استانی رنگ و رویی نخواهد داشت، همه به بهترین نحو و با مشارکت حداکثری برگزار شد و در نهایت این جشنوارههای سه گانه فجر در بهمن ماه بود که با حضور پرشور مردم و هنرمندان و اصحاب رسانه برگزار و مورد توجه عموم ملت قرار گرفت.اما آنچه علت این فضای گرم و پرشور بود به موارد زیر برمی‌گردد؛ اولاً همدلی و دوستی میان مدیران و هنرمندان. به تعبیر معاون هنری وزیر در مصاحبه‌ای که در میانه اول سال داشت؛«ما دنبال انتقام از هنرمندان نیستیم، بلکه درصددیم در فضایی دوستانه چرخه هنر کشور را بگردانیم.» سالاری در اختتامیه جشنواره تئاتر عروسکی مبارک، بیان کرد: «کار ما همین هموار کردن مسیر هنری کشور است.» پس در مقام اول انجام وظایف معاونت هنری بر مدار دوستی و همدلی و به دور از رفتار سلیقه‌ای و نگاه شخصی و خاص بود که زمینه را برای بازگشت هنرمندان فراهم کرد.دوم قانونمداری. شاید قانون منجر به ایجاد خط کشی‌ها و مرزبندی‌هایی شود که البته طبیعت آن است اما تنها ملاک رسمی و دقیقی است که مورد قبول آحاد جامعه از مردم تا هنرمندان و اصحاب رسانه قرار گرفته است. با رعایت قانون هیچ کس از دایره امور فرهنگی و هنری خارج نیست. همه می‌توانند کار کنند و نگاه و تفکر خود را به منصه ظهور برسانند. کسی نمی‌تواند از دایره مدیریت و حکمرانی نگاه و سلیقه خویش را اعمال کند و از آن طرف هنرمندی هم نیست که بتواند کار هنری خود را بر مداری بیرون از قانون انجام دهد. قانونگرایی نکته مهم اتفاقات خوب امسال در حوزه هنر کشور بود که به‌عنوان مدار فعالیت‌های هنری در سراسر کشور باعث تسریع امور و انجام کارهای هنری شد، خصوصاً آنکه تأکید معاونت هنری در تمام نامه‌ها و جلسات با مدیران و کارشناسان بر تسریع امور بر مدار قانون بوده است.
همدلی و شوق برای برگزاری هرچه بهتر رویدادهای هنری کشور
اما سومین نکته اگرچه شاید به طور مستقیم به ایجاد جشنوارههای پرشور و پررونق مرتبط نباشد اما از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ عدالت فرهنگی . این مهم از اصلی‌ترین رویکرد‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
عدالت فرهنگی باعث شد تا فاصله بعیدی که میان پایتخت با شهرستان‌ها در زمینه‌های فرهنگی و هنری وجود داشت، کم شود. در همین یک سال رویدادهای گوناگون در زمینه تئاتر شاهدی بر این مدعاست. البته این سخن به معنای نبودن رویدادهای هنری بیرون از پایتخت در سال‌های قبل نیست اما کاری که از سمت معاونت و با حضور مدیران ارشد مانند معاون وزیر و مدیرکل صورت گرفته باشد، کمتر مانند امسال دیده شده است.
جشنواره تئاتر آیینی سنتی که در چند استان، هم در مرکز استان و هم در شهرستان‌های آن برگزار شد، صاحبدلان که در قزوین و با حضور گروه‌های خارجی انجام شد، تئاتر کوردی سقز از یک سو و مجموع جشنوارههای منطقه‌ای و استانی که زمینه‌سازان جشنوارههای تئاتر فجر بودند، همگی باعث شد تا شکلی دیگر از جشنوارههای هنرهای نمایشی در کشور برگزار شود. آخرین نمونه آن همین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان است که در سال‌های قبل در همدان برگزار می‌شد اما امسال نه در مرکز استان یزد بلکه در شهر اردکان برگزار شد تا بخش‌های دیگر استان‌ها نیز توانایی عالی خود را در برگزاری رویدادهای هنری نشان دهند.
همچنین راهیابی نمایش‌ها از مناطق و شهرستان‌های گوناگون از مسیر جشنوارههای منطقه‌ای به جشنواره تئاتر فجر، یکی از عوامل اصلی این همدلی و شوق برای برگزاری هرچه بهتر رویدادهای هنری کشور بود.
در کنار هنرهای نمایشی، هنرهای تجسمی نیز در مسیر پایتخت‌گریزی و عدالت فرهنگی در حرکت است. امسال ضمن آنکه حضور مبارک در جشنواره هنرهای تجسمی جوانان ایران در استان‌ها ادامه پیدا کرد و این رویداد ملی در کردستان برندگان دوره سی‌ام خود را شناخت، قرار است استان‌ها نقش پررنگ‌تری در برگزاری دوسالانه‌های هنری پیدا کنند. کمااینکه استان قزوین به‌عنوان پایتخت خوشنویسی ایران توانسته جایگاه خود را در میزبانی از دوسالانه خوشنویسی تثبیت کند.اما یکی از اقدامات بسیار خوب اداره کل هنرهای تجسمی، سازماندهی بخش تجسم هنر در دل جشنواره هنرهای تجسمی فجر است که مختص نمایش آخرین دستاوردهای هنری هنرمندان بومی استان‌هاست. این بخش از سال 1400 و در دولت سیزدهم کار خود را آغاز کرد و امسال پرشورتر از گذشته در تمامی استان‌ها برپا شد.
توجه به چهره‌های برجسته هنری و اهدای نشان درجه یک هنری
در حوزه موسیقی نیز در کنار جشنواره نواحی اتفاق خوب دیگر، برگزاری کنسرت‌های پاپ در فرهنگسرای بهمن با قیمت بلیت مناسب برای عموم مردم تهران بود؛ اتفاقی که مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت و آن را تحسین کردند.
به تازگی مدیر دفتر موسیقی نیز سفرهای استانی خود را آغاز کرده و در اولین سفر به استان مرکزی از مسائل و نکات مهم فضای موسیقی در این استان مطلع شده و قرار است این مسیر در تمام استان‌های کشور ادامه داشته باشد. آموزشگاه‌های هنری و هنرستان‌های زیبا نیز در استان‌ها هم در زمینه تجهیز و هم در زمینه آموزش هنرهای بومی و محلی قدم تازه‌ای برداشتند. چه بسیار شهرستان‌ها و استان‌هایی که از آموزشگاه‌ها و هنرستان‌های هنرهای زیبا بی‌بهره بودند و برای همین نمی‌توانستند هنرهای بومی خود را آموزش دهند. اما با جدیت معاونت هنری این نکته نیز مورد توجه قرار گرفت تا شهرهای گوناگون، هم دارای آموزشگاه و هنرستان شوند و هم هنر و موسیقی بومی و محلی آنان آموزش داده شود.در کنار همه این امور، یکی از مهم‌ترین اتفاقات با رویکرد عدالت فرهنگی، توجه به چهره‌های برجسته هنری و اهدای نشان درجه یک هنری به ایشان در رویدادهای مهم هنری و تکریم آنان است که نباید از قلم بیفتد. بسیاری از چهره‌های هنری پیش از این نشان خود را به‌صورت عادی و بدون مراسم تکریم دریافت می‌کردند در حالی که در این دولت تأکید وزیر و معاون هنری بر تکریم آنان در مراسم هنری است، کاری که منجر به خشنودی و حس و حال خوب این عزیزان شد و رسانه‌ها نیز چهره‌های مطرح هنری را به عموم مردم معرفی کردند.
حالا می‌توان متوجه شد که چطور عدالت فرهنگی در ایجاد رونق در جشنوارههای هنری اثر دارد: ایجاد انگیزه و امید در میان هنرمندان، حس همدلی و همراهی به عموم آنان در جای‌جای ایران اسلامی و ایجاد مغناطیس جذب برای مردم و رسانه‌ها نتیجه عدالت فرهنگی و پایتخت‌گریزی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خاصه در حوزه معاونت هنری شد؛ رویکردی که شاید بیرون از مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نمود بسیار زیادی نداشته باشد اما نگاهی از درون این وزارتخانه نشان می‌دهد که ارتباط میان مدیران و هنرمندان در یک فضای دوستانه و همدلانه برقرار و در جریان است. حال با پایان سال‌جاری می‌توان چشم‌انداز بهتری را برای بخش‌های هنری سال بعد در نظر گرفت؛ سالی پربار‌تر و با انگیزه‌های بیشتر برای کار هنری.