پدیده دیابت فرهنگی
جایگاه رخداد مهمی چون جنگ هشت ساله و دفاع مقدس در تاریخ معاصر کشورمان ایران بر کسی پوشیده نیست.
بهترین توصیف این جایگاه، همان گنجی است که در یک برهه سخت و دردآور تاریخی با جنگ تحمیلی دشمنان ایران و انقلاب اسلامی، علیه ملت ما به دست آمد و جوانان برومندی برایش قربانی شدند. معتقدم اگر بخواهیم تمام هویت و ثروت فرهنگی، دینی و ملی در رفتار ایرانیان را درک کنیم، کنش آنها در همین رخداد و گنجینه هشت سال دفاع مقدس برایمان کافی است.
کتاب‌ها کمک می‌کنند این سرمایه را پاس بداریم و در مسیر درست خرج کنیم. خرج کردنی که همواره بر این سرمایه می‌افزاید.
کتاب‌ها سه گونه زیستنی دارند که هر سه لازم و ملزوم یکدیگر هستند و لازمه رشد علمی و فرهنگی ما شناخت کارکرد درست این سه است. یکی «زیست پژوهشی» که در آن کتاب یک مدرک علمی است و مورد استفاده کارشناسان و پژوهشگران و علاقه‌مندان یک حوزه تخصصی قرار می‌گیرد.
دیگری «زیست فرهنگی» که در آن کتاب یک رسانه فرهنگی است و مخاطبان آن، عامه مردم کتابخوان هستند. و سومی «زیست تجاری» که در آن کتاب یک کالای فرهنگی است و برای حیات سالم خود نیازمند بده‌بستان مالی طبیعی هر چند اندک است.
آرزوی هر سیاستگذار فرهنگی آن است که در کشورش این سه، در جای درست خود قرار داشته باشند و اگر چنین نیست، یعنی اگر کتاب پژوهشی چاپ می‌شود، اما در قبال حل مسائل جامعه، یا پاسخ به نیازهای کارشناسان و پژوهشگران ناتوان است، اگر کتاب فرهنگی، همچون دفاتر شعری، رمان‌ها، خاطرات و زندگینامه‌ها چاپ می‌شوند اما با عدم خرید حداقلی و عدم امانت از کتابخانه‌ها مواجه می‌شوند باید دید چرا نتوانسته‌اند نظر مخاطبان خود را جلب کنند؟ مگر ممکن است در میان این‌همه آثار، کتاب خوب و معتبر تولید نشده باشد؟
کتاب‌ها هم مثل انسان‌ها، یا از فرهنگ و دانشی که به صورت روشمند با خود همراه دارند اعتبار می‌گیرند یا از همگنان و هم‌رده‌های موضوعی و ناشران و مراکز نشر آنها. اگر کتاب خوبی چاپ می‌شود، اما کارسازی نمی‌کند، باید توجه کنیم شاید از همنشین نامطلوب صدمه می‌بیند و دچار بی‌اعتباری می‌شود!
چاره چیست؟ برای ارزیابی چنین اوضاعی چه باید کرد؟ جوابش یک کلمه بیش نیست: کیفیت‌سنجی. چرا ما نسبت به کیفیت برنامه‌ها، خدمات و کالاهای فرهنگی این گونه تساهل داریم. در حالی که تمام نشانه‌های فرهنگی و دینی، به ما می‌گوید این کیفیت است که تأثیرگذار است نه کمیت. اگر در این فرهنگ به ما، قلت یاران سیدالشهدا(ع) اما تأثیرگذاری فرازمانی و فرامکانی آن را نشان می‌دهند، اگر به قلت یاران حضرت حجت(عج) اشارت دارند و نبود آن قلیل را به رخ ما می‌کشند، اگر حضرت حق در قرآن کریم می‌فرماید کشتن یک انسان برابر کشتن همه انسان‌هاست، مدام به من و شما یادآوری می‌کند که کیفیت کیفیت کیفیت. این کیفیت است که به‌واسطه جاذبه‌ای که دارد انسان‌ها را به خود جلب می‌کند، فرهنگ‌ها را می‌سازد و جمعیت‌ها را بر پا می‌دارد و کمیت را به صورت طبیعی به دنبال خود می‌آورد. از همین منظر است که همیشه به ما سفارش شده از کم بودن نترسیم، که به تصریح قرآن کریم، برکت کیفیت، تأثیر قلت ما را چند برابر می‌کند.آرزوی هر نهادی رسیدن به کیفیت است. مسلماً متولیان کتاب و نهادهای رسمی کتاب هم چنین خواسته‌ای در سر دارند، اما تلخی دشواری‌ها و خون دل خوردن‌های فراوان در مسیر کیفیت‌بخشی و در مقابل شیرینی سهولت رسیدن به عدد و رقم در تعدد و فراوانی عناوین، از عارضه‌های مدیریت فرهنگی است.
در حالی که قطعاً این شیرین‌کامی به دیابت فرهنگی منجر خواهد شد و فرهنگ نشر کتاب و کتابخوانی را از پا خواهد انداخت که نشانه‌های جدی آن را سال‌هاست بخوبی می‌بینیم.
جشنواره‌های انتخاب کتاب، در صورتی که بتوانند با شناسایی و گردآوری کامل منابع، همه آنها را بررسی و ارزیابی کنند، تنها نهاد کیفیت‌سنجی در سطح کشور ما محسوب می‌شوند. با اتکا به داده‌های به‌دست آمده در این برنامه‌های علمی فرهنگی، می‌توان به لحاظ کمی و کیفی وضعیت موجود را مشاهده، گزارش و برای آینده برنامه‌ریزی کرد.
بخشی از بیانیه هیأت داوران بیست و یکمین دوره جایزه کتاب سال دفاع مقدس