چنبره آفات برگ‌خوار بر جنگل‌های هیرکانی

بیتا  میرعظیمی
خبرنگار

جنگل‌های هیرکانی به عنوان یکی از غنی‌ترین اکوسیستم‌های جهان، چند سالی است که با انواع آفات و بیماری‌های مختلف دست و پنجه نرم می‌کند. شمشاد‌ها این گونه‌های ارزشمند و منحصر به فرد نیز همانند دیگر درختان سرسبز این منطقه از این بلای خانمان‌سوز، جان سالم به‌ در نبرده و بقای آنها در معرض خطر انقراض و نابودی جدی قرار گرفته است. حال زنگ خطر طغیان آفات و بیماری‌ها در هیرکانی بار دیگر به صدا درآمده و این بار سازمان بازرسی کل کشور برای نجات این اکوسیستم با ارزش ورود کرده است. این سازمان طی نامه‌ای به وزیر جهاد کشاورزی، نسبت به طغیان برخی آفات و ورود خسارت به درختان در جنگل‌های هیرکانی هشدار داده و خواستار جمع‌آوری اطلاعات و پایش به‌روز از تغییرات جمعیت آفات موجود در این اکوسیستم به منظور جلوگیری از بروز خسارات جبران‌ناپذیر و زوال جنگل‌های هیرکانی شده است.
«ابراهیم زرقانی» عضو هیأت علمی بخش حفاظت و حمایت مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، در این خصوص به «ایران» می‌گوید: تاکنون حدود 50 آفت و 6 بیماری مهم و 2-3 گیاه انگلی و نیمه‌انگلی در جنگل‌های هیرکانی شناسایی شده که در نزدیک به 1/8 میلیون هکتار پوشش جنگلی این منطقه، پراکنده شده و خساراتی را به اکوسیستم این منطقه وارد کرده است. البته میزان پراکندگی این آفات و بیماری‌ها در مناطق مختلف این رویشگاه زیاد نیست؛ مثلاً طی سال‌های گذشته جنگل شاه‌پسند در بندر گز به آفت «ابریشم‌باف ناجور» Lymantria dispar آلوده شده است. این آفت حتی در جاده چالوس هم به صورت لکه‌ای مشاهده می‌شود. پروانه برگ‌خوار سفید امریکایی نیز یکی دو منطقه در مازندران و چند منطقه در استان گیلان را آلوده کرده است. بجز اینها، آفات و بیماری‌های دیگری نیز در جنگل‌های هیرکانی شناسایی شده‌ که خوشبختانه تاکنون خسارات زیادی را به درختان این اکوسیستم ارزشمند وارد نکرده‌اند. در حال حاضر نیز با آفت مهمی در جنگل‌های هیرکانی مواجه نیستیم؛ اما متأسفانه تغییر کاربری‌ها، چرای بی‌رویه و وجود معادن و... اکوسیستم جنگل را تضعیف کرده و زمینه را برای طغیان دوباره آفات و بیماری‌ها در این منطقه فراهم می‌کند.

«ابریشم‌باف ناجور» بلای جان هیرکانی
وی آفات را شامل برگ‌خوارها، چوب‌خوارها، پوست‌خوارها و آفات مکنده دانسته و می‌گوید: بیشترین حجم آفات در جنگل‌های هیرکانی را آفات برگ‌خوار تشکیل می‌دهند. لارو و حشرات بالغ سوسک‌های برگ‌خوار، لارو پروانه‌های برگ‌خوار نیز به برگ‌ها آسیب می‌زنند. آفات و بیماری‌هایی نظیر پروانه برگ‌خوار شمشاد، سرخرطومی جهنده راش، سوسک برگ‌خوار توسکا، پروانه برگ‌خوار سفید امریکایی و بیماری لکه قیری افرا، نیز به برگ‌های درختان هیرکانی آسیب می‌زنند.
این متخصص آفات جنگل‌ها و مراتع، با اشاره بر طغیان آفات و بیماری‌های مختلف طی سال‌های اخیر در جنگل‌های باارزش هیرکانی می‌گوید: آفتی مانند «ابریشم‌باف ناجور» معمولاً هر چند سال یک‌بار طغیان کرده و آسیب جدی به درختان این منطقه وارد می‌کند. طغیان‌ها معمولاً به صورت لکه‌ای صورت می‌گیرد؛ لاروهای این آفت از برگ برخی درختان به صورت شدید تغذیه و موجب بی‌برگی درختان در فصل تابستان می‌شود، ولی درختان دوباره تولید برگ کرده و سبز می‌شوند اما دیگر توان و قدرت سابق را ندارند. تضعیف درختان نیز باعث می‌شود که بخشی از آفات و بیماری‌های ثانویه مانند پوست‌خواران و چوب‌خواران در میان درختان جنگلی گسترش پیدا کرده و به پیکره آنها آسیب وارد کند.

حیات شمشادها در خطر است!
به گفته ابراهیم زرقانی، یکی از آفاتی که طی چند سال اخیر در جنگل‌های هیرکانی طغیان کرده و خوشبختانه در سال جدید کمتر شاهد آن بودیم، آفت پروانه برگ‌خوار شمشاد است. این آفت از سال 95 به منطقه ورود پیدا کرده و حدود 40 میلیون اصله درخت شمشاد را در طول 5 سال، آلوده کرده و در معرض خطر انقراض قرار داده است. البته در مناطق حفاظت شده و حصارکشیده شده مانند؛ ایستگاه منابع طبیعی چشمه بلبل کردکوی، پارک سی‌سنگان و... هنوز بخشی از شمشادها باقی مانده است و در برخی مناطق دوباره پاجوش زده‌اند که امیدی به برگشت آنها وجود دارد. اگر چه طی مبارزه شیمیایی انجام شده، بخشی از شمشادها نجات پیدا کردند، اما قسمت اعظم این گونه منحصربه‌فرد در جنگل‌های هیرکانی، تقریباً از بین رفتند. از دیگر سو آفت پروانه برگ‌خوار سفید امریکایی نیز هر چند سال یک‌بار به صورت لکه‌ای در استان‌های مازندران و گیلان طغیان می‌کند. لارو این آفات روی برگ‌ها فعالیت کرده و برگ‌ها را به شکل توری در می‌آورد.

پایش سالانه و مستمر آفات و بیماری‌ها
عضو هیأت‌علمی بخش حفاظت و حمایت مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، مبارزه شیمیایی با آفات و بیماری‌ها را مناسب ندانسته و می‌گوید: در اکوسیستم بزرگی مانند جنگل علاوه بر آفات و بیماری‌ها، حشرات مفیدی نیز وجود دارد که با مبارزه شیمیایی، بقای این گونه‌ها نیز به خطر می‌افتد؛ از طرفی اعتبارات نیز اندک بوده و به دلیل صعب‌العبور بودن برخی مناطق جنگلی و امکانات محدود در بهره‌گیری از پهپادها و بالگردهای سمپاش، نمی‌توان تمام این آفات و بیماری‌ها را از بین برد. اما بهترین و مقرون به صرفه‌ترین اقدام آن است که همانند کشورهای دیگر، طرح پایش آفات و بیماری‌ها که در حال حاضر توسط مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع در حال اجرا است، همه ساله و به صورت مستمر و منظم انجام شود. برای انجام این کار نیز باید تمامی دستگاه‌ها ورود کرده و بخش‌هایی از جنگل را که زمینه فعالیت آفات و بیماری‌ها در آنها وجود داشته یا سابقه طغیان در آنها ثبت شده است، بدرستی شناسایی کنند. با چنین پیش‌آگاهی و پایش‌های مستمر و منظم می‌توان تمامی رخدادها و حوادثی را که قرار است در هیرکانی رخ دهد، پیش‌بینی کرده و از طغیان ناگهانی آفات و بیماری‌ها جلوگیری کرد.