کاربردهای نظامی فضا

فناوری‌های نوین و به طور ویژه فناوری فضایی برای هر کشوری یکی از مؤلفه‌های کسب قدرت به شمار می‌رود که پیامد‌های آن علاوه‌بر امنیت ملی، تأثیرات قابل توجه و برجسته‌ای در جامعه بین‌المللی دارد. فضا را عرصه پنجم رویارویی قدرت‌ها پس از زمین، هوا، دریا و فضای سایبری عنوان می‌کنند؛ عرصه‌ای که از همان ابتدای فتحش توسط بشریت همواره محل رقابت ابرقدرت‌ها بوده. البته پر واضح است که فضا و فناوری‌های فضایی کاربردهای بسیار زیاد و مؤثری در ارتقای کیفیت زندگی بشر دارند که یک نمونه آن کاربردهای سنجش از دور است، اما کماکان باید امنیت و دفاع را مهم‌ترین کاربرد فضا برشمرد.
در حال حاضر فضا نقش فزاینده‌ای در فعالیت‌های نظامی و امنیتی جهان بازی می‌کند. در حالی که بیش از 7500 ماهواره دور زمین در حال گردش هستند، درصد قابل توجهی از آنها (15 درصد) دارای کاربرد مستقیم نظامی است و بقیه هم کاربرد چندمنظوره با توانایی استفاده نظامی دارند. کاربردهایی از جنس شناسایی، نظارت و سنجش از دور نظامی گرفته تا استفاده از ماهواره‌ها برای ناوبری و هدایت تسلیحات، لشکرها و موشک‌ها.
نظامی‌سازی فضا به عبارت ساده به معنای استفاده از فضا برای حمایت از عملیات‌های زمینی، دریایی و هوایی است و به ابزارهایی در حال توسعه برای استقرار در فضا با حمایت زیرساخت زمینی برای استفاده‌های نظامی نظیر هشدار سریع، مخابرات، فرماندهی و کنترل، سیستم موقعیت‌یابی، ناوبری و زمان‌بندی (PNT) و نظارت (سنجش از دور) و ابزارهای فنی ملی (NTM) اشاره دارد که می‌تواند برای اهداف راستی‌آزمایی و نظارتی و اطلاعاتی استفاده شود. این امر به بهبود فرماندهی، کنترل و ارتباطات، نظارت راهبردی و مبارزاتی و هدف‌گیری تسلیحاتی کمک می‌کند.
فضا مرکز اصلی فعالیت‌های نظامی
از پرتاب نخستین ماهواره ساخته بشر در دهه 1950 میلادی تا کنون که جهان شاهد هزاران پرتاب موفق و ناموفق فضایی بوده، ماهواره‌ها مرکز اصلی توجه فعالیت‌های نظامی در فضا به حساب می‌آمده‌اند و از آنها به طور گسترده برای پشتیبانی نظامی و فعالیت‌های امنیتی مثل هماهنگی اهداف با فرماندهان نظامی حاضر در میدان جنگ یا شناسایی و نظارت بر تحرکات نظامی طرف مقابل استفاده می‌شوند.
استفاده گسترده از ماهواره‌ها در عملیات نظامی به طور مستقیم در جنگ‌های منطقه نیز بسیار شایع است. به‌عنوان مثال در جنگ سال 2004 امریکا علیه عراق، 68 درصد مهمات و لوازم جنگی دارای هدایت کننده ماهواره‌ای بودند. (این مقدار در سال 1991 در جنگ عراق بیش از 10 درصد بوده است)
در نخستین سال‌های عصر فضا، امریکا و روسیه (شوروی سابق) دو میدان‌دار و رقیب اصلی در فعالیت‌های فضایی در دنیا بودند اما در حال حاضر چین، مجموعه‌ای از کشورهای اروپایی، ژاپن، رژیم اشغالگر قدس و چند کشور دیگر فعالیت‌های بسیار گسترده‌ای در حوزه‌های فضایی انجام می‌دهند.
افزایش امکان استفاده نظامی از ماهواره‌های تجاری که در حال مبادله اطلاعات هستند، دسترسی به توانایی پرتاب (سایت‌های پرتابی که کشورهای دیگر با پرداخت هزینه‌ها می‌توانند از آن استفاده کنند) و حرکت انقلابی رو به جلوی ماهواره‌های کوچک و منظومه‌ای، از مهم‌ترین دلایل علاقه و ورود کشورهای جهان به فناوری فضایی و پرتاب ماهواره‌هاست.
نزدیک به نیمی از حدود 2000 ماهواره موجود در فضا، متعلق به امریکا است. ماهواره‌هایی که اکثریت قابل توجه آنها چند منظوره هستند و علاوه‌بر کاربردهای علمی یا تجاری، در امور نظامی و امنیتی به کار گرفته می‌شوند. اما بیش از 320 ماهواره صرفاً نظامی فعال هم در فضا وجود دارد که باز بیشتر از نصف آنها متعلق به ایالات متحده است.
ماهواره‌های نظامی چه کاربردهایی دارند؟
 تصویربرداری: از شناسایی اهداف تا شناسایی آثار انفجارهای اتمی زیرزمینی؛ بعضی از ماهواره‌های نظامی با برخورداری از فناوری‌های پیشرفته تصویری مانند SAR حتی می‌توانند اجسامی با ابعاد یک سانتی‌متر را روی زمین شناسایی کنند.
 ناوبری: از ناوبری، هدایت، مکان‌یابی و تعیین موقعیت مکانی تا راهنمایی تسلیحات و گروه‌های جنگی؛ در حال حاضر چند سیستم موقعیت‌یابی و ناوبری در جهان موجود هستند: سامانه موقعیت‌یاب جهانی جی‌پی اس، که متعلق به نیروهای نظامی امریکا است، سامانه گلوناس روسیه، سامانه بایدو چین و سامانه گالیله اروپا؛ دقت موقعیت‌یابی نظامی گاه حتی به سانتیمتر هم می‌رسد.
 جاسوسی: شناسایی ارتباطات سیگنالی مانند سیگنال‌های تلویزیونی، رادیویی و ارتباطی از دیگر کاربردهای نظامی فضا است، به‌عنوان مثال می‌توان به سیستم جاسوسی سیگنال امریکا اشاره کرد که برای نخستین بار در سال 1990 هشدار جنگ عراق و کویت را داد.
 ارتباطات: ارتباطات و پایداری آن در یک نیروی نظامی یکی از ارکان مهم و اساسی است چراکه در عملیات و مأموریت‌های نظامی به فرماندهان کمک می‌کند تا اطلاعات خود را با یکدیگر در میان بگذارند و با خط مقدم یا مقر اصلی در ارتباط باشند؛ از این روی داشتن ارتباطات ماهواره‌ای پایدار که بستر آن ماهواره‌های مخابراتی باشند، از اهمیت زیادی برخوردار است.
 هشدار سریع: سنسورهای فروسرخ ماهواره‌ها می‌توانند پرتاب موشک را از خروجی گاز گرمشان شناسایی کنند. فناوری‌های جدیدتری نیز وجود دارد که می‌تواند مسیر موشک‌ها را با دقت خوب شناسایی کند.
  هواشناسی نظامی: برای ارائه اطلاعات آب‌و‌هوایی به واحدهای نظامی. مثلاً انگلیس از ماهواره EUMETSAT برای این کار استفاده می‌کند.
حکومت از فضا
امریکا در حال اداره کردن حدود نیمی از تمام ماهواره‌های نظامی جهان است و سالانه بیش از 20 میلیارد دلار بابت فعالیت‌های فضایی هزینه‌ می‌کند. آنها همه نوع ماهواره‌ نظامی دارند. همچنین فضا نقش مهمی در برنامه سامانه دفاع موشک بالستیک امریکا دارد.
روسیه نیز دومین کشور دارای بیشترین ماهواره صرفاً نظامی فعال است و در کنار امریکا به یکی از بزرگترین دارندگان تجهیزات نظامی در فضا تبدیل شده است. روسیه بیش از 150 ماهواره فعال در فضا دارد.
چین (با حدود 300 ماهواره فعال در فضا)، اروپا، ژاپن، هند رژیم اشغالگر قدس و باقی کشورهای فعال در حوزه‌های فضایی (با حدود 700 ماهواره فعال در فضا) نیز در حال گسترش استفاده نظامی از فضا هستند تا از این رقابت مهم فضایی عقب نمانند.
پژوهشگران می‌گویند، آینده تسلیحات فضایی کشورها را قادر می‌کند تا علاوه‌بر حفظ امنیت جغرافیایی و سیاسی، دارایی‌‌‌های فضایی خود را محافظت کنند و همچنین آنها را قادر می‌سازد تا در صورت لزوم بسرعت حمله‌هایی به نقاط مختلف زمین در وسعت مکانی گسترده‌ای انجام دهند.
اما اگر فقط یک کشور شروع به استفاده مستقیم از تسلیحات فضایی کند، مانند مسابقه استفاده‌های کاربردی دیگر از فضا، دیگر کشورها نیز شروع به این کار می‌کنند و این اتفاق می‌تواند تنش‌های فضایی را رقم بزند.
همچنین هر انفجاری در فضا حتی برای تست باعث افزایش زباله‌‌های فضایی می‌شود که این امر می‌تواند تهدیدی برای استفاده صلح‌آمیز از فضا باشد.
با اینکه در حال حاضر به‌صورت مستقیم هیچ تسلیحاتی در فضا وجود ندارد و هیچ کشوری علناً برنامه‌ گسترده‌ای برای ساخت آن اعلام نکرده است، اما گسترش استفاده‌های نظامی از فضا باعث شده است که کشورهای فعال در حوزه‌های مختلف فناوری فضایی در امکان استفاده نظامی از فضا رقابت را به دیگران واگذار نکنند.
کاربردهای نظامی فضا برای ایران
موقعیت ژئوپولتیک جمهوری اسلامی ایران در منطقه غرب آسیا و همچنین نفی سلطه استکبار جهانی و همپیمانانش باعث شده تا ایالات متحده و کشورهای غربی، نیروهای خود را در اطراف مرزهای کشورمان متمرکز کنند. تعداد زیاد پایگاه‌های امریکایی در منطقه غرب آسیا و کشورهای همسایه ایران دلیلی برای اثبات این موضوع است؛ پایگاه‌هایی که طی سال‌های گذشته بعضاً از مبدأ آنها اقداماتی علیه امنیت ملی کشورمان صورت گرفته است که البته با پاسخ قاطع جمهوری اسلامی ایران مواجه شده است.
یکی از آورده‌های برخورداری از فناوری فضایی در حوزه نظامی برای کشورمان این است که در کنار سایر روش‌های مرسوم در حوزه گردآوری اطلاعات نظامی، توان رصد لحظه‌ای تحرکات این مراکز از فضا برای نیروهای مسلح فراهم خواهد شد و کلیه تحرکات آنها تحت نظر قرار خواهد گرفت. قابلیت ناوبری و دقت‌افزایی تسلیحات دیگر کاربردی است که این فناوری برای کشورمان به ارمغان می‌آورد؛ با برخورداری از منظومه‌های ماهواره‌ای در فضا به‌راحتی می‌توانیم به سامانه‌های ناوبری فضاپایه دسترسی داشته باشیم و از این رهگذر نسبت به هدایت تسلیحات دوربرد مانند پرنده‌های بدون سرنشین اقدام کنیم.