روس‌ها تاکنون توانسته‌اند با 5 روش: 1- شراکت استراتژیک با چین 2- خرید تقاضای پالایشگاه‌های هند 3- تجارت سربه‌سر با ترکیه 4- ورود تهاجمی به بازار نفت و 5- استفاده از ارزهای ملی در تجارت نفت، میزان صادرات نفت و درآمدهای نفتی خود را در مواجهه با تحریم‌های نفتی غرب حفظ کنند

سیداحسان حسینی/ روسیه با اجرای 5 روش بازارسازی نفت توانست صادرات نفت خود را به چین، هند و ترکیه به ترتیب 182، 900 و 102 هزار بشکه در روز افزایش دهد و خلأ بازارهای اروپایی را برای صادرات نفت خود جبران کند. بدین ترتیب میزان صادرات و درآمد نفتی روسیه بعد از وقوع جنگ اوکراین و اعمال تحریم نفتی غرب، افت پیدا نکرد.
پس از وقوع جنگ اوکراین در 24 فوریه سال‌جاری میلادی، درگیری و شکاف عمیقی بین روسیه و اتحادیه اروپا ایجاد شد، به گونه‌ای که بسیاری از کارشناسان این واقعه را نقطه عطفی در تاریخ تحولات بین‌المللی می‌دانند.
هم‌اکنون این درگیری از جنبه نظامی به جنبه اقتصادی تعمیم یافته و روس‌ها تحت تحریم نفتی اروپا و امریکا قرار گرفته‌اند و در مقابل با محدودیت در صادرات گاز به اروپا از این سوخت به‌عنوان اسلحه در مقابل تحریم‌های غرب استفاده کرده و به اروپا فشار می‌آورند.
جریان صادرات نفت روسیه روی
6 میلیون بشکه در روز حفظ شد
با وجود اعمال تحریم نفتی علیه روسیه و حتی فشارهای امریکا به هند و سایر کشورهای آسیایی برای ممانعت از خرید نفت روسیه، اما طبق آمار مؤسسات خارجی، جریان صادرات نفت این کشور از 24 فوریه تا کنون نه تنها حفظ شده بلکه در برخی ماه‌ها افزایش نیز یافته است.
طبق گزارش ورتکسا (تصویر 1)، با وجود محدودیت‌های نفتی اروپا و امریکا، جریان صادرات نفت روسیه به کشورهای آسیایی افزایش یافته است و این موضوع سبب شد صادرات نفت روسیه در ماه گذشته میلادی روی 6 میلیون بشکه در روز حفظ شود و تنها اندکی نسبت به سال 2019 (حدود 200 هزار بشکه) کاهش یابد.
 کاهش خرید اروپا و به صفر رسیدن واردات امریکا و در عوض افزایش واردات نفت روسیه توسط کشورهای آسیایی بخوبی در تصویر 1 قابل مشاهده است.
درآمد ماهانه 20 میلیارد دلاری روس‌ها پس از جنگ اوکراین
طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، میزان درآمدهای نفتی روسیه بعد از وقوع جنگ اوکراین نیز افت چندانی نداشته و بعد از طی کردن یک روند صعودی ماه ژوئن، به‌دلیل «افت قیمت جهانی نفت» در 2ماه گذشته به میزان اندکی کاهش یافته است.
درآمد صادرات نفت روسیه در ماه آگوست 17,7 میلیارد دلار بوده که نسبت به ماه جولای 1,2 میلیارد دلار کاهش یافته است. البته رقم صادرات روزانه نفت خام و محصولات نفتی روسیه با 220 هزار بشکه افزایش به 7,6 میلیون بشکه در روز رسیده است. به طور میانگین بعد از وقوع جنگ اوکراین، روسیه ماهانه 20 میلیارد دلار از صادرات نفت خام درآمدزایی کرده است.
مقایسه نوسانات صادرات نفت روسیه با ایران و ونزوئلا بعد از تحریم
مقایسه میزان صادرات نفت روسیه با ایران و ونزوئلا پس از اعمال تحریم‌های نفتی علیه 3کشور نشان می‌دهد که روس‌ها برخلاف این 2 کشور توانسته‌اند جریان صادرات نفت خود را حفظ کنند و مانع از افت آن شوند (تصویر 3). در این گزارش هم عنوان شد که میزان صادرات نفت و درآمدهای نفتی روسیه بعد از جنگ اوکراین تغییر محسوسی نکرده است.
 طبق تصویر 3، بعد از گذشت 5 ماه از آغاز تحریم نفتی ایران در ماه مه‌2018، صادرات نفت ایران به میزان 500 هزار بشکه در روز (معادل 24 درصد) کاهش یافت. همچنین بعد از گذشت 5 ماه از آغاز تحریم نفتی ونزوئلا در ژانویه 2019، صادرات نفت ونزوئلا به میزان 400 هزار بشکه در روز (معادل 40 درصد) کاهش یافت.
اما صادرات نفت روسیه بعد از گذشت 5 ماه از آغاز تحریم نفتی این کشور در فوریه 2022، نه تنها کاهش نیافت بلکه افزایش نیز پیدا کرد. حال سؤال اساسی این است که روس‌ها چه تدابیری را اتخاذ کرده و می‌کنند که در مقابل تحریم نفتی ایمن شده‌اند؟ پاسخ این پرسش دو کلمه است: «بازارسازی نفت».
در واقع تنها تفاوت روسیه با ایران و ونزوئلا این است که روس‌ها برای ایمن‌سازی جریان صادرات نفت خود در مقابل تلاطمات بازار و تحریم، راهبرد «بازارسازی نفت» را پیش گرفته‌اند که در ادامه به آن اشاره می‌شود.
افزایش صادرات 182 هزار بشکه‌ای نفت روسیه به چین با «شراکت استراتژیک»
یکی از سیاست‌های بازارسازی نفت، «شراکت استراتژیک» یا strategic partnership است. در این سیاست 2کشور وارد تعاملات بلندمدت می‌شوند که خرید و فروش نفت نیز جزئی از آن محسوب می‌شود که با سایر حوزه‌های تجاری دو کشور پیوند خورده است.
روسیه و چین، دو شریک استراتژیک هستند که در سازمان‌های مختلف بین‌المللی از جمله سازمان همکاری‌ شانگهای و گروه بریکس با یکدیگر تعاملات تجاری گسترده‌ای دارند. با وقوع جنگ اوکراین و تحریم نفتی روسیه، چین با افزایش واردات نفت به بزرگ‌ترین مقصد صادرات نفت روسیه تبدیل شد. طبق آمار کپلر (تصویر4)، صادرات نفت روسیه به چین بعد از 24 فوریه، 182 هزار بشکه در روز افزایش یافته است و چین توانسته بخشی از خلأ بازار نفت اروپا را برای روسیه پوشش دهد.  همچنین طبق گزارش رویترز، در 3ماه گذشته روسیه توانسته است جایگاه عربستان را به‌عنوان بزرگ‌ترین تأمین‌کننده نفت چین بگیرد و با 4.4 درصد رشد، میزان صادرات نفت خود را به 48,5 میلیون تن برساند. افزایش واردات نفت از روسیه درحالی رقم خورد که چینی‌ها از سهم عربستان، امریکا و کشورهای آفریقایی در بازار نفت خود کاستند.
افزایش 900 درصدی صادرات نفت روسیه به هند با سیاست «خرید تقاضا»
یکی دیگر از سیاست‌های بازارسازی نفت، «خرید تقاضا» یا buy demand است. در این سیاست، کشور عرضه‌کننده نفت با سهامدار شدن در پالایشگاه‌های فراسرزمینی، بخشی از تقاضای نفت آن کشور را تصاحب می‌کند و بدین ترتیب جریان صادرات نفت خود به پالایشگاه‌های فراسرزمینی را در مقابل تکانه‌های خارجی مثل تحریم، ایمن و حفظ می‌کند.
طبق آمار کپلر، با اجرای سیاست «خرید تقاضا»، صادرات نفت روسیه به هند نسبت به سال گذشته 10 برابر شده است و به بیش از یک میلیون بشکه در روز رسیده و جای عربستان به‌عنوان دومین صادرکننده نفت را در بازار گرفته است (تصویر 6).
 در حال حاضر پالایشگاه وادینار هند با ظرفیت 400 هزار بشکه، واردکننده اصلی نفت روسیه شده است. دلیل این اتفاق سهام 49 درصدی شرکت روس‌نفت در شرکت بهره‌بردار این پالایشگاه هندی ا‌ست. نکته جالب اینکه تا قبل از اعمال تحریم غرب، صادرات نفت روسیه به هند به‌دلیل هزینه انتقال، صرفه اقتصادی نداشت اما با وقوع جنگ و افزایش قیمت جهانی نفت، صادرات نفت روسیه به هند در دستور کار این کشور قرار گرفت و از ظرفیت پالایشگاه‌های فراسرزمینی روس‌ها برای حفظ رقم صادرات استفاده شد.
همچنین در تجارت نفت روسیه با هند، بازارسازی نفت با سیاست «تسری» یا spillover نیز تأثیرگذار بوده است، به این صورت که روس‌ها از وابستگی نظامی هند به جنگنده‌های روسی استفاده کرده و این موضوع را به سمت افزایش خرید نفت این کشور تسری داده‌اند.
تجارت سربه‌سر روسیه با ترکیه، صادرات نفت این کشور را 2برابر کرد
یکی دیگر از سیاست‌های بازارسازی نفت، «تجارت سربه‌سر» یا total trade است. در این روش، کشور صادرکننده نفت، مابه‌ازای فروش نفت خود، کالاهای موردنیازش را از کشور خریدار وارد می‌کند. بدین ترتیب کشور خریدار نفت مجبور است برای راضی نگه‌داشتن صادرکنندگان خود، نفت موردنیاز را از کشور عرضه‌کننده بخرد تا همچنان جریان صادرات سایر کالاها به آن کشور تداوم داشته باشد.
طبق گزارش رویترز (تصویر 7)، با اجرای سیاست تجارت سربه‌سر، صادرات نفت روسیه به ترکیه بعد از جنگ اوکراین بیش از 2 برابر شده و از 98 هزار بشکه به 200 هزار بشکه در روز افزایش یافته است. در عوض ترکیه متعهد شده است که خلأ خروج شرکت‌های اروپایی در روسیه را با صادرات کالا و تجهیزات پر کند.
ورود تهاجمی روس‌ها به بازار نفت مانع از تنگ شدن حلقه تحریم شد
یکی دیگر از راهکارهای روسیه برای حفظ جریان صادرات نفت خود، «ورود تهاجمی» به بازار نفت بود. طبق گزارش رویترز (تصویر 8)، ‏روسیه به‌دنبال صادرات نفت با تخفیف‌های 30 درصدی به مشتریان آسیایی در قالب «قراردادهای بلندمدت» است تا پس از قطع واردات نفت اروپا، بتواند بازارهای خودش در آسیا را ایمن کند.
با وقوع جنگ اوکراین، قیمت جهانی نفت 20 الی 30 دلار افزایش یافت، در نتیجه روسیه از این فرصت استفاده کرد و با ورود تهاجمی به بازار نفت و اعطای تخفیف‌های مناسب، هزینه دور زدن تحریم را برای خریداران نفت خود پوشش داد، به گونه‌ای که حتی خریداران اروپایی نیز به خرید نفت روسیه متمایل شدند.
اعطای تخفیف نه تنها درآمدهای نفتی روسیه را کاهش نداد، بلکه باعث افزایش درآمدها به بالای 20 میلیارد دلار در 3ماهه اول بعد از آغاز جنگ شد.
تصویر 9، میزان تخفیف روسیه بر هر بشکه نفت خود را نشان می‌دهد. طبق این تصویر، روس‌ها در ابتدا در مواجهه با شوک تحریمی، تخفیف خود را تا 35 دلار نیز افزایش دادند و سپس بعد از خنثی‌سازی نقشه غرب در تنگ کردن حلقه محاصره، تخفیف‌های خود را کاهش دادند.
 روسیه توانست با ورود تهاجمی به بازار نفت و اعطای تخفیف، جریان صادرات نفت خود در قیمت‌های بالا را حفظ کرده و همچنین درآمدهای نفتی‌اش را در سطوح قبلی نگه‌دارد.
استفاده روسیه از ارزهای ملی چین و هند برای تجارت نفت و گاز
یکی از راهکارهای ایمن‌سازی صادرات نفت و گاز، «تجارت با ارزهای ملی» است. در این روش، کشور صادرکننده نفت و گاز برای جلوگیری از بلوکه شدن درآمدهای نفتی خود، ارز ملی کشور خریدار را در بانک‌های آن کشور دریافت کرده و اقدام به خرید کالاهای موردنیاز از آن کشور یا سایر کشورها می‌کند.
طبق گزارش بلومبرگ، روسیه و چین تصمیم‌ گرفتند که دلار و یورو (ارزهای غیردوستانه) را از چرخه تجارت گاز خود کنار بگذارند و یوآن و روبل را با سهم
50-50 جایگزین آنها کنند.
همچنین رویترز نیز اعلام کرده است که روسیه و هند به‌دنبال تسویه مالی تجارت خود با روپیه هستند و قصد دارند دلار و یورو را از تجارت دوجانبه خود در حوزه انرژی حذف کنند.
در مجموع روس‌ها تاکنون توانسته‌اند با 5 روش: 1- شراکت استراتژیک با چین 2- خرید تقاضای پالایشگاه‌های هند
3- تجارت سربه‌سر با ترکیه 4- ورود تهاجمی به بازار نفت و 5- استفاده از ارزهای ملی در تجارت نفت، میزان صادرات نفت و درآمدهای نفتی خود را در مواجهه با تحریم‌های نفتی غرب حفظ کنند، حال باید منتظر ماند و دید در ادامه چه رخ خواهد داد.

تانکر ترکرز خبر داد
صادرات 1.5 میلیون بشکه‌ای نفت ایران  در ماه ژوئن

گروه اقتصادی/ مؤسسه بین‌المللی تانکر ترکرز در تازه‌ترین گزارش خود از صادرات 1.5 میلیون بشکه‌ای نفت ایران در ماه ژوئن خبر داد. به این ترتیب مجموع صادرات نفت ایران طبق میانگین آمار کپلر و مؤسسه تانکر ترکرز بیش از یک میلیون بشکه در روز محاسبه می‌شود. به گزارش فارس، مؤسسه مطالعات انرژی آکسفورد در گزارش ماه آگوست (ماه گذشته میلادی) خود با عنوان «نوسانات بازار نفت: ارزیابی روایت‌های صعودی و نزولی» با استناد به آمار مؤسسه ردیابی نفتکش‎‌ها کپلر و تانکر ترکرز، رقم صادرات نفت ایران را اعلام کرد. طبق این گزارش، میزان صادرات نفت ایران در ماه ژوئن توسط مؤسسه کپلر و تانکر ترکرز به ترتیب 1 و 1.5 میلیون بشکه در روز محاسبه شده است. روند صعودی تولید نفت ایران نیز همچنان تداوم یافته است.
صادرات نفت ایران در 6 ماهه نخست سال 2022، یک میلیون بشکه در روز بود
صادرات نفت ایران در 6 ماهه اول سال 2022 طبق آمار مؤسسه کپلر و تانکر ترکرز به ترتیب 0.825 و 1.175 میلیون بشکه در روز محاسبه می‌شود و میانگین آمار این دو مؤسسه، معادل یک میلیون بشکه در روز است. طبق آخرین گزارش سازمان اوپک ،نیز میزان صادرات نفت ایران با احتساب میعانات گازی 1.116 میلیون بشکه در روز بوده است.

عضویت در سازمان شانگهای می‌تواند ایران را به ‌هاب انرژی منطقه تبدیل کند

گروه اقتصادی/ عضویت رسمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای روز جمعه (۲۵ شهریور) در بیست و دومین نشست سران این سازمان در سمرقند اعلام شد. اسناد عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای روز چهارشنبه به امضای حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه و دبیرکل سازمان همکاری شانگهای رسید و لایحه عضویت در این نهاد اقتصادی منطقه‌ای برای طی مراحل قانونی تقدیم مجلس شورای اسلامی شده است. کارشناسان و تصمیم‌سازان کشور معتقدند که این عضویت می‌‌تواند به تحقق اهداف ایران در زمینه انرژی کمک کند. عضو کمیسیون انرژی مجلس با تأکید بر اینکه عضویت ایران در سازمان شانگهای راه تبدیل ایران به ‌هاب انرژی منطقه را هموار می‌کند، اعلام کرد: عضویت ایران در این سازمان ناشی از دیپلماسی هدفمند دولت با همسایگان و قابل قدردانی است. «مصطفی نخعی»  در صفحه توئیتری خود با اشاره به عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای نوشت: عضویت ایران در سازمان شانگهای ناشی از دیپلماسی هدفمند دولت با همسایگان و قابل قدردانی است. وی ادامه داد: کشورهای عضو و ناظر در سازمان مذکور، بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کنندگان انرژی در جهان هستند. نخعی تأکید کرد: باید از فرصت پیش آمده برای ارتقای جایگاه ایران در حوزه انرژی و تبدیل شدن به‌ هاب انرژی منطقه استفاده کرد.
تنظیم نقشه راه دیپلماسی انرژی برای همکاری با اعضای این سازمان
در همین حال، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با تأکید بر لزوم تدوین نقشه راه دیپلماسی انرژی کشورهای عضو شانگهای، یادآور شد: باید مشخص شود که قرار است میان ایران، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، روسیه، هند، پاکستان و افغانستان و ترکیه چه قراردادهای گازی یا نفتی منعقد شود. «هادی بیگی‌نژاد» در گفت‌وگو با ایرنا در مورد عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری شانگهای، گفت: گسترش تعاملات سیاسی و مبادلات اقتصادی با کشورهای مختلف می‌تواند به رونق اقتصاد کشور کمک کند، مسلماً پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای هم نقش مهمی در توسعه مبادلات تجاری ایران دارد. عضو کمیسیون انرژی مجلس یازدهم با اشاره به دیدارهای آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی با رؤسای جمهور کشورهای منطقه در حاشیه اجلاس شانگهای، افزود: دیدار و گفت‌وگوی رئیس جمهور کشورمان با رؤسای جمهور کشورهای عضو شانگهای منجر به توسعه روابط سیاسی و تعمیق پیوندهای اقتصادی خواهد شد و همکاری‌های بازرگانی و تجاری را تقویت می‌کند. وی با بیان اینکه گام‌های اولیه دیپلماسی عمومی در سازمان شانگهای برداشته شده است به دیدارهای ریاست جمهوری اشاره کرد و گفت: دیدارهای دوجانبه آیت‌الله رئیسی با رؤسای جمهور روسیه، چین، ترکمنستان، ترکیه، ازبکستان و تاجیکستان در این اجلاسیه مهم بود، چون کشوری همانند ترکمنستان سال‌ها ارتباط اقتصادی خود را با ایران قطع کرده بود و با امضای قرارداد سواپ گازی با این کشور مقرر شد که گاز ترکمنستان از طریق ایران به جمهوری آذربایجان منتقل شود، این قرارداد تجاری می‌تواند به رونق اقتصاد و تأمین گاز استان‌های شمالی کشور هم کمک کند. گفتنی است بیست و دومین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای روز جمعه در حالی به کار خود پایان داد که ۹ کشور جمهوری اسلامی ایران، هند، جمهوری قزاقستان، جمهوری خلق چین، قرقیزستان، پاکستان، فدراسیون روسیه، تاجیکستان و ازبکستان عضو  رسمی سازمان همکاری شانگهای هستند و سه کشور افغانستان، بلاروس و مغولستان دارای وضعیت ناظر و ۶ کشور جمهوری آذربایجان، جمهوری ارمنستان، پادشاهی کامبوج، جمهوری دموکراتیک فدرال نپال، جمهوری ترکیه و جمهوری دموکراتیک سوسیالیستی سریلانکا شرکای گفت‌وگوی سازمان همکاری شانگهای هستند. ایران با بسیاری از این کشورها مراودات در حوزه انرژی دارد.