فائزه سادات یوسفی
روزنامه نگار

عربستان در سال‌های اخیر به‌ صورت تصاعدی به مرکز فروش و مصرف مواد مخدر در منطقه تبدیل شده است تا آنجا که سی‌ان‌ان در گزارش دو روز گذشته خود از تبدیل شدن عربستان به پایتخت مواد مخدر خاورمیانه خبر داد. مقام‌های سعودی چهارشنبه گذشته بزرگ‌ترین محموله مواد مخدر قاچاق در تاریخ این کشور را در محموله آرد کشف و توقیف کرده و یک انبار را در ریاض، پایتخت، مصادره کردند. هر چند مقامات عربستان به نام و نوع مواد مخدر ضبط شده و مبدأ آن اشاره نکرده‌اند، اما دفتر مواد مخدر و جنایت سازمان ملل متحد قبلاً اعلام کرده بود گزارش‌هایی در مورد ضبط آمفتامین در کشورهای خاورمیانه و قرص‌های کاپتاگون وجود دارند. با اینکه حشیش و قات در عربستان رایج است اما آمفتامین‌ها در میان جوانان این کشور محبوبیت ویژه‌ای دارد.

​​​​​​​کاپتاگون در اصل نام تجاری یک محصول دارویی حاوی محرک مصنوعی فن‌اتیلین بود. به گفته مرکز نظارت برمواد مخدر و اعتیاد به مواد مخدر اروپا،  اگرچه این دارو دیگر به‌ صورت قانونی تولید نمی‌شود، اما صورت تقلبی آن با نام کاپتاگون به طور مرتب در خاورمیانه کشف و ضبط می‌شود.
محققان سعودی بارها در مورد افزایش مصرف مواد مخدر هشدار داده و برای ترسیم اهمیت پرداختن به این موضوع توسط مقامات، از آن به «جنگی آشکار و خطرناک‌تر از هر جنگی علیه ما» تعبیر کردند. ثروتمند بودن خلیفه‌های شیخ‌نشین سبب شده  این مکان به یکی از بزرگ‌ترین و پرسودترین مقاصد منطقه‌ای برای مواد مخدر تبدیل شود که با گذر زمان این وضعیت در حال تشدید است. مصرف مواد مخدر به‌عنوان یک فعالیت تفریحی در میان جوانان رواج پیدا کرده چراکه این قرص‌ها به سرعت موجب سرخوشی شده و افراد را تا ساعت‌ها بیدار نگه می‌دارند اما تبعات و پیامد‌هایی بشدت منفی چون استرس مزمن را برای سلامت انسان‌ها به همراه دارند.
پیش از این در دی‌ماه 1400 نیز مجله فارن‌پالیسی  به تبدیل شدن عربستان‌سعودی به پایتخت مواد مخدر اشاره کرده بود. مصرف مواد مخدر کاپتاگون در عربستان‌سعودی افزایش یافته و این کشور به بازاری سودآور برای فروشندگان مواد مخدر تبدیل شده و تقاضا برای آن چند برابر شده است. این موضوع نگرانی مقامات را برانگیخته و منجر به افزایش تعداد کمپ‌های ترک اعتیاد در عربستان شده است. «خالد المشاری» مدیرعامل «قویم» یکی از اولین مراکزی که در این حوزه افتتاح شد، اعلام کرد حدود چهار یا پنج مرکز در دو سال گذشته افتتاح شده است و معتادان به جای رفتن به مراکز خارج از کشور برای درمان، در داخل عربستان مداوا می‌شوند.
با وجود اینکه حمل و استفاده از مواد مخدر در عربستان مجازات بسیار سنگینی چون اعدام را در پی دارد اما انعطاف و عدم سختگیری مقامات در رابطه با جوانان، راه را برای آنان باز گذاشته و به آنها اطمینان خاطر داده شده است.
 از سویی دیگر، عربستان به مرکز پخش مواد مخدر در منطقه خصوصاً  کشورهای عربی خلیج‌فارس مبدل شده است، چراکه قرص‌های مخدر بویژه کاپتاگون در منطقه بخصوص کشورهای ثروتمند عربی محبوبیت بالایی دارند. در همین رابطه وزارت کشور عراق از کشف مواد مخدر توسط شبکه‌های تجاری که مرتبط با شخصیت‌هایی در عربستان است خبر داد و گفت مواد مخدر از طریق پهپاد وارد عراق می‌شود.
کشف کاپتاگون در داخل عربستان به یک امر عادی تبدیل شده است و طرفداران بسیار زیادی دارد. به گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد، بیش از نیمی از کل کاپتاگون ضبط شده در خاورمیانه در سال‌های 2015 تا 2019 در عربستان بوده است. تقاضا برای کاپتاگون چند برابر شده، اما جذابیت فزاینده آن به کاهش تقاضا برای ماری‌جوانا و قات نینجامیده است. قات اغلب از یمن و ماری‌جوانا از مسیرهای مختلفی از جمله از طریق افغانستان، لبنان، سوریه و بیشتر از طریق اردن و یمن به عربستان می‌رسد. پذیرش فرهنگی ماری‌جوانا و قات در عربستان به گونه‌ای است که حتی بسیاری از جوانان تصور می‌کنند مصرف این مواد مخدر در اسلام قابل قبول است. مصرف‌کنندگان مواد مخدر در گروه سنی 12 تا 22 سال هستند که 40 درصد از آنها از کاپتاگون استفاده می‌کنند.
ریاض، حزب‌الله لبنان و حتی سوریه را به دست داشتن در تجارت مواد مخدر به عربستان متهم می‌کند اما این در حالی است که نه تنها هیچ‌گونه مدرک مستدلی در این موضوع ارائه نداده و صرفاً به لفاظی بسنده کرده بلکه همواره پای شاهزادگان سعودی در انتقال مواد مخدر از لبنان به خاک عربستان در میان بوده است. در تابستان سال 98 نهادهای امنیتی لبنان از دستگیری چند نفر از اتباع سعودی به همراه عبدالمحسن بن ولید آل سعود شاهزاده سعودی و فرزند نوه مؤسس خاندان سعودی به اتهام قاچاق مواد مخدر خبر دادند که در پی آن دادگاه لبنان آنها را به 10 سال زندان محکوم کرد. همچنین مجله انگلیسی اکونومیست سال گذشته اعلام کرد شاهزادگان سعودی در قاچاق مواد مخدر از سوریه برای فروش در عربستان و سایر کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس دست دارند و از جت‌های شخصی خود برای قاچاق قرص‌های روانگردان استفاده می‌کنند.
عربستان سال گذشته به بهانه افزایش قاچاق مواد مخدر از لبنان، واردات کالا بویژه میوه و سبزیجات و همچنین عبور کالاهای لبنانی از کشورش را ممنوع اعلام کرد. این در حالی است که مشابه این ماجرا برای امارات پیش آمد ولی همچنان رابطه تجاری میان آن دو برقرار بود. این موضوع نشان می‌دهد ریاض سعی می‌کند با تحت فشار قرار دادن درآمدزایی صادراتی لبنان، گروه‌های سیاسی در این کشور را تحت فشار قرار دهد.
ضمن اینکه قاچاق از سمت سوریه در پی ناآرامی‌ها و درگیری‌های درونی شروع شده است. منابع خبری از نقش گروه‌های تروریستی تکفیری از جمله داعش و جبهه النصره در تولید، قاچاق و استفاده از  انواع مواد مخدر از جمله کاپتاگون با حمایت و همکاری کشورهای حامی آنها خبر داده‌اند، زیرا تجارت مواد مخدر در تأمین مالی این گروه‌ها که وابسته به عربستان هستند نقش دارد.
برخی از کارشناسان غربی و حتی سعودی اینگونه القا می‌کنند که محدودیت‌ها و نبود فرصت‌های اجتماعی عامل اصلی مصرف مواد مخدر در عربستان‌سعودی است و این موضوع را بهانه‌ای برای تسهیل تغییرات و اصلاحات اجتماعی که توسط ولیعهد محمد بن سلمان در حال اجرا است، می‌کنند. آنها برای ایجاد مراکز فساد و مکان‌هایی که بیشتر امکان حضور مختلط زن و مرد در آن وجود دارد، تلاش می‌کنند و آن را زمینه‌ساز کاهش وابستگی به مواد مخدر عنوان می‌کنند؛ اما داده‌ها حاکی از آن است که مصرف مواد مخدر قبل از انجام اصلاحات اجتماعی نیز در عربستان بیداد می‌کرد. در مقابل، دیدگاه‌های واقع‌بینانه‌تر و مخالفی هم وجود دارد که تغییرات اجتماعی مانند اجازه به زنان برای رانندگی و کنسرت‌های موسیقی را باعث تضاد فرهنگی دانسته که پیامد‌های ناخواسته‌ای از جمله افزایش مصرف مواد مخدر را در پی داشته است. آنها معتقدند با دور شدن جوانان سعودی از سبک زندگی اسلامی و گرایش به فرهنگ غربی که مصرف مواد مخدر را ترویج و اثرات لذتبخش آن را بزرگنمایی می‌کند، سوء‌مصرف مواد افزایش می‌یابد. علاوه‌ بر آن، آنها دسترسی آسان به مواد مخدر، عدم شفافیت در مورد آنچه اسلام به طور قطعی در مورد این مسکرات می‌گوید و کمبود راه‌های سرگرمی را عاملی بر این امر دانسته‌اند.