یوسف حیدری
گزارش نویس

«پدر یعنی گرمی یک خانه/ پدر یعنی شونه مردانه/ پدر یعنی اشک پنهانی/ پدر یعنی قلب بارانی» مداح دکمه توقف آهنگ را می‌زند و رو به فرزندان متوفی که اطراف مزار پدر ایستاده‌اند می‌گوید: «حسن آقا، حاج سعید و آقا محمود! پدر یعنی اشک پنهانی. حتماً پدر عزیز شما هم دور از چشم شماها گریه می‌کرد تا شما متوجه غم و رنج و دردش نباشید.» صدای ناله و ضجه که بلند می‌شود گوشی موبایل را دوباره به دست می‌گیرد و دکمه آهنگ را می‌زند. «چه کردی با قلب فرزندت/ گذشتی از خودت تا جان بگیرم/ من برای خستگی‌هایت بمیرم»
بازهم موسیقی و صدای خواننده قطع می‌شود و این بار مداح صفحه گوشی موبایلش را برای پیدا کردن آهنگ بالا و پایین می‌کند. سه پسر متوفی گوشه‌ای دست به سینه ایستاده‌اند و دو دختر متوفی هم کنار مزار پدر ضجه می‌زنند. مداح اکوی سیستم صوتی را کمی بالا می‌برد و رو به جمعیتی که برای مراسم شب هفت آمده‌اند، می‌گوید: «حاج رمضان چه کردی با قلب فرزندانت؟ همه می‌دانند که چقدر از خودگذشتگی کردی. نمی‌خواهم جگر بازمانده‌ها را آتش بزنم اما فرزندان حاج رمضان بعد از پدر به کی تکیه می‌کنید؟»
رهگذران و کسانی که برای فاتحه‌خوانی یا برگزاری مراسم دفن و ختم به بهشت سکینه(س) آمده‌اند با شنیدن صدای مداح و آهنگ یکی از خوانندگان پاپ برای چند لحظه توقف می‌کنند. برای خیلی از آنها اجرای مداحی سر مزار با این شیوه عجیب است. مهدی سینی خرما را به طرفم می‌گیرد و می‌گوید:‌ «به حق چیزهای ندیده. تا امروز دیده بودیم سر مزار با نی یا دف نوحه‌سرایی کنند ولی ندیده بودیم با آهنگ ترانه پاپ در رثای پدر بخوانند. فلسفه حضور در مراسم خاکسپاری یا ختم بر اساس احادیث ائمه اطهار (ع) یادآوری و عبرت است. یعنی اینکه به یاد بیاوریم که مرگ فقط برای دیگران نیست و ممکن است دیر یا زود سراغ ما هم بیاید. به همین دلیل وقتی برای فاتحه‌‌خوانی سر مزار می‌آییم باید عبرت بگیریم و همیشه خود را آماده سفر آخرت کنیم. اما با این برنامه‌هایی که سر مزار انجام می‌دهند به تنها چیزی که فکر نمی‌کنیم عبرت گرفتن و طلب بخشش برای متوفی است. انگار کنسرت برگزار می‌شود و بجز خانواده نزدیک متوفی که داغدار هستند بقیه به موسیقی توجه می‌کنند. باور کنید روح آن مرحوم هم راضی نیست. سر مزار باید قرآن بخوانند و برای آمرزش گناهان دعا کنند.»
مراسم به پایان می‌رسد و مداح از روی کاغذی که به دست گرفته از مؤسسات، شرکت‌ها و افرادی که از راه‌های دور و نزدیک در مراسم شرکت کرده‌اند تشکر و قدردانی می‌کند. بعد از پایان مراسم مداح خودش را به قطعه دیگری می‌رساند. مراسم چهلم یک مادر در حال برگزاری است و صدای نی و دف فضای آرامستان را پر کرده است. «لحظه خداحافظی به سینه‌ام فشردمت/ اشک چشمام جاری شد دست خدا سپردمت/ دل من راضی نبود به این جدایی/ مادر منو ببخش اگه یه وقت آزردمت»
نوازنده نی سعی می‌کند با شعر همراه باشد و نوازنده دف ضربه‌ها را هماهنگ می‌کند. همه اشعار در گوشی موبایل آماده است و با هر بالا و پایین شدن صفحه گوشی اشعار جدید با نوای دف و نی پخش می‌شود. با هر بیت و تکرار کلمه «مادر» دختر متوفی خودش را روی قبر می‌اندازد و نام مادرش را فریاد می‌زند. «40 روزه که بوی گل نیومد یار/ صدای چهچه بلبل نیامد/ روید از باغبان گل بپرسید یار/ چرا بلبل به صید گل نیومد»
خواننده با تلفیق اشعار و ارتباط دادن آنها سعی می‌کند اشعار را برای مراسم چهلم تنظیم کند. پایان مراسم با تکنوازی نی و دف همراه می‌شود و سرپرست گروه موسیقی کارت ویزیتی را که روی آن گروه موسیقی نی و دف مجالس ترحیم و سوگواری معرفی شده، بین شرکت کنندگان مراسم پخش می‌کند. مراسم که تمام می‌شود پسر متوفی شماره کارت بانکی خواننده را می‌گیرد و پول درخواستی را برایشان واریز می‌کند. میهمان‌ها یکی یکی با خانواده عزادار همدردی می‌کنند و می‌روند.
کیارش از قزوین برای شرکت در مراسم آمده است. می‌گوید «مراسم سوگواری هم چشم و هم چشمی شده. تا چند سال قبل برای خاکسپاری یا مراسم سوم و چهلم مداحان ذکر مصیبت می‌کردند و خانواده متوفی با شنیدن ذکر مصیبتی که برای ائمه اطهار(ع) اتفاق افتاده برای مصیبت پیش‌آمده، از خودشان صبوری نشان می دادند. اما الان گروه موسیقی دعوت می‌کنند و به جای ذکر مصیبت اشعار و آهنگ خواننده‌های پاپ را می‌خوانند. متأسفانه برخی خانواده‌ها تصور می‌کنند هر چقدر مراسم ترحیم یا خاکسپاری لاکچری باشد، به عزیز از دست رفته‌شان احترام بیشتری گذاشته‌اند و اطرافیان هم از این کار آنها راضی خواهند بود. فکر می‌کنند با این کار کسانی که برای مراسم می‌آیند تا آخر مراسم می‌مانند و خسته نمی‌شوند. اما به اعتقاد من کسی که دستش از دنیا کوتاه شده به خیرات و فاتحه بیشتر نیاز دارد و گروه ارکستر هیچ فایده‌ای ندارد. با این برنامه‌ها نمی‌توانیم همه را تا آخر مراسم نگه داریم. البته هر کسی با هر شیوه‌ای که می‌پسندد می‌تواند سوگواری کند اما در جایی مثل آرامستان‌ها که خانواده‌های زیادی رفت و آمد می‌کنند، برگزاری مراسم‌ لاکچری مناسب نیست.»
بیلبوردهای داخل بهشت زهرا(س) توجهم را جلب می‌کند: «استفاده از آلات موسیقی و ساز و پخش هرگونه موسیقی در مراسم‌ کنار مزار ممنوع است. رعایت فرهنگ صحیح تشییع و تدفین باعث آرامش و آمرزش روح متوفی می‌شود.» همچنین به گفته حامد ابوالحسنی یکی از مسئولان روابط عمومی سازمان بهشت زهرا، برگزاری مراسم سر مزار که در آن از آلات موسیقی استفاده شود، ممنوع است و کسی اجازه ندارد از موسیقی برای مراسم خاکسپاری یا هفتم و چهلم و سالگرد استفاده کند: «‌از دو سال قبل با نصب بنر در قطعات مختلف بهشت زهرا و مقابل مجتمع عروجیان اعلام کردیم استفاده از آلات موسیقی بر سر مزار ممنوع است. به هرحال بهشت زهرا یک مکان عمومی است. شاید خانواده متوفی و اطرافیان آنها از اجرای موسیقی در مزار لذت ببرند ولی ممکن است چند ردیف بالاتر خانواده دیگری که برای فاتحه‌خوانی یا برگزاری مراسم سر مزار عزیزشان می‌آیند، این کار را نپسندند. سازمان بهشت زهرا برای اجرای مراسم سر مزار فقط اکو و باند به همراه مداح در اختیار خانواده‌های عزادار قرار می‌دهد و اگر هم کسی خارج از این مجموعه خواننده  یا آلات موسیقی برای اجرا سر مزار بیاورد تخلف کرده است.»
گروه‌های موسیقی برای اجرای برنامه سر مزار همراه با نی 3 میلیون تومان و اجرا در سالن 5 میلیون تومان پول می‌گیرند. این را یکی از خواننده‌های سر مزار می‌گوید و تأکید می‌کند سعی خواهند کرد مراسم آبرومندانه برگزار شود: «5 سال است که مراسم سر مزار برگزار می‌‌کنیم. گروه ما بهترین برنامه را ارائه می‌دهد. خانواده‌هایی که دوست دارند در سالن اجتماعات مراسم ختم بگیرند از ما دعوت می‌کنند و ما هم سعی می‌کنیم اشعاری را که مناسب وصف متوفی و اطرافیان آنها باشد بخوانیم. برای بهشت زهرا به دلیل اینکه استفاده از آلات موسیقی ممنوع است فقط از نی استفاده می‌کنیم ولی برای اجرا در سالن از نی، دف، سه تار و ویولن هم استفاده می‌کنیم. البته در آرامستان‌های دیگر تهران یا اطراف تهران و برخی شهرها می‌توانیم از آلات موسیقی هم استفاده کنیم. گاهی اوقات هم آهنگ مورد نظر را از گوشی موبایل پخش می‌کنیم و روی آهنگ می‌خوانیم. نمونه کارهای ما را هم می‌توانید در اینترنت ببینید. قیمت اجرای سالن برای یک ساعت 5 میلیون تومان است و تا امروز هر مراسم ترحیمی که رفته‌ایم صاحبان عزا از ما راضی بوده‌اند. البته دوران کرونا کار ما خیلی کم شد. مراسم خاکسپاری تنها با حضور خانواده درجه یک برگزار می‌شد و اجازه تجمع داده نمی‌شد. از ختم و شب هفت و چهلم هم خبری نبود و مردم در تنهایی سوگواری می‌کردند. مراسم ترحیم هم مثل مراسم عروسی است و خانواده‌ها تلاش می‌کنند ختم را هم به بهترین شکل برگزار کنند. اجرای برنامه موسیقی باعث می‌شود خیلی‌ها تا آخر حضور داشته باشند و همین حضور می‌تواند تسلی دل خانواده داغدار باشد.»
آرامستان هر لحظه شلوغ‌تر می‌شود و مثل همه پنجشنبه‌ها خیلی از مردم برای فاتحه‌خوانی می‌آیند. صدای مداح با نوای نی همچنان شنیده می‌شود: «جان ز تو نوش می‌کند/ دل ز تو جوش می‌کند/ عقل خروش می‌کند / اما پدر عزیزم بی تو به سر نمی‌شود»