فالح الفیاض: رئیس سازمان حشدالشعبی عراق است که در لیست تحریم‌های ایالات متحده قرار گرفته و همواره امریکا در صدد ترور  وی بوده است. فالح الفیاض در طول سال‌های گذشته انسجام خاصی درون حشدالشعبی ایجاد کرده و یکی از حلقه‌های وصل حشدالشعبی به سایر گروه‌های مقاومت بوده است. در انتخابات 2021 ائتلاف وی نتوانست کرسی‌های لازم را در پارلمان به دست آورد.


مقتدی صدر: رهبر جریان صدر بعد از شهادت سید محمدصادق صدر است. وی در دوره اشغالگری امریکا جیش المهدی را برای مبارزه با اشغالگری امریکایی‌ها تشکیل داد و از سال 2005 به‌عنوان یک جریان سیاسی وارد فرایند سیاسی عراق شد. این جریان در انتخابات سال 2021 با 73 کرسی بیشترین کرسی‌های پارلمان را به دست آورد. اما بعد از ناتوانی در تشکیل دولت از پارلمان استعفا داد. 

نوری المالکی: دبیر فعلی حزب الدعوة الاسلامی عراق و رئیس ائتلاف دولت قانون است. المالکی از سال 2005 تا سال 2014 نخست‌وزیر عراق بوده است. در انتخابات پارلمانی اخیر بعد از جریان صدر بیشترین کرسی‌های پارلمان را در بین شیعیان به دست آورد. وی به رویکردهای ضد امریکایی در عراق معروف و یکی از عوامل خروج نظامیان امریکایی از عراق در دوره ریاست جمهوری اوباما بوده است. 

همام حمودی: از روحانیون برجسته عراقی و عضو مجلس اعلای عراق است. وی طرفدار توسعه روابط با جمهوری اسلامی ایران بوده و بعد از انتخابات 2021 جزو اعضای بلندمرتبه گروه چهارچوب هماهنگی بوده و از حامیان روی کار آمدن محمد شیاع السودانی به‌عنوان نخست‌وزیر پیشنهادی عراق است.


قیس الخزعلی: یکی از شاگردان سید محمدصادق صدر و قبلاً عضو جیش المهدی بود. جیش المهدی از سال 2003 برای مبارزه با اشغالگری امریکا در عراق تشکیل شد و یکی از عوامل اصلی خروج امریکا از عراق بوده است. وی در سال 2011 گروه جدیدی به نام عصائب اهل‌الحق را تشکیل داد و در سال 2014 ذیل حشدالشعبی عملیات‌های موفقی را برای بازپس‌گیری مناطق تصرف شده توسط داعش ترتیب داد.


عمار الحکیم: از اعضای سابق مجلس اعلای عراق و مؤسس جریان تیار الحکمة الوطنی و عضو بلندپایه گروه چهارچوب هماهنگی است. عمار الحکیم از نوادگان جریان اصیل حکیم در عراق است که دارای پایگاه بسیار گسترده در تمام شهرهای عراق بخصوص در عتبات عالیات است. این جریان بعد از انتخابات پارلمانی سال 2021 در ائتلافی گسترده با سایر گروه‌های شیعی جریان جدیدی به نام چهارچوب هماهنگی را بنیان نهادند.


هادی العامری: از فرماندهان ارشد مقاومت عراق و از بنیانگذاران سازمان بدر و رئیس فعلی آن است. وی در دوره حیدرالعبادی وزیر راه بوده و نقش سازنده‌ای در مبارزه علیه تروریسم داعش به‌عنوان نفر دوم حشدالشعبی بعد از شهید ابومهدی المهندس داشته است. العامری دارای ارتباط بسیار گسترده با تمامی جریان‌ها اعم از شیعی، سنی و کردی است. وی از طرفداران اصلی انسجام بیت شیعی و عدم انفکاک این بیت جهت مبارزه با فساد و اشغالگری امریکا است.


حیدر العبادی: از اعضای سابق حزب الدعوة الاسلامی و ائتلاف دولت قانون است. وی در سال 2014 به‌عنوان نخست‌وزیر عراق معرفی شد و در سال 2018 ائتلاف النصر را تشکیل داد. حیدر العبادی از شخصیت‌های میانه رو در بیت شیعی محسوب می‌شود. جریان وی در انتخابات 2021 نتوانست کرسی‌های لازم را برای رسیدن به پارلمان به دست آورد. وی عضو بلندپایه گروه چهارچوب هماهنگی است.

گروه سیاست/  سقوط صدام حسین در سال 2003 باعث شد نظم جدیدی در کشور عراق شکل بگیرد. در این نظم جدید، گروه‌های شیعی که اکثریت جمعیت را در این کشور تشکیل می دهند و قدرت اصلی را در عراق در اختیار دارند. همچنین اشغالگری امریکایی‌ها در عراق باعث شد که گروه‌های مقاومت مختلفی از آغاز سال 2003 و بعد از سقوط صدام شکل بگیرد. این گروه‌ها ضربات سختی برپیکره نظامیان امریکایی در طول سال‌های 2003 تا 2011 وارد کردند، به طوری که بیش از 4500 نظامی امریکایی در طول این سال‌ها کشته شده‌اند.
 وارد شدن این جریانات به فرایند سیاسی عراق باعث ایجاد اختلاف‌نظر و اختلاف سلیقه بین این گروه‌ها شد که سرانجام جریان و انشعابات مختلف سیاسی در بین شیعیان عراقی ایجاد شد. در این صفحه با مختصات جریانهای سیاسی شیعه عراق آشنا می شوید.

​​​​​​​ 1-جریان صدر
جریان صدر و شخص مقتدی صدر از ویژگی‌های خاندانی آل صدر استفاده می‌کند که شخصیت‌های مهمی در تاریخ معاصر عراق داشته است. نفر اول این خاندان که توسط جریان صدر استفاده می‌شود شهید محمدباقر صدر است.وی فقیهی نواندیش و نابغه بود که نفوذ بالایی در جامعه شیعه عراق داشته است. نفر بعدی شهید سید محمد صدر است که می‌توان وی را مؤسس جریان صدر در عراق نامید؛ وی معروف به صدر ثانی، پسرعموی شهید سیدمحمد باقر صدر و پدر مقتدی صدر است. او بعد از چند سال در جایگاه سیاسی اجتماعی صدر اول (شهید سیدمحمد باقر صدر) قرار گرفت و بیشترین جماعتی که پیرو شهید سیدمحمد باقر صدر بودند، دور او جمع شدند. صدر ثانی شخصیتی کاریزماتیک با صراحت لهجه و شجاعت خاص و بشدت ضدامریکایی و ضداسرائیلی بود. او توانست با همین ویژگی‌ها بخش بزرگی از جامعه شیعی عراق را جذب کند. در انتفاضه شعبانیه صدر ثانی مصاحبه‌هایی دارد و معترضین را غوغائین یعنی آشوبگران، عنوان می‌کند.(پدر مقتدی صدر با انتفاضه شعبانیه همراهی نکرد.)
بخش بزرگی از نفوذ مقتدی به خاطر انتسابش به خاندان صدر است، همان‌طور که نفوذ عمار حکیم مرهون خاندان اوست. البته مقتدی در دوره صدام در عراق بود ولی عمار حکیم در ایران بود و این یک مزیتی برای مقتدی به حساب می‌آید و خود او در سخنرانی‌ها به این نکته اشاره می‌کند که من در دوره صدام هم در کنار مردم بودم. سخنرانی‌های مقتدی غرا است، اما لحن کاریزماتیک ندارد، در مقابل سیمای مقتدی، کاریزماتیک است! در مجموع مقتدی در یک دوره به‌عنوان یک رهبر سیاسی شیعی در سطح کلان مطرح شد و امروز هم این جایگاه را دارد.[1] مقتدی صدر توانست در دوران سقوط صدام، جیش‌المهدی را تشکیل دهد که نقش بسزایی در حیات سیاسی مقتدی در بین مردم عراق داشت.
جیش المهدی: نیروهای آن در اوایل ظهورش در چند جبهه می‌جنگیدند. تقابل جیش‌المهدی با امریکا، دامنه‌اش به تقابل شیعیان نزدیک به امریکا هم کشیده شد و درگیری‌هایی هم ایجاد شد، حتی برخی می‌گویند پسر آیت‌الله خویی را جیش‌المهدی کشته است و این انگی است که به جیش‌المهدی خورده و به سادگی قابل رد یا تأیید نیست. البته جیش‌المهدی تندروی‌هایی در مقابل امریکا و سنی‌ها و حتی شیعیان داشته است. اما در مجموع جیش‌المهدی خیلی به سود شیعه بوده، مخصوصاً زمانی که سنی‌های تندرو، شیعیان را سرکوب می‌کردند، جیش‌المهدی توانست مانع آنها بشود. به مرور زمان برخی انشعابات در دل جیش‌المهدی به‌وجود آمد. از جمله «نجبا» که عناصری معقول، کارآمد، امریکاستیز هستند، از جیش‌المهدی جدا شدند. دلیل این انشعابات فقط ناپختگی مقتدی نبود. شیعه ناگهان با فضای جدیدی مواجه شد و تا قبل از 2003 به طور کامل در حاشیه و مورد سرکوب شدید صدام بود. این فضای باز پساصدام و خفقان و محدودیت‌های سابق، اقتضائاتی به همراه داشت که یکی از آنها چندپارچگی زودهنگام گروه‌های شیعی بود.
یکی از نبرد‌های بزرگ جیش‌المهدی با شیعیان که با امریکایی‌ها همراهی می‌کردند، عملیات «صولت الفرسان» بود. در این نبرد که در استان بصره به وقوع پیوست، نوری المالکی نخست‌وزیر اسبق عراق در محاصره نیروهای جیش‌المهدی قرار گرفت و ظاهراً امریکایی‌ها، مالکی را از معرکه نجات می‌دهند. بعد از این ماجراها مقتدی به قم می‌آید و بعد بیانیه می دهد و از جیش‌المهدی می‌خواهد که سلاح را به زمین بگذارند، ولی جریان صدر به کار خودش ادامه می‌دهد که در نهایت در دل جیش‌المهدی دو انشعاب نظامی صورت می‌گیرد. انشعاب اول گروه سرایا السلام به رهبری مقتدی صدر و گروه دیگر، عصائب اهل‌الحق به رهبری شیخ قیس خزعلی می‌باشد.
2-حزب الدعوه
این تشکل که اولین تشکل رسمی و منسجم و فراگیر در میان شیعیان عراق بود، سال 1957 تأسیس شد و از ابتدا عنوان حزب را برگزید و شهید سیدمحمد باقر صدر نقش مؤثری در تشکیل آن داشت. تقریباً همه احزاب شیعه، با واسطه یا بی‌واسطه برآمده از این جریان هستند. حزب الدعوه بواسطه سیل تحولاتی که هر روز در عراق رخ می دهد، آن هیمنه و قدرت انسجام سابق را در فضای شیعه و عراق ندارد. درحال حاضر حزب الدعوه بیشتر یک چتر سمبولیک است که جنبه معنوی دارد و مثل قبل ساختار منسجم حزبی در آن وجود ندارد. خیلی افراد از این حزب جدا شدند که آخرین آنها حیدر‌العبادی بود، البته او هم هنوز به‌صورت قطعی اعلام نکرده است!
امروز بزرگترین قدرت در حزب الدعوه نوری المالکی است که ائتلافی به نام دولت قانون را دارد. در دوره صدام حزب الدعوه دو شاخه داشت؛ یک شاخه سوری نشین و دمشق نشین و یک شاخه تهران نشین.نوری المالکی ساکن سوریه بود و پس از صدام، 3 دوره نخست‌وزیر عراق بود که برای هیچ شخصی چنین امکانی فراهم نشد. با اینکه ائتلاف دولت قانون در سال‌های 2010 و 2014 یک چتر حمایتی بزرگ بود که 89 نماینده داشت، سال 2018 آن تعداد نماینده به 25 نماینده رسید و این یک شکست بزرگ برای نوری المالکی بود. نوری المالکی در انتخابات اخیر اکتبر 2021 توانست بعد از جریان صدر با حدود 40 کرسی، در رتبه بعدی قرار بگیرد. این درحالی است که سایر گروه‌های شیعی شکست سنگینی را در این انتخابات متحمل شدند.
3-ائتلاف الفتح
ائتلاف الفتح، به‌عنوان بازوی سیاسی حشد‌الشعبی عراق معرفی می‌شود. این ائتلاف در سال 2018 و بعد از پایان خلافت خودخوانده داعش توسط گروهی از شیعیان عراق تأسیس شد. ائتلاف الفتح یک حزب سیاسی شناسنامه دار نیست، بلکه مجموعه‌ای از گروه‌ها و افراد سرشناس عراقی را تشکیل می‌دهد. بعد از پیروزی محور مقاومت عراق در مبارزه علیه تروریسم داعش، افراد سرشناس نظامی شیعی همچون، هادی العامری رئیس سازمان بدر عراق، قیس الخزعلی دبیرکل جنبش عصائب اهل حق و همچنین محمود اسدی سخنگوی اسبق حشد‌الشعبی، در روزهای منتهی به انتخابات سال 2018، این ائتلاف را شکل دادند.
اکثر کارشناسان و تحلیلگران عرصه عراق شکل‌گیری ائتلاف الفتح را به معنای ورود حشد‌الشعبی به عرصه سیاسی این کشور بعد از عبور از دوران داعش می‌دانند. در سال 2018 این ائتلاف که رقیب ائتلاف النصر به رهبری حیدر‌العبادی که در آن سال نخست‌وزیر عراق بود، با کسب 42 کرسی رتبه دوم را بعد از جریان صدر به دست آورد. به گونه‌ای که این ائتلاف با جلب آرای سایر گروه‌های شیعی توانست عادل عبدالمهدی را به‌عنوان نخست‌وزیر معرفی کند و از پارلمان رأی اعتماد دریافت کند که در نهایت با فتنه امریکایی جوکر علیه دولت عبدالمهدی، استعفا داد.از شخصیت‌های مهم ائتلاف الفتح، هادی العامری رئیس سازمان بدر عراق است. وی که تجربه‌های مختلف نبرد را علیه دیکتاتوری صدام حسین داشت در دوران استعمار امریکا هم توانست شاکله سازمان بدر را حفظ کند. وی بعد از تجربه نظامی مبارزه با داعش، بعد از شهید ابومهدی المهندس به‌عنوان شخصیت دوم حشد الشعبی شناخته شده بود. در سال 2018 وی به عرصه سیاسی وارد شد و در قالب ائتلاف الفتح توانست بزرگترین فراکسیون را با همراهی سایر گروه‌های شیعی تشکیل دهد. در انتخابات اخیر عراق، ائتلاف الفتح شکست سنگینی را متحمل شد. بسیاری از تحلیلگران عرصه عراق معتقد هستند که هادی العامری با‌وجود نبوغ نظامی ولی در حوزه سیاست نمی‌تواند ائتلاف الفتح را بخوبی رهبری کند و باید رهبری این ائتلاف به دست افراد دیگر باشد.
4-جریان حکمت ملی
جریان حکمت ملی آخرین میخ را بر تابوت مجلس اعلای انقلابی عراق کوبید. مجلس اعلای عراق که توسط خاندان حکیم تشکیل شد، چه در دوران صدام حسین و چه در دوران‌ گذار به سمت یک حکومت دموکراتیک، نقش به سزایی در تحولات کشور عراق بخصوص در انسجام بین گروه‌های شیعی داشت. خاندان حکیم که روابط نزدیکی با جمهوری اسلامی داشته و دارند، مدیریت این مجلس را برعهده داشتند. عمار حکیم به‌عنوان بازمانده این خاندان در سال 2018 با تشکیل جریان حکمت ملی، عملاً از مجلس اعلای اسلامی جز نامی باقی نگذاشت.در گذشته عراق به‌صورت سنتی بین دو خاندان تقسیم می‌شد و این خاندان در تحولات سیاسی این کشور نقش بسیار مهمی ایفا می‌کردند. در عراق مردم شیعه به‌صورت سنتی خود را به عنوان پیروان یکی از جریان‌های صدری یا حکیمی معرفی می‌کنند، هرچند که خاندان حکیم در خارج از عراق فعالیت می‌کردند اما طرفداران زیادی در بین مردم عراق دارند. در سال 2018 سید عمار حکیم با خروج از مجلس اعلای اسلامی، جریان حکمت ملی را تشکیل داد. این جریان که در حوزه رسانه شبکه معروف الفرات را در اختیار دارد که به‌عنوان بازوی رسانه‌ای این جریان شناخته می‌شود. در انتخابات‌های قبل از سال 2018 سید عمار حکیم، از ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی حمایت می‌کرد. در سال 2018 عمار حکیم با حضور قشری از جوانان، توانست جریان حکمت ملی را تشکیل دهد و در انتخابات سال 2018 بیش از 20 کرسی در پارلمان را از آن خود کند. عمار حکیم رابطه بسیار مناسبی با مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر فعلی عراق دارد به گونه‌ای که وی را به‌عنوان حامی اصلی الکاظمی معرفی می‌کنند. در انتخابات اخیر پارلمانی با وجود ائتلاف با شخصیت‌های ملی و قبیله‌ای و تشکیل ائتلاف ملی عراق، شکست سنگینی متحمل شدند.
به لحاظ عملکردی، وزیر نفت از این جریان بوده و در حوزه بصره بیشتر فعالیت دارند،به عنوان مثال استاندار بصره متعلق به جریان حکمت است. بعضی از افراد وابسته به جریان حکمت به فساد و ناکارآمدی شناخته می‌شوند. اما جوانگراترین نیروی با سابقه سیاسی شیعی در عراق، جریان حکمت است در حالی که در عراق چه بسا طرفداران پرشماری نداشته باشد. شاهد این ادعا این است که سال 2018، قبل از شروع تظاهرات اکتبر، جریان حکمت برای برگزاری تظاهرات گسترده فراخوان داد ولی استقبال خیلی کمی شد. در حوزه سیاست خارجی حکیم شخصی عملگرا می‌باشد.
5-ائتلاف امتداد
با روی کار آمدن دولت عادل عبدالمهدی و توسعه در حوزه سیاست خارجی و داخلی، عراق به سمت ایجاد توازن بین شرق و غرب حرکت می‌کرد. عبدالمهدی توانست با تصویب قانون جدید شاکله ساختاری جدیدی به حشد الشعبی بدهد و در حوزه سیاست خارجی به سراغ چین و انعقاد قرارداد طولانی مدت نفت در مقابل بازسازی و ایجاد زیرساخت برای عراق رفت.
عملکرد عبدالمهدی باعث شد که سفارتخانه‌های انگلیس و امریکا به همراه فرستاده ویژه سازمان ملل به‌دنبال برکناری وی از قدرت باشند. این بار برخلاف گذشته، نارضایتی‌ها از استان‌های شیعی نشین عراق شروع شد، به گونه‌ای که استان ذی قار(ناصریه) شاهد اعتراضات ضد دولتی شد. اکثر معترضان را جوانان 15 تا 30 ساله تشکیل می‌دادند. معترضان با پوشش‌های خاص و برنامه‌ریزی حرفه‌ای دست به خرابکاری عمومی و آتش زدن مقر احزاب و اماکن دولتی می‌زدند. با گذشت زمان و کشیده شدن دامنه اعتراضات به بغداد، با خطبه معروف نماینده مرجعیت دینی نجف در نماز جمعه کربلا عادل عبدالمهدی استعفا داد و از دل معترضان که وابسته به سفارت امریکا و انگلیس و همچنین عربستان بودند؛ ائتلاف جدید شیعی و ضد ایرانی به نام امتداد شکل گرفت.از اعضای معروف این گروه می توان به علا الرکابی اشاره کرد که وی را بنیانگذار جنبش امتداد می‌دانند. همچنین می‌توان به غیث التمیمی اشاره کرد که در نجف اشرف طلبه بود و با مهاجرت به انگلیس و سرمایه‌گذاری موساد به سرزمین‌های اشغالی رفت ودر فتنه ملقب به جوکر در سال 2019 از عوامل اصلی بود. این جریان توانست در انتخابات اخیر پارلمانی حدود 9 کرسی را به‌دست آورد.
 فرجام سخن
عراق کشوری متشکل از طوایف و گروه‌های مردمی مختلف می‌باشد. این کشور با‌وجود زندگی در عصر هزاره دوم، ولی شکل بافت سنتی خود را حفظ کرده است. هنوز درعراق قبیله و عشیره حرف اول و آخر را می‌زند و انتساب به آن در آینده هر فرد عراقی تأثیر‌گذار است. مردم عراق به رهبران و شخصیت‌های خود به‌عنوان یک الگو و محرک اصلی نگاه می‌کنند. این امر باعث شده است که کنش‌های مردم عراق هم متفاوت از سایر کشور‌ها باشد. در کنش‌های سیاسی در عراق که در انتخابات ظهور و بروز می‌کند، بخوبی می‌توان نظام عشیره- قبیله‌ای را مشاهده کرد.
   [1].وِیژه‌نامه شناخت کشور عراق/1400/ مجموعه‌ای از نویسندگان