عماد هلالات / با روی کار آمدن طالبان، شکست امریکا و فراری شدن اشرف غنی رئیس‌جمهور سابق این کشور، مسأله آینده افغانستان و سیستم حکومتداری این کشور، یکی از مباحث اصلی داخل و خارج از این کشور بوده است. بسیاری از کشورها، بخصوص همسایگان افغانستان، هیأت حاکمه فعلی این کشور را موقتی می‌‌دانند و اعلام کردند که با توجه به بافت جمعیتی و قومیتی افغانستان، باید دولت فراگیری که متشکل از همه اقلیت‌ها و قومیت‌ها باشد، در این کشور شکل بگیرد. در همین راستا در 9 تیرماه سال جاری اولین گردهمایی علمای افغانستان با حضور همه اقلیت‌ها و قومیت‌ها برگزار شد و نشست 3روزه، از پنجشنبه 9 تیر تا شنبه 11 تیر جریان دارد. روز دوم گردهمایی علما و بزرگان اقوام افغانستان با حضور حدود 3 هزار و 500 شرکت‌کننده از سراسر افغانستان در خیمه لویه جرگه در روز جمعه 10 تیرماه برگزار شد. بر اساس گزارش‌ها، شرکت‌کنندگان در این گردهمایی در کمیته‌های چهارگانه پیشنهادات خود را به حکومت طالبان ارائه کردند و شنبه 11 تیرماه نیز قطعنامه نشست صادر خواهد شد.

نکته‌ای که بر مشروعیت، وجاهت و اعتبار این نشست افزوده و آن را در نزد همه مردم افغانستان و حتی جامعه جهانی، معتبر و موجه جلوه داده، حضور علمای دینی از همه مذاهب اسلامی است. این نشست باید آینه تمام‌نمای امت اسلامی در افغانستان باشد و به این ترتیب، گام بزرگی در مسیر تقویت و توسعه اخوت اسلامی فرای گرایش‌های فرقه‌ای و اعتقادات مذهبی بردارد. بنابراین در صورت تحقق اهداف و دغدغه‌های ذکر شده که بدون شک، خواسته‌های اصولی همه مردم افغانستان به حساب می‌‌آید، نشست بزرگ علمای دینی به بازگشت علما به رأس هرم رهبری کشور در تمامی عرصه‌ها کمک خواهد کرد و اخوت اسلامی را گسترش و تحکیم خواهد بخشید. همچنین این نشست به تفرقه، تنش و تقابل که هدف اصلی دشمنان اسلام است، پایان خواهد داد، کشور را در مسیر شکوفایی، ثبات و صلح در سایه آموزه‌های انسان‌ساز اسلـــــام و قرآن قــــــرار خواهد داد و مانع از انحصارگرایــــی، قشری‌گری، قطـــــــب‌بنـــــدی‌های نفــــــاق‌افکـــــنانه، عصبیت‌های کور مذهبی و تعارض و تقابل میان مذاهب بزرگ اسلامی در افغانستان خواهد شد.
از نکات مهم نشست روز جمعه 10 تیرماه، حضور ملاهبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان بود. فارس از سخنرانی ملاهبت‌الله آخندزاده در این نشست خبر داده است. آخندزاده در این نشست گفته است که پس از ۴۰ سال مبارزه، اکنون حکومت اسلامی در افغانستان تشکیل شده که در این راه فداکاری‌های زیادی صورت گرفته است. وی در ابتدای سخنان خود با تسلیت به خانواده قربانیان زلزله خوست و پکتیکا عنوان کرد که جنگ در افغانستان برای بیرون کردن نیروهای غربی بوده و ما هیچ گاه به‌دنبال پول و مادیات نبودیم.
رهبر طالبان در بخش دیگری از سخنان خود گفت که مردم انتظار دارند تا شعارهایی که در جریان جهاد داده می‌شد عملی شود؛ دنیا به آسانی دولت جدید را نخواهد پذیرفت و اگر ما حدود شرعی را برقرار کنیم این مقابله بیشتر نیز می‌شود. وی تأکید کرد که ما شریعت و حدود شرعی را در افغانستان اجرا خواهیم کرد. رهبر طالبان هدف اصلی این گروه را جهاد و دور ساختن کفار و بیگانگان از افغانستان عنوان کرد تا فضای کنونی حاصل شود و همچنین گفت که آنها هیچ گاه به دنبال آسیب رساندن به مردم نبوده‌اند. وی تصریح کرد: «ما از حمایت بسیاری از مردم و کشورهای جهان برخوردار بوده‌ایم و امارت اسلامی افغانستان در مسیر درستی قرار دارد.»
ملاهبت‌الله همچنین به موضوع قطع کمک‌های خارجی اشاره کرد و گفت: «برای توسعه اقتصادی نمی‌توان روی کمک‌های خارجی حساب باز کرد بنابراین ضروری است تا تاجران به کشور بازگشته و در کشورشان سرمایه‌گذاری کنند. رهبر طالبان که برای اولین بار پس از قدرت گرفتن طالبان به کابل سفر کرده، اظهار داشت: «کامیابی جهاد افغانستان، افتخار افغانستان و مسلمانان جهان است و دشمن تلاش می‌کند با تبلیغات و فتنه‌انگیزی و اختلاف‌افکنی در حکومت باعث تضعیف امارت اسلامی شود. ما باید برای مقابله با این تلاش‌ها، اختلاف‌ها و فاصله‌ها بین حکومت و علما و بین حکومت و مردم را از بین ببریم.»
ملاهبت‌الله آخندزاده در خصوص رویکرد و موضعگیری‌های برخی شخصیت‌های سیاسی و رهبران احزاب در خارج از افغانستان نیز گفت: «آنهایی که در خارج زندگی و دسیسه می‌کنند، بدانند که مردم با شما همراه نیستند و بهتر است به افغانستان بازگشته و از عفو عمومی استفاده کنید.» گفتنی است وی در سال‌های اخیر در انظار عمومی حضور نیافته و به صورت مخفیانه زندگی کرده و به‌دنبال تسلط طالبان بر افغانستان، تنها یک عکس از او منتشر شده بود. کارشناسان معتقدند حال که برای اولین بار او در انظار ظاهر شده، نشان از اهمیت راهبردی این نشست دارد. همچنین در سال‌های اخیر نوارهای صوتی منتسب به او هم از سوی طالبان منتشر نشده بود. پیش‌تر انس حقانی، از اعضای ارشد این گروه گفته بود که هبت‌الله آخندزاده در قندهار زندگی می‌کند و به ‌دلیل نگرانی از هدف ‌قرار گرفتن توسط هواپیماهای بی‌سرنشین امریکا در انظار عمومی ظاهر نمی‌شود. 
گفت‌وگوی گروه‌های افغانستانی
بر اساس آنچه در سطور بالا توضیح داده شد، یکی از مطالبات اصلی در افغانستان نشست گروه‌های مختلف افغانی و ایجاد بستر نشست‌های افغانی- افغانی به عنوان مطالبه جدی مردم مظلوم این کشور است. این نشست که به همت علمای مختلف افغانستان از یک سو و گروه طالبان از سویی دیگر در حال برگزاری است، می‌‌تواند به عنوان یکی از عوامل مؤثر در روند تشکیل دولت آینده، حمایت از حقوق اقلیت‌ها و قومیت‌ها و همچنین گسترش  فعالیت‌های  دینی و مذهبی در این کشور به حساب آید.
مردم افغانستان انتظار دارند نتیجه برگزاری «لویه جرگه» پیدا کردن راه‌حل اساسی برای بحران کشور باشد. اهالی استان‌های کابل، غزنی، میدان وردک، کندز و بغلان از شرکت‌کنندگان در این نشست خواسته‌اند برای رفع چالش‌های اقتصادی و ایجاد زمینه‌های کاری تلاش کنند تا کشور از وضعیت بد اقتصادی نجات پیدا کند.
همچنین برخی از اهالی این ولایت‌ها از عالمان دینی می‌خواهند تا درخصوص بازگشایی مدارس دخترانه بالاتر از کلاس ششم راه‌حلی جست‌وجو کرده و از امارت اسلامی بخواهند تا مدارس دخترانه را باز کند. ایجاد یک حکومت همه‌شمول با حضور همه اقوام افغانستان نیز از دیگر درخواست‌های اهالی این ولایت‌هاست. «ذبیح‌الله مجاهد» سخنگوی طالبان در یک نشست خبری اظهار داشت که هیأت حاکمه افغانستان خود را موظف به اجرای قطعنامه نشست علما می‌داند. مجاهد با تأکید بر اینکه حکومت طالبان نظرات شرکت‌کنندگان نشست را خواهد شنید، تصریح کرد که امارت اسلامی افغانستان خود را ملزم به عملی کردن دیدگاه‌های آنان می‌داند. او برگزاری این نشست را نه توسط حکومت طالبان، بلکه با مدیریت و پیشنهاد علما عنوان کرده که شماری از مهاجران افغانستان در ایران و پاکستان نیز در آن شرکت کرده‌اند. «بلال کریمی» معاون سخنگوی طالبان نیز درخصوص ترکیب شرکت‌کنندگان نشست گفته است که از کل کشور از 34 ولایت، از هر شهرستان 2 عالم دینی و یک نفر بزرگ قومی شرکت کرده‌اند و از هر ناحیه 2نفر بزرگ قومی و یک عالم دین حضور دارد.
 اهداف نشست 3روزه لویه جرگه
اگرچه درباره اهداف نشست بزرگ علمای دینی در کابل، ابهامات زیادی وجود دارد و کسی به درستی نمی‌داند که چه برنامه‌هایی در دستور کار این نشست قرار دارد، چگونه درباره آن بحث خواهد شد، چه تصمیم‌هایی قرار است اتخاذ شود و این تصمیم‌ها چه تأثیری بر سرنوشت سیاسی، اجتماعی، امنیتی و اقتصادی کشور خواهد گذاشت و دولت مستقر تا چه میزان متعهد به اعمال و اجرای تصمیمات و توصیه‌های نشست بزرگ علما خواهد بود، اما امیدهای بسیار بزرگی شکل گرفته است؛ زیرا پس از مدت‌ها یک گفتمان مهم ملی پیرامون مسائل کلان، شکل می‌‌گیرد.
نکته دیگری که امیدها و خوش‌بینی‌ها نسبت به نشست یادشده را تقویت می‌‌کند، حضور محوری علمای دینی در آن است. با وجود اینکه مولوی حنفی تصریح کرده که در نشست یادشده، به جز علمای دینی، طیف‌های دیگر نیز شرکت خواهند کرد و او حتی حضور نمایندگان و فعالان زن و کنشگران جوان در این نشست را نیز رد نکرده، اما محوریت علمای دینی از اهمیت بالایی برخوردار است، به این نشست اعتبار و مشروعیت می‌‌بخشد و انتظار می‌‌رود تصمیم‌هایی که قرار است اتخاذ شود، از اصول روشن شریعت اسلامی پیروی کند. همچنین امید آن می‌‌رود که منافع، مصالح، مطالبات و نیازمندی‌های همه مردم افغانستان در نظر گرفته شود و راه‌حل‌های عادلانه و پایدار برای مسائل ملی تعیین شود.
 علمای دینی در افغانستان از گذشته تاکنون، پیشگامان بزرگ نهضت‌های انقلابی، جهادی، سیاسی، فرهنگی و مبارزاتی بوده‌اند. آنها همواره در متن و محور رهبری جامعه اسلامی قرار داشته و نسبت به هر طیف و طبقه دیگری از نظر دین مبین اسلام، صلاحیت رهبری و مدیریت امور اجتماعی را در اختیار داشته‌اند. با این وجود، در پی تقویت دولت‌های سکولار و غالباً دست نشانده استعمار در افغانستان و سایر کشورهای اسلامی، نقش علمای دینی در حکومتداری و رهبری سیاسی – اجتماعی ملت‌های مسلمان نیز کمرنگ شد و به حاشیه رفت. بر همین اساس، دولت‌های روی کار آمده در افغانستان در طول ده‌ها سال گذشته، همواره از علمای دینی به منظور مشروعیت بخشیدن و توجیه دینی سیاست‌های خود بهره‌برداری سیاسی کرده‌اند و از سوی دیگر، از حضور حیاتی و تعیین‌کننده آنها در رأس هرم رهبری کشور، جلوگیری به عمل آورده‌اند.