زهره توکلی
خبرنگار
شاید هیچ گاه به ذهن کسی نمی‌رسید که روزی مردم کشورمان با این همه نعمت خدادادی، به دلیل مشکلات زیست محیطی مجبور شوند از استان‌های جنوبی کشور به استان‌های شمالی مهاجرت کنند. مهاجرتی که از آن به عنوان «مهاجرت زیست محیطی» یاد می‌‌شود.زنگ خطر مهاجرت‌های محیط زیستی در داخل کشور از حدود 5 سال قبل توسط دوستداران، کارشناسان و مسئولان محیط زیستی و حتی مسئولان در بالاترین رده‌های استانی به صدا درآمد. مطالعات نشان می‌‌دهد مهاجرت به دلیل تخریب محیط زیست، در دو دهه اخیر چندین برابر شده است.
کم آبی، آلودگی هوا، گرد وغبار، تخریب‌های محیط زیستی و به دنبال آن وقوع سیل و... از جمله دلیل این موج مهاجرت عنوان می‌‌شود. تا پیش از آنکه توسعه ناپایدار به جان محیط زیست بیفتد، اغلب مهاجرت‌ها به دلیل بیکاری و برای یافتن کار به استان‌های بزرگ و کلانشهرها صورت می‌‌گرفت؛ اما امروز اتفاقاً اقشاری که تا حدی توانایی مالی دارند اما ساکن استان‌هایی هستند که به لحاظ زیست محیطی در مضیقه قرار دارند، اقدام به مهاجرت می‌‌کنند.
نکته قابل توجه اینکه بسیاری از مردم ساکن در استان‌های کم برخوردار، از سال‌های دور برای یافتن کار و ایجاد منبع درآمد برای گذراندن زندگی به کلانشهرهایی نظیر تهران، اصفهان و... مهاجرت کردند. درحالی که ساکنان قدیمی این شهرها به‌ویژه پایتخت به دلیل شرایط آلودگی هوا که بیشتر روزهای سال را دربر‌می‌‌گیرد از این شهر فراری هستند.
بخش دیگری از مهاجرت‌های زیست محیطی متأثر از طرح‌های تهاجمی عمرانی نظیر سدسازی، طرح‌های انتقال آب و... به‌ویژه در دهه‌های قبل بوده که بدون توجه به ارزیابی‌ها و عواقب زیست محیطی استان‌ها در کشور اجرایی شده است.
نتایج پژوهشی که در سال۹۹ در فصلنامه علمی مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی نیز چاپ شده نشان می‌‌دهد که تا سال۹۹ حدود ۲ میلیون نفر در ایران بر اثر ساخت ۳۴۹ سد که به بهره‌برداری رسیده‌اند مجبور به ترک زادگاه خود شده‌اند.

 مهاجرت‌های اقلیمی
بیشتر این نوع مهاجرت‌ها از استان‌هایی نظیر خوزستان، سیستان و بلوچستان و... است.
به گفته «محمدرضا محبوب‌ فر»، پژوهشگر مسائل اجتماعی، مهاجرت‌های اقلیمی بیشتر متوجه مناطقی نظیر خوزستان، اصفهان، کرمان، یزد و سیستان و بلوچستان است که با بحران آب و آلودگی هوا روبه‌رو هستند. روند این مهاجرت‌ها به گونه‌ای بوده که حتی بارندگی‌های چند سال اخیر نیز نتوانسته از این مهاجرت‌ها جلوگیری کند. این مهاجرت‌ها طی 20 سال اخیر به حدود ۱۰ برابر رسیده است. مقصد مهاجرت‌های اقلیمی نیز بیشتر تهران و استان‌های شمالی کشور است. همین عامل باعث تغییر فرهنگ‌ها هم می‌شود.
«محمد قمی»، رئیس اتحادیه املاک مرکز استان البرز نیز با اشاره به افزایش مهاجرت‌های اقلیمی طی سال‌های اخیر عنوان کرده بود که «افراد زیادی از استان‌های جنوبی کشور به دلیل مسائل زیست‌ محیطی از جمله آلودگی هوا به کرج آمده‌اند» که همه ساله بر تعداد آنها افزوده می‌‌شود.در هر حال «دگردیسی طبیعی و پناهندگی محیط زیستی در کشور»، اتفاق و پدیده ناخوشایندی است که مسئولانی چون معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط ‌زیست کشور نیز به آن اشاره و برنامه‌ریزی عملی برای مقابله با آن را ضروری می‌‌دانند.

 مهاجرت‌های محیط زیستی
آمارها نشان می‌‌دهد از ۵ استان کشور بیش از ۵٠٠ هزار نفر به استان‌های شمالی کشور مهاجرت کرده‌اند که علت آن کم آبی و نامساعد بودن شرایط محیط زیستی است. طی 2سال اخیر ۵١ مخاطره طبیعی در ایران شناسایی شده است که ١١ مخاطره در دستور اصلی کارها قرار گرفته است؛ یکی از آنها پدیده گرد وغبار است.در همین حال «علی سلاجقه» رئیس سازمان محیط زیست، ضمن اعلام این آمار، خبر از تغییر اقلیم داده و می‌‌گوید که کشور باید بر مبنای این شرایط مدیریت شود. به گفته سلاجقه، «دولت باید تغییر اقلیم را به رسمیت بشناسد، حتی به رئیس جمهوری نامه زده‌ایم که نام «شورای عالی محیط زیست» به «شورای عالی محیط زیست و تغییر اقلیم» تغییر کند.»
وی با تأکید بر اینکه تغییر اقلیم تمام مسائل ما را تحت تأثیر قرار داده، می‌‌گوید: بحث دگردیسی گونه‌ها در کشور در حال رخ دادن است که به طور قطع به مرور فرهنگ ما را هم تحت تأثیر قرار می‌‌دهد.

 تشدید مشکلات زیست محیطی و افزایش مهاجرت
«رضا زمانی»، سرپرست محیط زیست گیلان نیز درباره مهاجرت مردم به این استان به دلایل آب و هوایی و محیط زیستی به «ایران» می‌‌گوید: آماری از میزان ورودی مهاجران به استان گیلان در اختیار محیط زیست گیلان قرار ندارد؛ اما به تبع آن ورودی‌ها به استان بیشتر خواهد شد.وی با اشاره به اینکه گیلان نیز دچار این ریزگردها شده و در خط مقدم ریزگردهای شمالی و حوزه قفقاز قرار دارد، می‌‌افزاید: گیلان 0.9 درصد از مساحت کل کشور را دربر گرفته و با  اینکه جزو استان‌های کوچک کشور است، یکی از پرتراکم‌ترین استان‌های کشور محسوب می‌‌شود. به طوری که سومین استان پرتراکم کشور با تراکم 177 نفر در هر کیلومتر مربع است.
این مقام مسئول ادامه می‌‌دهد: با توجه به اینکه 34 درصد استان گیلان را جلگه تشکیل داده و مابقی کوهپایه و کوهستان است و بخش اعظم جمعیت این استان در جلگه سکونت دارند، لذا فشار مضاعفی به جلگه وارد می‌‌شود. به همین دلیل هرگونه افزایش جمعیت ناشی از مهاجرت باعث فشار بیشتر به طبیعت، افزایش پسماند، فاضلاب و مخاطرات زیست محیطی خواهد شد. همان طور که در ایام گردشگری از جمله نوروز امسال که حدود 6.5 میلیون گردشگر و مسافر وارد استان شد، تولید پسماند و تخریب محیط زیست افزایش یافت.
وی درخصوص وضعیت حاشیه‌نشینی در استان گیلان می‌‌گوید: درخصوص حاشیه‌نشینی در استان آماری نداریم؛ اما شاهد افزایش تقاضا برای خرید زمین و تغییر کاربری زمین در مناطق مختلف گیلان توسط افراد غیربومی هستیم که این پدیده علاوه بر اینکه منجر به تغییر کاربری اراضی کشاورزی، باغات و اراضی مرغوب و حاصلخیز استان می‌‌شود، به طور حتم تبعات اجتماعی و فرهنگی را نیز به دنبال خواهد داشت.
زمانی با بیان اینکه هدف اغلب متقاضیان خرید زمین در گیلان، ساخت و ساز ویلاست تا آن را به عنوان خانه دوم و سکونتگاه موقت یا سکونتگاه دائمی لحاظ کنند، می‌‌افزاید: به دلیل تراکم جمعیت در استان، هرگونه افزایش جمعیت بدون برنامه‌ریزی دقیق و آمایش سرزمین منجر به تغییر کاربری و تخریب محیط زیست خواهد شد.
وی با اشاره به تحقیقات میدانی از حضور مهاجران در استان گیلان که با کمک سازمان‌های مردمی و توسط پژوهشکده گیلان شناسی دانشگاه گیلان انجام شده است، می‌‌گوید: این پژوهش‌ها حاکی از آن است که وضعیت گیلان از نظر فروش زمین به افراد غیربومی در حالت هشدار قرار گرفته است، چرا که مشخص شده است مالکان 41 درصد از اراضی 5 روستای یک شهرستان در شرق گیلان، غیربومی و از سایر استان‌های کشور هستند. همچنین در پژوهش از 8 روستای یک شهرستان در غرب این استان نیز مشخص شده است که 31 درصد اراضی آن در اختیار افراد غیربومی قرار گرفته است.
زمانی با بیان اینکه در چند سال اخیر گیلان جزو چند استان اول مهاجرپذیر شناخته شده، تصریح می‌‌کند: با توجه به فراهم نبودن زیرساخت‌های اصلی از جمله تصفیه فاضلاب، افزایش سرانه تولید زباله با میزان 2 هزار تا 2 هزار و 500 تن در روز، همچنین وجود معضلاتی نظیر عدم مدیریت صحیح پسماندها و مراکز دفنی بحرانی مثل سراوان (در شهرستان رشت) که روزانه 6 لیتر بر ثانیه شیرابه تولید و وارد رودخانه‌ها و از جمله تالاب انزلی می‌‌کنند، هرگونه افزایش مهاجرت بدون فراهم بودن زیرساخت‌های مناسب، استان را دچار مشکلات زیست محیطی خواهد کرد.

 فوریت چاره‌اندیشی
فرماندار رشت نیز با بیان اینکه بیشترین آسیب‌های زیست محیطی از ناحیه مهاجرت‌های اقلیمی متوجه مناطق شمالی کشور خواهد بود، بر فوریت چاره‌اندیشی در زمینه افزایش نامتعارف جمعیت استان‌های شمالی تأکید می‌‌کند.حمیدرضا امام پناهی می‌‌افزاید: زیرساخت‌های موجود در زمینه تأمین آب آشامیدنی، برق و سیستم دفع بهداشتی زباله شهری و روستایی به هیچ وجه پاسخگوی افزایش نامتعارف ظرفیت جمعیتی نبوده است. لذا مهاجرت اقلیمی به عامل گسترش غیرقابل کنترل آسیب‌های زیست محیطی، فرهنگی و اجتماعی تبدیل خواهد شد.
با وجود مشکلات زیست محیطی در استان‌ها، از یک سو آمارهای رسمی کشور، درک دقیقی از روند «مهاجرت اکولوژیک» نشان نمی‌دهد؛ چرا که در آنها مسائلی نظیر دلایل مهاجرت در سرشماری‌ها انعکاس داده نمی‌شود و از سوی دیگر جزئیات آماری نیز منتشر نمی‌شود و این امر می‌‌تواند موجب کاهش اهمیت این موضوع و عدم تلاش جدی کارشناسان و مسئولان امر برای یافتن راهکار حل مشکلات ناشی از این پدیده شود.
از سوی دیگر، رفع مشکلات زیست محیطی به چندین سال زمان نیاز دارد که این زمان در صورت عدم هماهنگی‌ها و حمایت‌های لازم، طولانی‌تر نیز خواهد شد؛ اما به طور حتم مردم نمی‌توانند سال‌ها منتظر حل مشکلات باشند. بنابراین راه چاره را در مهاجرت دیده و این کار را انجام می‌‌دهند. باید منتظر ماند و دید که چه چشم‌اندازی برای محیط زیست استان‌های مهاجرپذیر، می‌‌توان تصور کرد؟

هشت نفر از هنرمندان صنایع‌دستی ایرانی موفق شدند به نخستین جشنواره بین‌المللی طلا، جواهرات و زیورآلات سنتی که در شهر بخارا برگزار می‌شود، راه پیدا کنند.در سال ۲۰۲۲ سه رویداد مهم صنایع‌دستی در شهر بخارای ازبکستان برگزار خواهد شد که شامل اولین جشنواره بین‌المللی طلا، جواهرات و زیورآلات سنتی، جلسه هیأت رئیسه منطقه آسیا و اقیانوسیه شورای جهانی صنایع‌دستی و برنامه داوری مُهر اصالت منطقه‌ای شورای جهانی صنایع‌دستی است.ویدا توحدی، مدیرکل دفتر آموزش و ترویج صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی، در خصوص این اتفاق عنوان کرد: ۳۰ نفر از هنرمندان صنایع‌دستی ایران موفق شدند تصاویر آثار خود را با هماهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در ازبکستان برای این جشنواره ارسال کنند. خوشبختانه 8نفر برای شرکت در این رویداد و نمایش آثارشان به‌صورت مستقیم از طرف کشور ازبکستان انتخاب شدند، در حالی که از کشورهای شرکت‌کننده که بالغ بر ۵۰ کشور بودند، 2تا 3هنرمند پذیرش گرفته‌اند.
به گفته توحدی، تمامی هزینه‌های رفت و برگشت و اسکان هنرمندان اعزامی نیز برعهده کشور میزبان است. امیدواریم در میان برگزیدگان نهایی نیز اسامی هنرمندان کشورمان بعد از داوری در کشور ازبکستان بدرخشد.
او گفت: برنامه داوری مُهر اصالت منطقه‌ای شورای جهانی صنایع‌دستی نیز یکی از موفق‌ترین برنامه‌های ارزیابی صنایع‌دستی در دنیا و مرجع استانداردهای روز برای تولید این هنرصنعت است و اداره‌کل آموزش و ترویج معاونت صنایع‌دستی و هنرهای سنتی موفق شده است طی مذاکرات و برنامه‌ریزی به‌عمل‌آمده، تعداد ۴۸ اثر را برای شرکت در این برنامه انتخاب و همراه با نماینده کشور به بخارا ارسال کند.

چهار نماینده حامی طرح «استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنج‌ها» (به‌دنبال یکی دیگر از نمایندگان که پیش‌تر برای پس‌گرفتن امضای خود اعلام آمادگی کرده بود) امضای خود را پس گرفتند. ذبیح‌الله اعظمی ساردویی، نماینده مردم جیرفت و عنبرآباد، مجتبی توانگر نماینده مردم تهران، عباس جهانگیرزاده، نماینده مردم پارس‌آباد و بیله‌سوار در استان اردبیل و محمدمهدی فروردین، نماینده مردم شهرستان‌های فیروزآباد، فراشبند و قیر و کارزین در استان فارس در نامه‌ای به رئیس‌مجلس، امضای خود را پس گرفتند. آنها در این نامه یکی از نمایندگان مجلس را ارائه‌کننده این طرح دانسته و عنوان کرده‌اند که طرح مطرح شده دارای اثرات بسیار مخرب بر میراث فرهنگی کشور است. آنها نوشته‌اند: «بخصوص در زمینه گسترش حفاری غیرمجاز، قاچاق و غارت اشیای باستانی و تاریخی اثرات جبران‌ناپذیری به‌دنبال خواهد داشت.» نویسندگان این نامه طرح را ناقض اصل 83 قانون اساسی جمهوری اسلامی و کنوانسیون‌های بین‌المللی دانسته و نوشته‌اند: «در نتیجه این طرح نه تنها آثار و اشیای تاریخی حفظ نمی‌شود، بلکه خیانتی در حق نسل‌های آینده و میراث تاریخی ارزشمند کشور است. بنابراین اینجانبان که قبلاً این طرح را امضا کرده‌ایم اما پس از بررسی‌های دقیق و کارشناسی بر مضرات آن واقف{شدیم} و لذا امضای خود را پس گرفته و از این طرح حمایت نمی‌کنیم.» آنها در نهایت خواسته‌اند هم اسم‌شان (به‌عنوان امضا کننده طرح) از سامانه مجلس حذف شود و هم یادآور شده‌اند که انتظار دارند طرح از دستور کار مجلس خارج شود.
پیش از این نیز «سیدعلی یزدی‌خواه» دیگر نماینده مجلس نیز اعلام کرده بود با توجه به موضوعات مطرح‌شده در رسانه‌ها و نیز توضیحات کارشناسی مدیران وزارت میراث‌فرهنگی، این آمادگی را دارم تا امضای خود را از این طرح پس بگیرم.
40 نماینده همچنان حامی این طرح هستند. آنها در این طرح، اشیای باستانی و عتیقه را همان اشیایی دانسته‌اند که یکصد سال بیشتر قدمت دارند ولی در این طرح اشیای زیر صد سال قدمت نیز مدنظر قرار گرفته است. در این طرح همچنان کاوش و حفاری بدون مجوز ممنوع و مطابق قانون مستحق مجازات خواهد بود. در ماده 3 این طرح اعلام شده وزارت میراث فرهنگی موظف است به دارندگان مدرک مرتبط با باستان شناسی و تاریخ در سطح فوق‌لیسانس پس از برگزاری کمیته مرتبط، مجوز کاوش دهد. غیر از آن، هر کسی که مدرک مرتبط ندارد اما دوره کوتاه‌مدت کاوش و حفاری باستان‌شناسی با روش علمی را که مور تأیید وزارت متبوعه باشد، بگذراند می‌تواند روند دریافت مجوز کاوش را طی کند.
این ماده از طرح جزو موادی است که باستان‌شناسان به‌شدت با آن در فضای مجازی مخالفت کرده‌اند چون در این صورت هر کسی می‌تواند با گذراندن یک دوره کوتاه در هر بخش و تپه باستانی کاوش کند. این در حالی است که باستان‌شناسان برای حفاری، دوره‌های طولانی مدت و تخصصی می‌گذرانند و این اقدام در واقع یک کار تخصصی است نه سطحی که بتوان آن را با یک دوره کوتاه شناخت. البته در ماده دیگری به این موضوع اشاره شده که تخریب یا تضییع میراث ملی یا کاوش غیراصولی بر عهده دارندگان پروانه کاوش است و باید جبران کند اما اعلام نشده که چگونه امکان جبران تخریب یک اثر تاریخی وجود دارد.
همچنین در ماده دیگری از این طرح آمده که اگر شیئی کشف شود مسئول فنی موظف است آن را در سامانه راه‌اندازی شده به این منظور، ثبت کند و هر زمان که کارشناسان وزارت میراث فرهنگی خواستند از آن بازدید کنند. همچنین یک ماه پس از ثبت شیء وکیل قانونی او باید شیء کشف شده را به انبار وزارت تحویل دهد تا نسبت به قیمت‌گذاری آن اقدام شود.
اما اگر این ثبت به‌صورت صحیح انجام نگرفت مجازات در نظر گرفته می‌شود. وزارت میراث فرهنگی هم باید تا ۶ ماه دیگر سامانه آثار باستانی را راه‌اندازی کند.
همچنین عنوان شده است: «اگر ثبت‌کننده شیء، تمایلی به خرید نداشت پس از ۷ ماه هر ایرانی عضو سامانه می‌تواند آن را بخرد، خارجی‌ها نیز پس از یک سال که عضو سامانه شدند می‌توانند آن را خریداری کنند!» این طرح دقیقاً به معنی حراج آثار تاریخی است و کسانی که قادر باشند به‌راحتی می‌توانند آثار را خریداری کرده و به خارج از کشور ببرند!
در این میان اگر شیء منحصر به فردی بود مانند منشور کوروش یا الماس دریای نور، دولت باید آن را خریداری کند. همچنین قبل از این خرید و فروش‌ها، کسی حق ندارد تصاویر یا اطلاعاتی از آن اشیا را در معرض دید و فروش بگذارد. این اشیا بیمه شده و در انبار وزارت خواهد ماند.
این طرح به واکنش تند جامعه باستان‌شناسان، افکارعمومی و رسانه‌ها منجر شد.

ایرنا ـ «حسن اکبری» معاون محیط‌ زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌‌زیست کشور بر ضرورت بهبود و ارتقای شاخص‌ها و ظرفیت‌های زیست‌محیطی منطقه حفاظت شده پلنگ دره قم تأکید کرد.
ایسنا- «سیدمحمدمهدی میرزایی قمی» مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا گفت: توانایی تعیین کانون‌های ریزگرد و پیش‌بینی توده‌های ریزگرد و غلظت ذرات معلق حاصل از آنها در هوای شهر تهران را داریم و ورود اولین توده‌های ریزگرد از سوی مرزهای غربی کشور را شناسایی کردیم.
مهر- «مصطفی مرزبان» مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مرکزی گفت: با جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز و تشکیل پرونده ۲۰ اثر منقول، غیرمنقول، ناملموس و طبیعی از استان مرکزی به ثبت ملی رسیده است.
مهر-«زهره موسوی» معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط‌ زیست استان مرکزی گفت: تالاب میقان سالانه میزبان ۲۰ هزار پرنده مهاجر در ۵۳ گونه زیستی است.
ایرنا- «مهدی ایزدی» سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران از برنامه‌ریزی برای برگزاری ۲۸ برنامه مرتبط با موزه‌ها و بافت‌ها و اماکن تاریخی مازندران در هفته میراث فرهنگی خبر داد که یکی از آنها رونمایی از اسناد تاریخی و دستنوشته‌های نیما یوشیج در زادگاهش روستای «یوش» شهرستان نور است.
ایسنا- «پرویز قندالی نژاد» مدیر باغ وحش ارم ضمن اشاره به آخرین وضعیت «بریو» -ببرنر - در این باغ وحش گفت: این ببر «بنگال» است که‌ نژاد خیلی خوبی محسوب می‌شود بنابراین باید یک ماده ببر مناسب برای آن بیاوریم.
مهر- «علیرضا زاکانی» شهردار تهران با مدیرعامل شرکت توسعه گردشگری ایران دیدار و گفت‌وگو کرد و قول مساعد برای بهسازی و بازسازی هتل لاله تهران داد.
ایسنا- «صادق ضیاییان» رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا از وقوع رعد و برق و وزش باد شدید و انتقال توده گرد و خاک تشکیل شده روی عراق و سوریه به ایران خبر داد.
ایسنا- «اعلم سمیعی» کارشناس گردشگری گفت: زمانی که بدون آمادگی زیرساخت‌های فرهنگی، مقاصد گردشگری معرفی شود، با تخریب مقاصد یا فرهنگ میزبان که حاصل معرفی بدون زیرساخت است، روبه‌رو خواهیم شد.