گروه سیاسی/ برخی ناظران صرفاً دیدار و گفت‌و‌گوی 3 ساعته آیت‌الله رئیسی و ولادیمیر پوتین، رؤسای جمهور ایران و روسیه را برجسته کردند که البته در جای خود نیز تأثیر تعیین کننده در گسترش مراودات دو کشور دارد، اما نشست‌ها، دیدارها و گفت‌و‌گوهای متنوع و متکثر آیت‌الله رئیسی در مسکو با گروه‌های مختلف نخبگان، اعم از سیاسی، اقتصادی و نخبگان فرهنگی در کنار تعاملات اقتصادی و راهبردی وزرای همراه، نویدبخش شکل‌گیری مناسباتی فراتر از دولت‌های ایران و روسیه است.
آنچه می‌خوانید گزارشی از دیدارها و برنامه‌های متنوع این سفر دو روزه  به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست جمهوری است.

تعامل حداکثری با همه کشورهای جهان

رئیس جمهور در روز دوم برنامه سفر خود به روسیه با حضور در مجلس دوما در جمع نمایندگان پارلمان این کشور به سخنرانی پرداخت.
آیت‌الله رئیسی با تبریک میلاد حضرت مسیح(ع) و سال نو میلادی به ملت و دولت روسیه، از جایگاه و احترام ویژه حضرت عیسی(ع) و مادر پاک وی، مریم مقدس نزد ملت ایران گفت و اظهار کرد: ملت ایران بر اساس آموزه‌های قرآن، اعتقاد دارد که مهم‌ترین پیام مشترک همه ادیان ابراهیمی، تکامل معنوی بشریت از طریق عبادت پروردگار جهانیان است که خود موجب ترویج صلح و صمیمیت و ظهور جامعه‌ای الهی و در نتیجه انسانی می‌شود.
رئیس جمهور اضافه کرد: همان‏گونه که در دیدار صمیمی و گفت‌و‌گوهای سازنده‏ با جناب آقای والودین (رئیس دومای روسیه) هنگام شرکت هیأت سیاسی روسیه در مراسم تحلیف اینجانب، اشاره کردم؛ جمهوری اسلامی ایران از اراده و آمادگی لازم برای توسعه و گسترش روابط با فدراسیون روسیه برخوردار است. آیت‌الله رئیسی با اشاره به اینکه جمهوری ‏اسلامی ‏ایران به‌دنبال تعامل حداکثری با همه کشورهای جهان، بویژه کشورهای همسایه و هم‏‌پیمان خود است، هدف و مبنای این همکاری و تعامل را منافع متقابل ملت‏‌ها و شکل‌‏دهی فزاینده به یک «جامعه‌‏ جهانی متمدن» برشمرد و افزود: این مسیر، از طریق همکاری کشورهای مستقل و صاحب فرهنگ‌‏های متعالی و توجه به اصول عدالت، اخلاق و معنویت قابل تحقق است.
مقاومت ملت ها عامل شکست امریکا
رئیس جمهور با بیان اینکه جامعه بشری از جدایی سیاست از اخلاق و معنویت رنج می‌برد، تأکید کرد: خشونت، تروریسم، فروپاشی نهاد خانواده و گسترش مواد مخدر از اندیشه معنویت‌گرا بر نمی‌آید. هر بنایی که بر اساس این انفکاک ایجاد شود مصایب بشریت را تشدید می‌کند و به‌جای ترویج عدالت، ظلم را ساختارمند می‌کند و موجبات سلطه را پدید می‌آورد. آیت‌الله رئیسی، با اشاره به اینکه تجربه نظام بین‏‌ا‌لمللی مبتنی بر استیلا و سلطه نشان می‌دهد که برون‏‌داد آن چیزی جز جنگ و خشونت و ناامنی و تفرقه میان ملت‌‏ها نبوده است، اضافه کرد: شکست سیاست لشکرکشی و اشغال و مجبور شدن امریکا به فرار از عراق و افغانستان، ناشی از یک مفهوم است؛ مقاومت ملت‏‌ها.
وی با بیان اینکه اندیشه مقاومت، در خدمت استقلال کشورهاست و در دوران جدید، مفهوم مقاومت، نقش محوری در معادلات بازدارندگی ایفا می‏‌کند، ادامه داد: الگوی موفق همکاری ایران و روسیه در سوریه نیز در ادامه مقاومت ملت و دولت سوریه، تضمین‌کننده‌‏ استقلال کشورها و قوام‌بخش امنیت منطقه‏‌ا‌ی بوده است. رئیس جمهور جنگ علیه تروریسم را بخشی از جنگ علیه سلطه‏‌طلبی دانست و اظهارکرد: اکنون راهبرد سلطه‏‌گری شکست خورده است و امریکا در ضعیف‏‌ترین وضعیت خود قرار دارد و قدرت کشورهای مستقل در رشدی تاریخ‌ساز قرار دارد. رئیسی، مسأله‏‌ مهم در این دوران را این واقعیت دانست که امیال سلطه‏‌طلبانه از بین نرفته و شکل‏‌های جدیدی از سلطه‏‌گری در دستور کار قرار گرفته است.
ترویج حکومت های غرب گرا توسط ناتو
وی اضافه کرد: مهم‌ترین هدف این دستور کار، تضعیف حکومت‏‌های مستقل از درون است که از طریق تحریم اقتصادی، بی‌‏ثبات‌سازی، ترویج ناامنی و روایت‌سازی‌های جعلی از وقایع دنبال می‌شود، به گونه‌ای که تلاش می‌کنند جای ظالم و مظلوم را در افکار عمومی تغییر دهند. رئیس جمهور با بیان اینکه ائتلاف شیطانی امریکا با تروریست‏‌ها، برای جهانیان بویژه ملت‌های غرب آسیا از سوریه تا افغانستان چون روز روشن است، ادامه داد: اکنون برنامه‏‌های پیچیده‏ای برای اعزام تروریست‌‏های تکفیری به مأموریت‏‌های جدید از قفقاز تا آسیای مرکزی در جریان است. تجربه نشان داده است که این اندیشه ناب اسلامی است که توان ممانعت از شکل‏‌گیری افراط‏‌گرایی و تروریسم تکفیری را دارد. وی گفت: از سوی دیگر، ناتو به‌دنبال نفوذ در حوزه‏‌های جغرافیایی مختلف، با پوشش‌‏های جدید است که منافع مشترک کشورهای مستقل را با تهدید مواجه می‌کند. ترویج حکومت‌های غرب‏گرا و مقابله با دموکراسی‏‌های مستقل و مبتنی بر هویت و سنت‏‌های ملی، بخشی از پروژه‏‌های ناتوی فرهنگی است که بیانگر ریاکاری موجود در این الگوی رفتاری در حال افول است.
از حقوق ملت خود کوتاه نمی‏‌آییم
آیت‌الله رئیسی، تحریم ملت‏‌ها را یکی از شکل‌های رایج سلطه‏‌گری جدید دانست و با بیان اینکه مقابله با آن نیازمند همکاری کشورهای مستقل و پاسخ دسته‌جمعی است، تأکید کرد: در غیر اینصورت، تحریم به بهانه‏‌های مختلف گریبان همه کشورها، حتی متحدین امریکا را نیز خواهد گرفت. رئیس جمهور با اشاره به اینکه سیاست جمهوری‏ اسلامی‏ ایران طبق فتوای رهبر معظم انقلاب اسلامی، آن است که ما به‌دنبال سلاح اتمی نیستیم و این سلاح در استراتژی دفاعی ما هیچ جایگاهی ندارد، اضافه کرد: امریکا به‌دنبال مقابله با حقوق ملت ماست. فلسفه ما نیز روشن است: ما از حقوق ملت خود کوتاه نمی‏‌آییم. آنهایی که شعار می‌دهند امریکا برگشته است، هنوز به تعهدات خود در توافق هسته‌ای برنگشته‏‌اند. ما به چیزی کمتر از حقوق خود رضایت نمی‌دهیم. رئیسی در بخش دیگری از اظهارات خود، بر تداوم و اصالت سیاست تعامل حداکثری ایران با دولت‌های مستقل، فارغ از تحولات محیط بین‌الملل تأکید کرد و گفت: فاتح دو میدان جنگ علیه تروریسم و کارزار فشار حداکثری اقتصادی است. در عین حال، جمهوری ‏اسلامی‏ ایران از ظرفیت‏‌های اقتصادی گسترده برخوردار است که زمینه‏‌ساز همکاری‏‌های سودمند برای هر تعامل دو یا چندجانبه با کشورهای مختلف است. آیت‌الله رئیسی با اشاره به اینکه در همین راستا توافق‌های اساسی ایران و روسیه موجب جهش چشمگیر روابط اقتصادی دوجانبه به نفع رفاه دو ملت و همکاری‌های مؤثر منطقه‌ای به نفع صلح و ثبات ملت‌ها در مناطق مختلف خواهد شد، تصریح کرد: پایدارسازی و سودمند کردن روابط بین دو کشور نیازمند تسری همکاری‌ها به حوزه‌های علمی، اجتماعی، فرهنگی و رسانه‌ای است و ما آماده توسعه حداکثری روابط پایدار و بلند مدت هستیم. بدین منظور معتقدیم باید روابط دو کشور، به گونه‌ای طراحی شود که ضمن تأمین منافع متقابل، از مداخلات عناصر ثالث نیز مصون باشد.

طرح ایده «هویت‌گرایی تعاملی و سازنده» در دانشگاه ملی مسکو

آیت‌الله رئیسی در نشست با اعضای شورای علمی، استادان و جمعی از دانشجویان دانشگاه ملی مسکو که قدیمی‌ترین و معتبرترین دانشگاه روسیه محسوب شده و در زمره برترین دانشگاه‌های مشهور جهان شمرده می‌شود، آموزش، پژوهش و پیشرفت‌های علمی را امری اعتقادی و تکلیفی دینی برشمرد و با اشاره به نتایج دیدارهای خود در این سفر، تأکید کرد که ظرفیت‌های متنوع توسعه روابط و همکاری‌ها، منوط به ایفای نقش نخبگان، بویژه جامعه دانشگاهی و علمی دو کشور است.
وی با اشاره به اینکه پایدارسازی و سودمندکردن روابط دو دولت ایران و روسیه، نیازمند اراده جمعی است، اظهارکرد: دولت‌ها با کمک تبادلات مردمی و علی‌الخصوص جامعه دانشگاهی، می‌توانند در ایجاد شبکه‌ای مستحکم از همکاری‌ها و تأمین منافع دو یا چند جانبه، موفق عمل کنند. رئیس‌جمهور با اشاره به دستاوردهای علمی و تحقیقاتی ایران با‌وجود تحریم‌های ظالمانه، اضافه کرد: امروز بشریت با مسائل و چالش‌های مشترکی مواجه است. در عین اینکه غرب اعتراف می‌کند که جهان به سمت «غیرغربی شدن»، حرکت می‌کند، ایالات متحده، باورها، فرهنگی‌های ملی و سنت‌های راهگشایی که ریشه در هویت و تمدن کشورهای مستقل دارد را نشانه گرفته است.
اعطای دکترای  افتخاری به رئیسی
آیت‌الله رئیسی گفت: نخبگان ایران و روسیه، برای در امان ماندن هر دو ملت از این هویت‌زدایی مخرب و ارتجاعی و جلوگیری از اضمحلال در فرهنگ بیگانه، باید الگویی از «هویت‌گرایی تعاملی و سازنده» را ارائه دهند. وی با بیان اینکه همکاری در حوزه‌های علمی و فناوری برای ما یک اصل است، اعلام کرد: جوانان و استادان با انگیزه‌ ایرانی، به‌عنوان مهم‌ترین سرمایه جمهوری اسلامی ایران، آماده همکاری و مشارکت در طرح‌های مشترک فناوری و تجاری‌سازی هستند. رئیس‌جمهور با اشاره به اینکه توافق‌های خوبی برای سرمایه‌گذاری و اجرای طرح‌های اقتصادی مشترک صورت گرفته است، ادامه داد: دو طرف علاقه‌مند به همکاری در زمینه حمل‌ونقل و ترانزیت جاده‌ای، ریلی، دریایی و هوایی و همچنین علاقه‌مند به همکاری در حوزه انرژی اعم از نفت، گاز، برق، تجارت و کشاورزی هستند.  ما به‌دنبال ارتقای سطح همکاری‌های اقتصادی هستیم، اما به این مسأله نیز توجه داریم که بن‌مایه همه تلاش‌ها، همکاری‌های علمی و پژوهشی است.
در پایان این مراسم دکترای افتخاری دانشگاه ملی مسکو به آیت‌الله رئیسی اعطا شد. آیت‌الله رئیسی ضمن دعوت از استادان دانشگاه و پژوهشگران برای سفر به ایران، تأکید کرد: ما اکنون در نقطه عطفی از تاریخ روابط دو کشور قرار داریم. از استادان دانشگاه، اندیشمندان و مراکز مطالعاتی و پژوهشی دو کشور، انتظار می‌رود که نقش مهم و تاریخی خود را در این زمینه، ایفا کنند تا ملت‌های همسایه ایران و روسیه، با بیشترین تعامل و همکاری در زمینه‌های مختلف علمی، فرهنگی و اقتصادی، در رفاه و عزت زندگی کنند.
دیدار با رئیس شورای مسلمانان  
رئیس‌جمهور همچنین با «راویل عین الدین» رئیس شورای مفتیان روسیه نیز دیدار کرد و با بیان اینکه برای جمهوری اسلامی ایران ارتباط با مسلمانان روسیه اهمیت ویژه‌ای دارد، اظهارکرد: آنچه امروز باید در کنار الحاد و بی‌دینی نگران آن بود مسأله افراط‌ گرایی است. افراطی گری و تکفیر بسیار به مسلمانان ضربه زد. وی با بیان اینکه عده‌ای به‌ نام اسلام و لا اله الا‌الله به دین خدا خسارت وارد کردند و ما باید نسبت به جریان تکفیری حساس باشیم، افزود: مواضع ما و روسیه در سوریه علیه کفار نبود، بلکه علیه عامل دست استکبار و رژیم صهیونیستی بود. «راویل عین الدین» رئیس شورای مفتیان روسیه نیز در این دیدار با اعلام خرسندی از سفر رئیس‌جمهور کشورمان به مسکو، تصریح کرد: ما می‌فهمیم ملاقات شما با رئیس‌جمهور روسیه چقدر مهم است و برای مسلمانان روسیه هم این دیدار بسیار بااهمیت است. وی تصریح کرد: نماز شما در کرملین بسیار نمادین و شاخص بود.
سخنرانی در مسجدجامع مسکو
رئیسی همچنین به دعوت عین الدین در جمع نمازگزاران مسجدجامع مسکو با اشاره به اهمیت معنویت برای مسلمانان تصریح کرد: جنایات تکفیری‌ها در سوریه، عراق، افغانستان و یمن با پرچم اسلام انجام می‌شود، در حالی که این کار با نقشه و پشتیبانی امریکا و صهیونیست‌ها صورت می‌گیرد.
آیت‌الله رئیسی یکی از کارکردهای مهم مساجد در جهان اسلام را روشنگری و جلوگیری از رشد حرکت‌های تکفیری برشمرد و گفت: رمز مسلمان بودن، ساختن خود و مسئولیت‌پذیری در قبال دیگران است.  
ضرورت تسهیل صادرات به روسیه
دیدار با جمعی از ایرانیان مقیم روسیه  و  فعالان اقتصادی به منظور بررسی مشکلات و ضرورت تسهیل صادرات یکی دیگر از برنامه های رئیس جمهور بود.
آیت‌الله رئیسی در این دیدار  با اشاره به امکان ایجاد بستر مناسب برای کالاهای ایرانی در بازارهای روسیه، افزود: رئیس جمهور روسیه هم گفت که سهم ایران در بازار این کشور حتماً می‌تواند ارتقا پیدا کند. وی با اشاره به افزایش سطح روابط با برخی کشورها در ماه‌های گذشته، گفت: آمارها نشان می‌دهد به همت تجار و مسئولین، صادرات افزایش یافته است. رئیسی  افزود : رفت و آمد برای ایرانیان خارج از کشور باید تسهیل شود و لازم است مشکلات دانشجویان خارج از کشور نیز کاهش یابد. گفتنی است،‌ رئیس جمهور به مناسبت میلاد حضرت فاطمه زهرا(س) و گرامیداشت روز زن در دیدار با بانوان خانواده‌های ایرانی ساکن مسکو دیدار کرد.

هدف‌گذاری ۱۰ میلیارد دلاری روابط اقتصادی ایران و روسیه

رئیس‌جمهور در بازگشت از این سفر دو روزه فشرده، در فرودگاه مهرآباد خطاب به خبرنگاران درباره دستاوردهای این سفر گفت: مباحث مطرح شده در این سفر در راستای تحقق اهداف کلان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران یعنی تعامل حداکثری با کشورهای جهان و بویژه کشورهای همسو و هم‌پیمان با ایران بود. وی با اشاره به اینکه در این سفر توافق اساسی برای گسترش روابط همه‌جانبه و پایدار و سودمند بین دو کشور به دست آمد، افزود: بدون تردید توسعه روابط با روسیه به امنیت و رفاه دو ملت کمک خواهد کرد. گسترش همکاری‌های دوجانبه تهران و مسکو حتماً برای منطقه و عرصه بین‌الملل امنیت‌ساز خواهد بود. رئیسی با بیان اینکه در این سفر همچنین درباره مسأله پولی و بانکی بین دو کشور گفت‌وگو داشتیم، اضافه کرد: دو کشور می‌توانند در جهت شکست سلطه دلار بر روابط پولی و بانکی گام بردارند و مبادلات خود را با پول ملی انجام دهند.
افزایش سطح تعاملات تجاری
رئیس‌جمهور همچنین با اشاره به اینکه وزیر نفت کشورمان توافقات خوبی با مسئولان انرژی روسیه در حوزه توسعه میادین نفت و گاز داشت، ادامه داد: در حوزه مسائل تجاری بر رفع موانع تجاری و جهش تجارت بین دو کشور توافق شد. در حال حاضر سطح تعاملات تجاری بین دو کشور قابل قبول نیست، لذا دو کشور توافق کردند در گام اول تعاملات تجاری فیمابین را به ۱۰ میلیارد دلار در سال افزایش دهند.
آیت‌الله رئیسی اضافه کرد: دو کشور همچنین توافق کردند که ظرفیت‌های کشاورزی و نیز زمینه‌های مناسب مبادلات کالاهای کشاورزی دو طرف را به شکلی دقیق‌تر مورد شناسایی قرار دهند تا بتوانند نسبت به افزایش تبادل کالاهای کشاورزی اقدام کنند.
رئیسی در ادامه با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران از ظرفیت‌های بسیار خوبی در زمینه ترانزیت و حمل و نقل برخوردار است، گفت: در این سفر بر فعال‌سازی کریدور شمال-جنوب توافق شد. این مسیر ترانزیتی مسیر و زمان ترانزیت کالا از روسیه و کشورهای مختلف شمالی ایران را به مناطق جنوبی بسیار کوتاه‌تر خواهد کرد. وی افزود: در این سفر همچنین گفت‌وگوهای خوبی در زمینه گسترش همکاری‌های دفاعی، هوا-فضا و فضایی انجام شد و مقرر شد وزارت امور خارجه و وزیر نفت به عنوان رئیس طرف ایرانی کمیسیون مشترک اقتصادی اجرای مصوبات و توافقاتی را که بین دو کشور انجام شده تا حصول نتیجه نهایی دنبال کنند.
ادراک مشترک،‌همکاری مشترک
آیت‌الله رئیسی با اشاره به اینکه در زمینه سیاست خارجی اولین نکته‌ای که در گفت‌وگوها مطرح شد، مسأله مواضع و ادراک مشترکی بود که نسبت به تحولات خارجی میان دو کشور وجود دارد، این ادراک مشترک را زمینه‌ساز گسترش همکاری بین دو کشور دانست و تصریح کرد: بدون تردید همکاری‌های ایران و روسیه می‌تواند به حل بحران‌های منطقه‌ای و مسائل بین‌المللی و ارتقای امنیت، ثبات، صلح و عدالت کمک کند. به عنوان نمونه تجربه همکاری خوبی که ایران و روسیه در زمینه مبارزه با تروریسم و حفظ امنیت در سوریه داشتند، می‌تواند در حوزه‌های دیگر از جمله در منطقه قفقاز و بخش‌های دیگر که مورد توافق دو طرف است، تکرار شود. رئیسی با ابراز امیدواری نسبت به اینکه مباحث مطرح شده در دیدار سه ساعته وی با رئیس‌جمهور روسیه هر چه سریع‌تر عملیاتی و اجرایی شود، گفت: وزرای امور اقتصادی و دارایی، نفت و وزیر امور خارجه نیز در جریان این سفر نشست‌های مختلفی داشتند و به توافقات خوبی با طرف‌های روسی رسیدند. امیدواریم که این سفر نقطه عطفی برای ارتقای روابط با کشور دوست و همسایه روسیه باشد و مجموعه این روابط به ارتقای سطح امنیت در منطقه و رفع بحران‌های منطقه‌ای و جهانی کمک کند.  
دیدار با فعالان اقتصادی روسیه
 نشست با جمعی از فعالان اقتصادی و تجار روسیه یکی دیگر از دیدارهای رئیس جمهور در این سفر بود که باهدف عملیاتی کردن نقشه‌ راه ارتقای مناسبات اقتصادی، در مسکو برگزار شد. رئیس جمهور همسایگی، منافع و دشمنان مشترک را از دلایل ضرورت افزایش همکاری میان ایران و روسیه برشمرد و گفت: علاوه بر منافع مشترک، دشمنان مشترکی هم داریم که رشد و پیشرفت در منطقه را نمی‌خواهند اما ما باید رشد و توسعه را به حدی برسانیم که دیگران نتوانند برای تحقق اهداف سیاسی و فرهنگی خود در این منطقه نفوذ کنند. رئیسی با تأکید بر ضرورت آسیب‌شناسی علل پایین بودن حجم تجارت دو کشور گفت: باید با نگاه آسیب‌شناسانه، مشکلات و موانع را شناسایی و برطرف کنیم. وی با اشاره به پیشنهاد یکی از حاضران درباره ایجاد بستری برای شناخت ظرفیت‌های استان‌های ایران و روسیه، گفت: معرفی این ظرفیت‌ها مهم است و با رفع مشکلات گمرکی، نباید مانعی در امور گمرکی پیش پای فعالان اقتصادی باشد. رئیسی مواضع رؤسای جمهور دوکشور را دارای اشتراکات فراوان توصیف کرد و گفت: مقدمات نهایی شدن سند جامع همکاری‌های ایران و روسیه فراهم شده است. پیش از سخنان رئیس جمهور شماری از فعالان اقتصادی روسیه دیدگاه‌های خود و مشکلات ارتقای روابط تجاری بین دو کشور را مطرح کردند.  نماینده اتحادیه صنعتگران و کارآفرینان روسیه، «محمد شین» رئیس گروه نگرش راهبردی شورای فدراسیون «روسیه - دنیای اسلام»، «ایگور ماروزوف» رئیس گروه دوستی ایران و روسیه در شورای فدراسیون روسیه،  «سرگئی تومانوف» مدیر اجرایی «گاز پروم اینترنشنال» و «سرگئی گورکوف» مدیرعامل شرکت «روس گیولوگیا» هم در زمینه افزایش مبادلات اقتصادی با ایران نقطه نظرات خود را مطرح کردند.

علیرضا کریمی
فعال رسانه ای
«من دوبار در دولت اعلام کردم که تا ده سال آینده تکیه روابط خارجی ما بر چین و روسیه است»؛ این جملات را محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق کشورمان در یک گفت‌و‌گوی تصویری بیان می‌کند. این عبارت بیش از آنکه به روشن شدن راهبرد سیاست خارجی سال‌های قبل کمک کند، سؤالاتی را درخصوص عملکرد دستگاه دیپلماسی دولت سابق پیش روی مردم قرار می‌دهد. پس از انعقاد برجام و ابراز تمایل طرف‌های شرقی برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و تجاری با جمهوری اسلامی، رئیس‌جمهور چین با هیأتی بلندپایه و بی‌سابقه وارد تهران شد. به پیشنهاد شی‌جین‌پینگ و تأیید رهبر معظم انقلاب، روابط دو کشور برای اولین‌بار به سطح راهبردی ارتقا یافت و دولت می‌بایست زمینه بهره‌مندی حداکثری ایران از چنین فرصتی را فراهم می‌کرد.
در کمال تعجب اما این سفر مهم با بی‌توجهی دولت وقت روبه‌رو شده، برنامه حضور هیأت چینی در ایران یک روزه پایان یافته و رئیس‌جمهور وقت در کمال تعجب ناظران سیاسی تنها با یک روز فاصله، عازم اروپا می‌شود. آقای روحانی در این سفر با رفتارهای خلاف عرف دیپلماتیک کشورهای فرانسه و ایتالیا روبه‌رو می‌شود اما دولت وقت اصرار دارد پیام «بی‌نیازی از دوستان دوره سختی» و «استفاده ابزاری از شرق» را به دنیا مخابره کند. در امتداد همین ریل در سیاست خارجی، پرونده چین پنج سال به بایگانی وزارت خارجه رفت و تنها پس از شکست برجام و با شرط پیگیری در سطوح عالی نظام، پکن با پیگیری مجدد این تفاهم همراهی کرد.  هر چند آقای ظریف بعد‌تر با اعلام اینکه «حتی یک مورد رفتاری از من سراغ ندارید که به معنای استفاده ابزاری از چین و روسیه باشد» تأکید می‌کند «کشوری که بداند شما به او نگاه ابزاری دارید با شما همکاری نخواهد کرد»؛ واقعیت اما این بود که بی‌توجهی دولت وقت به چین و روسیه در ماه عسل برجام و بازگشت دوباره به آنان پس از یک سال فرصت‌سوزی به پای اروپا، بیش از رفتارهای دیپلماتیک و مصاحبه‌های سیاسی، تصور نگاه ابزاری ایران به چین و روسیه را در ذهن طرف مقابل تقویت می‌کرد.
آقای ظریف چنین برآوردی را در پایان دوره سکانداری خود در دستگاه دیپلماسی چنین بیان می‌کند: «اگر دوستان دوران سختی را در سراب طمع سرازیر شدن شرکت‌های غربی از ایران نرنجانده بودیم، دوستانمان سرخورده نمی‌شدند و در دوران سختی رهایمان نمی‌کردند.» دولت سیزدهم در چنین فضایی بود که تلاش کرد تا چهره دیپلماسی جمهوری اسلامی را بازسازی و ترمیم کند.
دیپلماسی فردی آقای رئیسی در ماجرای تأمین واکسن، آغاز روند عضویت دائم ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای، نقش مؤثر ایران در اجلاس اکو، سفرهای متعدد وزرای اقتصادی به کشورهای منطقه، گسترش همکاری‌های تجاری با همسایگان، افزایش فروش نفت، تسهیل ورود منابع ارزی به کشور و آغاز عملیاتی شدن تفاهم راهبردی با چین از جمله مواردی بود که پیام روشن «چندجانبه‌گرایی در سیاست خارجی» را به دنیا مخابره کرد. هر چند چنین اقداماتی منجر به دست برتر ایران در مذاکرات وین نیز می‌شد، اما تغییرات ماهوی روابط خارجی ایران در دولت سیزدهم مانع از آن بود که تصور استفاده ابزاری جمهوری اسلامی از کشورهای شرقی بر فضای گفت‌و‌گوهای هسته‌ای سایه افکند.
هر چند حسام‌الدین آشنا، مشاور سابق آقای روحانی در صفحه شخصی خود سفر آقای رئیسی به روسیه و افزایش همکاری‌های راهبردی با چین را وسیله‌ای برای تقویت موضع مذاکراتی ایران در وین دانست، اما طرف‌های مذاکراتی به خوبی می‌دانند که ماهیت روابط تهران با مسکو و پکن مستقل از مسأله هسته‌ای تعریف شده و نگاه ابزاری سابق به کشورهای شرقی وجود ندارد. اما بر خلاف شکل رابطه ایران با چین، جغرافیای سیاسی روسیه، باعث تمرکز تعاملات دو کشور در حوزه‌هایی غیر از اقتصاد و تجارت شده بود.  همراهی رئیس‌جمهور از سوی وزرای نفت، اقتصاد و
امور خارجه تصویر روشنی از اهداف تجاری و اقتصادی سفر به مسکو را نشان می‌داد. از سوی دیگر، استقبال از هیأت ایرانی بر خلاف سنت گذشته که در سطح معاون وزیر خارجه انجام می‌شد، این بار در سطح وزیر انرژی و رئیس کمیسیون اقتصادی مشترک دو کشور صورت گرفت.
مجموعه این اتفاقات نشان می‌دهد که «چندجانبه‌گرایی» جزو اصول سیاست خارجی دولت سیزدهم بوده و نگاه به شرق نه به عنوان گزینه فرعی کشور برای روزهای سخت، که انتخاب اصلی جمهوری اسلامی برای تقویت حوزه‌های راهبردی از امنیت و دفاع تا تجارت و اقتصاد است.

در سفر رئیس جمهور به روسیه، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز  با همتای روس خود دیدار و درباره مهم‌ترین مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی گفت‌وگو کرد، دیداری که می‌‌توان آن را در ادامه ملاقات و رایزنی رؤسای جمهور دو کشور ارزیابی کرد.
پیش‌تر حسین امیرعبداللهیان گفته بود که «رؤسای جمهور ایران و روسیه، وزاری خارجه را مکلف کردند که نسبت به تهیه نقشه راه 20 ‌ساله و همکاری‌های بلندمدت اقدام کنند و در همین زمینه من با لاوروف درباره سایر موضوعات دیگر ملاقات دارم و برخی از مباحثی را که به فوریت باید از سوی وزارت خارجه‌ دو کشور پیگیری شود، با هم مرور خواهیم کرد تا برنامه‌ کاری را تعیین کنیم.»
به گزارش ایرنا، وزرای خارجه ایران و روسیه در این دیدار که یک روز پس از دیدار رؤسای جمهور انجام شد، ملاقات اخیر رؤسای جمهوری دو کشور را نشانه جدیت در گسترش هرچه بیشتر و تعمیق روابط ایران و روسیه دانسته و ابراز امیدواری کردند که نهادهای ذیربط دو کشور هرچه سریع‌تر توافقات صورت گرفته در سطح رؤسای جمهور دو کشور را اجرایی کنند. امیرعبداللهیان با اشاره به بخشی از مشکلات پیش آمده در فرودگاه مسکو که موجب معطلی مسافران ایرانی شده است، مؤکداً از همتای روسی خود خواست برای رفع مشکلات ایجاد شده برای مسافران ایرانی اقدام عاجل به عمل آورد.
وزیر امور خارجه روسیه نیز در این ملاقات سفر رئیس‌جمهور اسلامی ایران به روسیه را تحول مهمی در روابط دو کشور دانست و تأکید کرد هم‌اکنون زمینه جهت گسترش تعاملات فیمابین بیش از پیش فراهم شده است.
وی ابراز امیدواری کرد که پروژه‌های اقتصادی که اکنون با مشارکت شرکت‌های روسی در ایران در حال اجراست هرچه سریع‌تر به اتمام برسد.
همچنین وزیر خارجه روسیه حل مشکلات کنسولی از جمله رفع موانع فرودگاهی و تلاش دوجانبه برای حل آنها را مهم دانست و بر رفع مشکلات موجود از سوی دستگاه‌های ذیربط تأکید کرد و افزود مشکل اصلی آن است که برخی اتباع ایرانی در پر کردن فرم ویزا و ذکر هدف از سفر دقت نمی‌کنند و در فرودگاه مسکو دچار مشکل می‌‌شوند.
وزرای خارجه ایران و روسیه همچنین درباره آخرین وضعیت تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی و مذاکرات وین نیز به رایزنی پرداختند و بر همکاری‌های فیمابین در سطوح دوجانبه و چندجانبه در این مورد تأکید کردند. در بخشی از گفت‌وگوها، وزرای خارجه دو کشور بر ضرورت نهایی کردن نقشه راه روابط دو کشور که در دیدار رؤسای جمهور  مطرح شد، تأکید کردند. درباره یمن نیز راه حل سیاسی مبتنی بر آتش‌بس، رفع محاصره انسانی و گفت‌وگوهای یمنی مورد تأکید قرار گرفت.