فریبا خان احمدی
 خبرنگار
کرونا با شما چه کرد؟ کم غصه‌دار شدید؟ کم محدودیت دیدید؟ کم فشار روحی و روانی تجربه کردید؟ کم بر بستر افتادید؟ کرونا با آنها چه کرد؟ توصیف آن از عهده قلم خارج است. هر آنچه را فرد به فرد ما در برخی روزها و اوج پیک‌های کرونا تجربه کردیم به توان چند برابر، پرستاران لحظه به لحظه تمام روزهای کرونایی تجربه کردند و زیستند. تماس دائمی با بیماران کووید-19، هراس مبتلا شدن، هراس انتقال بیماری به عزیزان، فشار روحی خردکننده و شاهد رنج و درد و مرگ انسان‌های فراوان بودن، مواجهه مکرر با بیماران جوان و زنان باردار در حال فوت و شاهدان نزدیک ترخیص نوزادان بدون مادر از بیمارستان؛ شاید از عهده قلم برنیاید توصیف آنچه بود و گذشت... اینها خلاصه‌ای از وضعیت پرستاران در 22 ماه گذشته است که به قول خودشان مواقعی که در پیک‌های کووید-19 تعداد قربانیان کرونا بالا بود راوی مرگ بیماران به خانواده‌های عزادار بودند؛ هرچند که تسریع واکسیناسیون در 167 روز گذشته روی آمارهای بیماران بدحال و فوتی‌ها و فضای آرام مراکز درمانی تأثیرات مثبتی گذاشته است با این حال آنچه پرستاران از وضعیت‌شان روایت می‌کنند از حال ناخوش آنها و کم و کاستی‌ها از جمله پرداخت نصف و نیمه فوق‌العاده خاص و اجرای قانون تعرفه‌گذاری خدمات پزشکی حکایت دارد و پرداخت مطالبات از جمله آیین‌نامه اصلاح تعرفه خدمات پرستاری با وجود دستور دولت سیزدهم و ابلاغ آن به وزارت بهداشت و البته با وجود تأکید دوباره رهبر معظم انقلاب درباره سریع‌تر اجرایی شدن این آیین نامه همچنان در صف انتظار اجرایی شدن ایستاده است.  این در حالی است که رئیس‌جمهور به پاس خدمات جهادگرانه پرستاران، حجت را بر مسئولان نسبت به رسیدگی به مشکلات آنها تمام کرده است. به دستور رهبر معظم انقلاب و پس از آن با پیگیری رئیس دولت، فوق‌العاده ویژه پرستاران در طول ماه‌های اخیر تاکنون تقریباً پرداخت شده است. آنچه در همه این 690 روز مدافعان سلامت را سرپا نگه داشت کلام و دستور رهبری بود؛ رسیدگی به تأمین معیشت پرستاران، استخدام و اجرای قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری از زبان ایشان، جان تازه‌ای به کالبد از نفس افتاده پرستاران دمید. رهبری بارها در بیانات‌شان ضمن قدردانی از زحمات پرستاران، آنها را جزو عزیزترین گروه‌های جهادگر معرفی کرده اند.
400 پرستار به‌دلیل مشکلات ریوی از چرخه درمان خارج شدند
گرچه که هنوز پژوهش مستند چندانی درباره وضعیت مشکلات روحی و روانی پرستاران در طول شیوع کرونا انجام نشده اما شواهد و گفت‌و‌گوی ما نشان می‌دهد حال روحی پرستاران وخیم است، چون در طول بحران کرونا چند شیفته کار کردند، 14 ساعت در بیمارستان کشیک ماندند، مدتی خصوصاً در اوایل کرونا از دیدن فرزندان، پدر، مادر، پدربزرگ و مادربزرگ و اقوام نزدیک‌شان محروم ماندند، چون در روزهای اوج پیک مجبور بوده‌اند روزی حداقل 20 گواهی فوت بنویسند. همین‌ها علائم افسردگی و اضطراب را بین پرستاران بالا برده و به‌دلیل محقق نشدن مطالبات‌شان در دوره‌های گذشته دست از کار کشیده و رفتن را بر ماندن آن هم با حداکثر 7 میلیون تومان در ماه ترجیح داده‌اند. طبق اعلام رئیس سازمان نظام پرستاری تهران، تقاضای گواهی مهاجرت پرستاران (گوداستندینگ) به 100 درصد عدد قبل از شیوع کرونا رسیده است. به‌طوری که قبل از کرونا سالانه 5 پرستار در ماه درخواست تقاضای گواهی مهاجرت داشتند و در برهه شش ماهه اول شیوع کرونا درخواست تقاضای گواهی مهاجرت به‌طور میانگین از عدد 5 به 500 نفر در ماه افزایش یافت. این رقم قابل توجه در حالی مطرح می‌شود که به گفته آرمین زارعیان بعد از فرمایشات رهبر معظم انقلاب درخواست گواهی مهاجرت پرستاران در سال دوم شیوع کرونا کاهش پیدا کرد. ما در این گزارش تلاش کردیم صدای پرستاران و خواسته‌های بحق آنها را بشنویم.
جدا از خستگی جسمی و روحی زیاد همچنین مسأله استخدام، رفع تبعیض در دستمزد، تسریع در پرداخت کارانه و فوق‌العاده خاص و اجرای قانون تعرفه‌گذاری خدمات از خواسته‌های این صنف است که بخشی از این مطالبات پس از دیدار پرستاران با رهبر معظم انقلاب در مراسم روز پرستار و تأکید دوباره ایشان بر اجرای قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری، استانداردسازی تعداد نیروی پرستار و توجه به امنیت شغلی پرستاران محقق شده است. با همه این اوضاع 22 ماه است آنها با وجود مشکلات زیاد بویژه عدم استاندارد تعداد پرستار به نسبت تخت بیمارستانی (عدد استاندارد 2.5 پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی) همچنان نظام مراقبت کشور را سرپا نگه داشته‌اند.طبق گزارش‌های غیررسمی گفته می‌شود 400 پرستار در بحران کرونا به‌دلیل مشکلات ریوی از چرخه مراقبت بیماران خارج شده‌اند. آنهایی هم که مانده‌اند با انواع وعده‌های بی‌سرانجام دولت‌های قبل دست و پنجه نرم می‌کنند. محمد شریفی مقدم دبیر کل خانه پرستاری با اشاره به کمبود پرستار در کشور به «ایران» می‌گوید: «اینکه یک پرستار مجبور است در شیفت کاری به بیش از 5 تا 8 مریض رسیدگی کند، درصد خطا را بالا می‌برد. استخدام و طرح تبدیل وضعیت پرستاران 89 روزه جزو مطالبات اصلی پرستاران است.»
کاهش مهاجرت پرستاران بعد از دستور رئیس‌جمهور برای پرداخت فوق‌العاده خاص
آرمین زارعیان رئیس سازمان نظام پرستاری تهران با بیان اینکه تأمین مطالبات پرستاران به نوعی به سلامت شهروندان گره خورده است، به «ایران» می‌گوید: «پرستار برای مراقبت با کیفیت بیمار و رضایتمندی مراجعین نیاز به انگیزه و توان کافی، شرایط مطلوب معیشتی و محیطی دارد. مراقبت پرستاری با‌وجود سایر اقدامات تشخیصی و درمانی یک امر 24 ساعته است و اگر پرستار به لحاظ روحی آمادگی لازم برای رسیدگی به بیماران را نداشته باشد کیفیت مراقبت‌های بیماری نسبت به استانداردهای جهانی کاهش می‌یابد.»
زارعیان در ادامه با اشاره به سختی کار پرستاران در طول بحران کووید 19می‌افزاید: «آرامش روانی پرستاران نیاز به ملزوماتی دارد درحالی که یک پرستار با شیفت مراقبت 7 ساعته بین 6 تا 8 میلیون تومان دریافت می‌کند.»
رئیس سازمان نظام پرستاری تهران در پاسخ به این سؤال که دستور رئیس‌جمهور برای پرداخت مطالبات پرستاران به کجا رسید؟ عنوان می‌کند: «معاون رئیس‌جمهور در نامه‌ای به وزارت بهداشت تدابیر و دستورات لازم را برای پرداخت مطالبات تعرفه‌گذاری و فوق‌العاده خاص از اعتبارات بودجه سال 1401 اعلام کرده است این دستورالعمل رئیس‌جمهور در پیچ و خم وزارت بهداشت، مجلس شورای اسلامی و شورای عالی بیمه می‌چرخد و باید ببینیم در قانون بودجه سال 1401 چه اعتباراتی برای این مصوبه در نظر گرفته شده است.»البته به گفته وی پرداخت فوق‌العاده ویژه پرستاران بعد از دستور رئیس‌جمهور به مبلغ 3 میلیون تومان افزایش پیدا کرد که در نهایت با کسر دو میلیون تومان مالیات تنها یک میلیون از این رقم عاید پرستاران شد. البته همین افزایش فوق‌العاده خاص انگیزه‌ای شد تا پرستاران مهاجرت نکنند. پرستاران به‌دلیل مشکلات جسمی و روحی معمولاً بعد از 20 سال خدمت از چرخه مراقبت خارج می‌شوند. بی‌توجهی به معیشت و مسائل روحی پرستاران باعث می شود از 10 بیمار دست‌کم 7 نفرشان از پرستاران ناراضی‌ باشند که نتیجه آن به زد و خورد در بیمارستان‌ها منجر می شود. نظام سلامت بر محور مراقبت می‌چرخد و ادامه این شرایط چشم‌انداز روشنی ندارد. با این حال امسال پرستاران در دیدار با رهبر معظم انقلاب و رئیس‌جمهور برای گشایش مشکلات‌شان دلخوش شده‌اند البته اگر مجلس و سازمان برنامه و بودجه و وزارت بهداشت تبعیت کنند.»
 برای دادن خبر مرگ بیمار به خانواده‌ها به همدیگر التماس می‌کردیم
«بهاره گواهی» 41 ساله، پرستار بیمارستان سینای اهواز است. او از جمله پرستارانی است که 21 ماه تمام در آی‌سی‌یوی بیماران کووید مشغول است. مهم‌ترین مرکز کرونا در اهواز و در عین حال شلوغ‌ترین‌شان. قبل از واکسیناسیون بخصوص در پیک پنجم و ششم بیماری، بیمارستان ما اصلاً تخت خالی نداشت همه مرخصی پرستاران را حذف کردند و فقط پرستاران مبتلا به ویروس می‌توانستند به مرخصی استعلاجی بروند با همه اینها آخرین کارانه ما مربوط به اسفند سال گذشته است و تقریباً اضافه کاری‌هایمان نیز تا چند ماه گذشته پرداخت نمی شد.
 با وجود تحمل شیفت‌های طولانی عملاً در خانه خودمان را قرنطینه می‌کردیم. برخی همکارانم به‌دلیل استرس آلودگی با بیماری‌های عفونی ماه‌ها بود بچه‌های‌شان را بغل نکرده بودند .گاهی مجبور بودیم روزی بیش از 10 گواهی فوت بنویسیم. بین همکاران‌مان به هم التماس می‌کردیم خبر فوت بیماران آی‌سی‌یو را به خانواده‌ها بدهند.
این پرستار آی‌سی‌یوی بیماران کووید در ادامه می‌افزاید: «هر چه از روزهای تلخ کرونایی بگویم کم گفته‌ام. خانواده‌ها سراسیمه پشت در آی‌سی‌یو می‌ایستادند و دست و پا زدن عزیزان‌شان را زیر ونتیلاتور‌ها می‌دیدند. همه ما پرستاران تا قبل از واکسیناسیون هر روز شاهد صحنه‌های هولناک مرگ و میر بیماران بودیم. مریض‌ها بعد از سه روز بدحال شدن می‌مردند و ما هیچ کاری از دست‌مان ساخته نبود جز اینکه خبر مرگ جوانی، مادر و پدری را به خانواده بدهیم.»
پرستاران بخش‌های آی‌سی‌یو کمتر از 10 سانتی‌متر با بیماران اینتوبه فاصله دارند. آنها هستند که شاهد نفس‌های تنگ بیماران‌شان‌اند، شاهد پر پر شدن‌شان... خانم گواهی می‌گوید: «گاهی به‌دلیل ابتلای خانوادگی، اعضای خانواده در بخش‌های مختلف بستری می‌شدند یک نفرشان فوت می‌کرد یکی دیگر اینتوبه می‌شد و آن یکی هم به‌دلیل شرایط حاد بیماری روزها در تخت آی سی یو می‌ماند. فشار روانی زیادی روی ما بود، موارد مرگ و میر جوانان تا قبل از واکسیناسیون عمومی زیاد بود و دیدن این همه مرگ‌های تلخ برای همه پرستاران سخت بود. اوضاع به گونه‌ای بود که به‌دلیل گریه و زاری خانواده‌ها ما پرستاران بیقرار و افسرده شده بودیم و به‌دلیل ترس از آلوده کردن اطرافیان‌مان 18 ماه تمام هیچ تفریحی نداشتیم و در خانه‌مان زندانی بودیم.»او می‌گوید: پرستاران نیاز به مشاوره‌های روانی دارند. از دو ماه گذشته و بعد از واکسیناسیون موارد فوت و بیماران بدحال کاهش پیدا کرد و ما با امید بیشتری بر بالین بیمار می‌رویم این روزها که از بخش مرخص می‌شویم خستگی روی شانه‌های‌مان سنگینی نمی‌کند چون دیگر راوی خبر مرگ نیستیم.پرستاران می‌گویند بعد از کرونا در معرض دیسک کمر و گردن و مشکلات عضلانی قرار گرفته‌اند چون مجبور بوده‌اند هر دو ساعت یک بار بیماران با سطح اکسیژن پایین را جابه‌جا کنند تا بدن‌های‌شان زخم نشود.
صحنه ترخیص نوزاد بدون مادر از بیمارستان از یادمان نمی‌رود
پرستو آیراملو با 17 سال سابقه کار بالینی مدیر پرستاری مجتمع بیمارستانی امام خمینی(ره)  است. او می‌گوید: «پرستاران در معرض ابتلا به انواع عفونت‌ها از جمله اچ آی وی هستند چون به کرات با مریض‌های مبتلا به ایدز در تماس‌اند بنابراین خطر تهدید بیماری‌های جسمی و روحی، موضوع جدیدی نیست. بعد از شیوع کووید-19 پرستارانی که از اطراف تهران می‌آمدند مجبور می‌شدند شب را در بیمارستان بمانند. بحران کووید و پیک‌های پی در پی بیماری طولانی شده بود و از طرفی به‌دلیل ریفرال بودن بیمارستان امام خمینی(ره)  بیماران شهرستانی را هم مجبور بودیم پذیرش کنیم. با همه اینها پرستاران داوطلبانه به میدان آمدند و از جان گذشتگی و ایثارگری‌شان در تاریخ ثبت شد. کمتر از 24 ساعت از اعلام خبر ورود ویروس کرونا به کشور اولین بخش و آی‌سی‌یوی ما پر بیمار کرونایی شد. بیماری ناشناخته بود اما عشق به پرستاری و احساس مسئولیت آنها را پای کار نگه داشت.»این پرستار بیمارستان امام می‌گوید: «ما 5 پیک سنگین را پشت سر گذاشتیم و بدترین‌شان پیک چهارم و پنجم بود که همزمان بیماری قارچ سیاه هم شروع شد. معضل بزرگی بود. برای همین با کمک خیرین خانه‌ای را در اختیار پرستاران قرار دادیم تا به خانه‌های‌شان نروند. پرستاران بچه‌های کوچک‌شان را به شهرستان فرستادند و چندین ماه بود فرزندان‌شان را ندیده بودند. ما با فوت هر مادر باردار، دختر و پسر جوان و پدر و مادر همراهان گریه کردیم. یادآوری برخی خاطرات جانکاه است، مثل روزی که مادر نوزاد به‌خاطر کرونا فوت کرد و نوزاد را عمه‌اش به خانه برد. چهره بیماران مبتلا به قارچ سیاه شبیه جذامی‌ها بود و ما با دیدن این صحنه‌ها عذاب کشیدیم، گریه کردیم و در نهایت این صدای پرستار بود که تنها دلخوشی بیمارانی بود که ویروس قارچ سیاه کورشان کرده بود. ما فقط با ترخیص بیمار بدحال لبخند می‌زدیم و جشن می‌گرفتیم.»
معاون پرستاری وزارت بهداشت اوایل مهر ماه با تأکید بر ضرورت فعال شدن گروه‌های مددکاری و روانشناختی برای همه کارکنان نظام سلامت، گفت: ۳۸ درصد جامعه پرستاری نیازمند خدمات روانشناختی هستند. به گفته عباس عبادی در تابستان ۱۴۰۰ در رابطه با وضعیت روحی پرستاران تهران مطالعه‌ای انجام شد که به طور کلی، ۳۸ درصد پرستاران دچار مشکلات روانشناختی بودند که نشان می‌دهد پرستاران نسبت به جمعیت عمومی ۸درصد بیشتر نیاز به خدمات روانشناختی دارند که باید این مشکلات مدیریت شود.

برش

رئیس‌جمهور به پاس خدمات جهادگرانه پرستاران، حجت را بر مسئولان نسبت به رسیدگی به مشکلات آنها تمام کرده است. به دستور رهبر معظم انقلاب و پس از آن با پیگیری رئیس دولت، موضوع فوق‌العاده ویژه پرستاران در طول ماه‌های اخیر تاکنون تقریباً پرداخت شده است اما ماجرای اجرای سراسری قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری همچنان پابرجا مانده است
معاون رئیس‌جمهور در نامه‌ای به وزارت بهداشت تدابیر و دستور لازم را برای پرداخت مطالبات تعرفه‌گذاری و فوق‌العاده خاص از اعتبارات بودجه سال 1401 اعلام کرده است این دستورالعمل رئیس‌جمهور در پیچ و خم وزارت بهداشت، مجلس شورای اسلامی و شورای عالی بیمه می‌چرخد و باید ببینیم در قانون بودجه سال 1401 چه اعتباراتی برای این مصوبه در نظر گرفته شده است

عباس عبادی
 معاون پرستاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
پرستاران در نتیجه فراهم کردن مراقبت همدلانه و ارتباطات بین فردی نزدیک با بیماران و خانواده آنها، درد و رنج آنها را جذب کرده و درد و ناراحتی آسیب زایی را تجربه می‌کنند. آنها بواسطه مهرورزی و همدلی که ارزش‌های اصلی در حرفه پرستاری است در معرض خطر پدیده‌ای به‌نام «خستگی مهرورزی» قرار می‌گیرند. متأسفانه این گروه از کادر درمان در نتیجه استرس مداوم ناشی از برآورده کردن نیازهای بیماران و خانواده‌های آنها در معرض مشکلات جسمی و روانی قرار دارند.
بروز این مشکلات در بخش‌های مختلف بیمارستان و با میزان‌های مختلف گزارش شده است.به‌طوری که 6/21 درصد از پرستاران بخش سرطان، 3/27 درصد از پرستاران بخش تروما، 30 درصد از پرستاران بخش نوزادان، 9/39 درصد از پرستاران بخش اورژانس، 40 درصد از پرستاران بخش مراقبت‌های ویژه و 6/30 درصد از پرستاران بخش‌های روانپزشکی در خطر بالای «خستگی مهرورزی» هستند.
«خستگی مهرورزی» عوارض بسیار گسترده و مخربی دارد که شامل علائم فیزیکی همانند سردرد، خستگی مفرط جسمی و ذهنی، سرگیجه، افزایش فشارخون، سفتی عضلات، بی‌خوابی، افزایش وزن، بیماری‌های قلبی عروقی، مشکلات گوارشی، اختلالات خواب، غفلت از خود و علائم روانی مانند ناامیدی، بی‌حوصلگی، افسردگی، عصبی بودن، اضطراب، عدم تحمل، دلخوری، کج خلقی، دوری گزینی از خانواده و دوستان، از دست دادن علاقه به چیزهایی که شخص قبلاً از آن لذت می‌برده، درگیری مداوم ذهنی با مشکلات دیگران، خلق متغیر، اشکال در تمرکز، کاهش اعتماد به نفس، فاصله گرفتن از دیگران، رفتار ناخوشایند با بیماران و همکاران و بیم از کارکردن با بیماران است که تعاملات فردی، حرفه‌ای و توان مراقبتی پرستاران را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث افزایش جابه‌جایی محل کار، غیبت و ترک حرفه، از دست دادن روزهای کاری (استعلاجی)، خطرهای ایمنی، قضاوت ضعیف و نهایتاً افت بهره‌وری در سازمان می‌شود.اگر عوامل خطرزای خستگی مهرورزی بموقع شناسایی و به طور مؤثر درمان نشود، زندگی شخصی و حرفه‌ای پرستاران به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد و آنها برای همیشه توانایی مراقبت مهرورزانه خود را از دست می‌دهند.
بروز پدیده جهانی بیماری کرونا در اواخر 2019 و سرعت انتقال و شیوع بالای این بیماری، آسیب‌پذیری افراد را به‌دلیل ترس از در معرض بیماری قرار گرفتن، افزایش داده است و باعث ایجاد مشکلات فراوان روانی همچون اختلال هراس، اضطراب و افسردگی در کنار مشکلات جسمی شده است. در این بین پرستاران از جمله گروه‌های شاغل هستند که درگیر استرس و مسائل روانی هستند و به‌عنوان گروه در معرض خطر  شناخته می شوند و همین عوامل نیز معضلات خاصی را ایجاد می کند. مشکلات رایج این گروه، افسردگی و اضطراب و خستگی است.
پرستاران نسبت به سایر حرفه‌ها بیشتر در معرض تنش‌های روانی قرار دارند. نتایج پژوهش‌ها نشان داده است که افسردگی و اضطراب در افرادی که شغلی پراسترس دارند، از جمله پرستاران، بیشتر است. آنها به علت تماس نزدیک با بیماران مبتلا به کووید-19 نگران ابتلا و انتشار آن به همکاران و خانواده‌هایشان بوده و با فشارهای روانی درگیرند. مطالعات ایرانی در خصوص شیوع مشکلات روانشناختی (به نقل از دکتر« احمدعلی نوربالا»، دبیر کمیته سلامت روان کرونا)   درمورد سلامت روان تا به حال در کشور انجام شده است،که اولین آن در سال ۱۳۷۸ بود که حدود ۲۱درصد جمعیت کشور را دچار مشکلات روانشناسی تشخیص داد. پژوهش دیگری به‌صورت کشوری در سال ۹۰ انجام شد که حدود ۲۳.۶ درصد از جمعیت کشور را دچار مشکلات روانشناختی یا نیاز به خدمات روانپزشکی تشخیص داد. درسال ۹۳ پژوهش دیگری انجام شد که این عدد به ۲۳.۴ درصد رسید. در دی ماه سال ۹۹ که حدود یک سال از پشت‌سر گذاشتن کووید در ایران می‌گذشت، در پژوهش سراسری دیگری، نزدیک ۲۵ هزار نفر در سراسر کشور ارزیابی شدند با ابزارهایی که قبلاً هم مطالعات با آن صورت می‌گرفت. نتایج مطالعه اخیر نشان داد که ۲۹.۷ درصد از جمعیت ایران در آن تاریخ یعنی دی ماه ۹۹ دچار مشکلات روانشناختی بودند که نسبت به سال ۹۳ رشد قابل توجهی داشت.
در مطالعه‌ای که در جامعه پرستاری شهر تهران در سال 1400 انجام شد، نتایج نشان داد که 38 درصد از پرستاران نیاز به مداخلات روانشناختی از مشاوره‌های اولیه تا استعلاجی و خدمات روانپزشکی دارند. به‌طوری که 24 درصد آنها درجاتی از اضطراب را تجربه می‌کنند که  در مقایسه با جامعه عمومی  حدود 6/14 درصد است.فشار کاری بالا به علت کمبود پرستار، عدالت درک شده در خصوص نظام پرداخت و مشوق‌های مالی و تکریم سازمانی نامناسب از عوامل تنش زایی هستند که می‌تواند با مداخلات مدیریتی و تقویت سیستم‌های حمایتی نظیر مشاوره‌های هدفمند روانشناختی و تقویت امور رفاهی، مرخصی‌های تشویقی توأم با ایجاد فضای مفرح و تقویت سلامت معنوی  در کاهش این مشکلات مؤثر باشد.