مرتضی عبدالحسینی
خبرنگار
جدید‌ترین آمار تجارت خارجی عنوان می‌کند که میزان مبادلات کشور به حدود 122 میلیون تن کالا به ارزش 72میلیارد و 100 میلیون دلار در نه ماهه ابتدایی سال 1400 رسیده است. در این بین میزان صادرات کالا‌های غیرنفتی بالغ‌ بر 92 میلیون تن به ارزش 35 میلیارد و 100 میلیون دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل صعود 8درصدی در وزن و 40درصدی در ارزش دلاری داشته است. بررسی وضعیت صادرات نه ماهه سال‌های 1394 تا 1400 نشان می‌دهد که رشد 8 درصدی در وزن و 40 درصدی در ارزش صادرات کالا‌های غیرنفتی در نه ماهه اخیر بهترین عملکرد صادراتی از سال 1395 به بعد هم در بعد وزنی و هم در بعد ارزشی است. با وجود این و با توجه به افزایش قیمت‌های جهانی کامودیتی‌ها در سال 2021 این سؤال پیش می‌آید که جهش صادراتی تنها به افزایش ارزش دلاری کالا‌ها برمی‌گردد؟ به اعتقاد رئیس کل قبلی بانک مرکزی، عبدالناصر همتی که در صفحه شخصی خودش اعلام نمود، این جهش صادراتی تنها به رشد قیمت فرآورده‌های نفتی برمی‌گردد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که این همه ماجرا نیست. براساس آمار‌های تفکیکی 5 گروه کالایی «چدن، آهن و فولاد»، «مواد پلاستیکی و اشیای ساخته شده از آن»، «محصولات شیمیایی آلی»، «میوه‌های خوراکی و پوست مرکبات» و «مس و مصنوعات مسی» بیش‌ترین سهم را در ارزش صادرات کشور و رشد آن داشته‌اند. بیش از 7 میلیارد دلار از افزایش 10 میلیارد دلاری صادرات کشور در نه ماهه ابتدایی سال به این گروه‌ها اختصاص دارند که 3 مورد آنها با افزایش وزنی صادرات و دو مورد با کاهش رو به رو بوده‌اند. بنابراین در کالا‌هایی که عمده ارزش صادرات ما را نشان می‌دهند علاوه بر افزایش قیمت دلاری کالا‌ها با افزایش صادرات وزنی نیز همراه بوده‌ایم که نکته امیدوارکننده‌ای است. گمرک ایران اعلام کرده است که «انتظار داریم تا پایان سال صادرات به 47 میلیارد دلار برسد.» ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که رقم اعلام‌ شده از سوی گمرک ایران برای صادرات تا پایان سال (با احتساب میانگین صادرات در 9 ماهه امسال) محقق خواهد شد.
رشد 40 درصدی صادرات
براساس اعلام گمرک ایران، در آخرین ماه از پاییز سال 1400، رشد تجارت خارجی همچنان ادامه داشته و در نه ‌ماهه سال‌جاری بالغ‌ بر 122 میلیون تن کالا به ارزش 72 میلیارد و 100 میلیون دلار بین ایران و کشورهای جهان مبادله شده است. مقایسه آمار تجارت خارجی کشور در این مدت با زمان مشابه سال 99 حاکی از رشد 11 درصد در وزن و 38 درصد در ارزش مجموع کالاهای مبادله شده بین کشورمان با سایر شرکای تجاری است. همچنین از کل 122میلیون و 500 هزار تن کالاهای صادراتی و وارداتی در مدت مذکور، 92 میلیون و 300 هزار تن به ارزش 35 میلیارد و 100 میلیون دلار به صادرات اختصاص داشته که نسبت به‌مدت مشابه سال قبل از حیث وزن 8 درصد و از لحاظ ارزش 40 درصد رشد نشان می‌دهد. طی نه ‌ماهه امسال 30 میلیون و 100 هزار تن کالا به ارزش 37 میلیارد دلار نیز به واردات اختصاص داشته که در مقایسه با مدت مشابه سال 99 از نظر وزنی 20 درصد و از لحاظ ارزش 37 درصد است. براساس آمارهای گمرک ایران، پنج مقصد مهم صادرات کالاهای ایرانی در نه ماهه نخست امسال، شامل چین با 21 میلیون و 300 هزار تن کالا به ارزش ده میلیارد و 200 میلیون دلار، عراق با 23 میلیون و 500 هزار تن به ارزش شش میلیارد و 800 میلیون دلار، ترکیه با 12 میلیون تن به ارزش چهار میلیارد و 100 میلیون دلار، امارات با 8 میلیون و 300 هزار تن به ارزش سه میلیارد و 400 میلیون دلار و افغانستان با سه میلیون و 300 هزار تن به ارزش یک میلیارد و 400 میلیون دلار بودند. همچنین پنج کشور مبدأ واردات کالا به مقصد ایران را امارات با 8 میلیون و 900 هزار تن به ارزش یازده میلیارد و 500 میلیون دلار، چین با دو ‌میلیون و 500 هزار تن به ارزش 8 میلیارد و 400 میلیون دلار، ترکیه با دو میلیون و 900 هزار تن به ارزش سه میلیارد و 700 میلیون دلار، آلمان با 593 هزار تن به ارزش یک میلیارد و400 میلیون دلار و سوئیس با یک‌ میلیون و 600 هزار تن به ارزش یک میلیارد و 300 میلیون دلار تشکیل داده‌اند.
صادرات 1400 در صدر
در نه ماهه سال1400، میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور (به استثنای نفت خام، نفت کوره، نفت سفید و همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی) بالغ‌ بر 92 میلیون تن به ارزش 35 میلیارد و 100 میلیون دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل صعود 8 درصدی در وزن و 40 درصدی در ارزش دلاری داشته است. نگاهی به آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد صادرات 35 میلیارد و 100 میلیون دلاری نه ‌ماهه ابتدایی امسال رقم بسیار حیاتی است؛ چراکه بررسی وضعیت صادرات نه ماهه سال‌های 1394 تا 1400 نشان می‌دهد رقم صادرات نه ‌ماهه ابتدایی امسال بالاترین رقم از سال 1395 به بعد است. آن‌طور که در نمودار آمده، رقم صادرات ایران در نه ماهه ابتدایی سال 1394 و 1395 و 1396 که هنوز تحریم‌های جدید امریکا علیه کشورمان کاملاً اعمال نشده بود و اتفاقاً تجارت در وضعیت امیدواری‌هابه برجام به سر می‌برد، روند پر افت و خیزی داشته و در ابتدا از 42 میلیارد دلار به 44 میلیارد دلار در سال 95 رسیده و در سال 96 به یکباره به 31 میلیارد دلار کاهش پیدا می‌کند. پس از آن نیز در سال‌های 97 و 98 تحت تأثیر تحریم‌های ظالمانه امریکا، صادرات کشور در سه فصل نخست سال به ترتیب به 33 و 32 میلیارد دلار افت پیدا می کند که این میزان با تأثیر مضاعف کرونا در سال 99 تا 25 میلیارد دلار نیز پایین می‌آید. رشد 8 درصدی در وزن و 40 درصدی در ارزش صادرات کالا‌های غیرنفتی در نه ماهه اخیر بهترین عملکرد صادراتی از سال 1395 به بعد هم در بعد وزنی و هم در بعد ارزشی است. متوسط ارزش هر تن کالای صادراتی کشور نیز در نه ماهه ابتدایی امسال 382 دلار بوده که که بالاترین رقم از سال 1395 به بعد است. با وجود این رشد نسبی در سال‌جاری اما همچنان پایین بودن صادرات کشور در مقایسه با سال 1392 و همچنین بالا بودن ارزش هر تن کالا‌های وارداتی (که نشان‌دهنده صادرات مواد خام در مقابل واردات کالا‌هایی نهایی مصرفی یا سرمایه‌ای است) نشان می‌دهد که در زمینه تجارت خارجی همچنان به گذر از تحریم‌ها و فائق آمدن بر شوک‌های کرونایی نیازمندیم.
50 درصد صادرات در اختیار 5گروه کالا
بررسی دقیق آمار تجارت خارجی کشور نشان می‌دهد، در میان گروه کالاهای عمده صادراتی ایران طی مدت مذکور، فصل «چدن، آهن و فولاد» بیشترین سهم از ارزش صادرات کالای غیرنفتی را با رقم حدود 15 درصد به خود اختصاص داده است. طی این مدت حدود 9 میلیون تن از کالا‌های این فصل به ارزش حدود 5.4 میلیارد دلار صادر شده است. فصول «مواد پلاستیکی و اشیای ساخته شده از آن» و «محصولات شیمیایی آلی» نیز به ترتیب پس از «چدن، آهن و فولاد» با سهم 13 (4.6 میلیارد دلار) و 9 درصدی (3.3 میلیارد دلار) بیشترین سهم از صادرات را به خود اختصاص داده‌اند. گروه کالا‌های «میوه‌های خوراکی و پوست مرکبات» و «مس و مصنوعات مسی» نیز براساس جدول در رتبه‌های چهارم و پنجم قرار دارند. در مجموع چیزی در حدود 50 درصد از کل ارزش صادرات کالا‌های غیرنفتی کشور به این 5 گروه کالایی تعلق داشته است.
آمار‌ها گول می زنند؟
پس از اعلام آمار‌های تجارت کشور در سه فصل نخست سال 1400 و اعلام رشد صادراتی، این ابهام به وجود آمد که چنین رشدی با تکیه بر افزایش تعدد صادرات کشور بوده یا اینکه تحت تأثیر افزایش قیمت‌های جهانی با آمار مثبت و گول‌زننده‌ای رو به رو هستم. در همین مورد عبدالناصرهمتی رئیس سابق بانک مرکزی نیز با واکنش به این موضوع در صفحه شخصی خود اعلام کرد که: «نکته مهم این است که در سال 2020 و 2021 قیمت جهانی نفت و فرآورده‌های نفتی چیزی بیش از 60 درصد رشد داشته و اگر ما هیچ تلاشی هم نمی‌کردیم، قاعدتاً با همان صادراتی که در سال قبل داشته‌ایم، می‌توانستیم در سال‌جاری با همان میزان 60 درصد رشد درآمد داشته باشیم. بنابراین سؤال مهم بنده این است که سهم تلاش دولت سیزدهم در خنثی‌سازی تحریم چه میزان بوده است». برای بررسی این ابهام که جهش صادراتی تا چه میزان به قیمت‌های جهانی و تا چه حد به عملکرد موفق صادرات غیرنفتی مرتبط بوده مجبور به بررسی آمار جزئی‌تر از کالا‌های صادراتی ایران و قیمت‌های جهانی این کالا‌ها هستیم.
راز جهش صادراتی
همانطور که در قسمت‌های قبلی گفته شد 5 گروه کالایی؛ «چدن، آهن و فولاد»، «مواد پلاستیکی و اشیای ساخته شده از آن»، «محصولات شیمیایی آلی»، «میوه‌های خوراکی و پوست مرکبات» و «مس و مصنوعات مسی» بیش از 50 درصد ارزش دلاری صادرات کشور را به خود اختصاص داده‌اند. پس اگر این گروه‌های کالایی تنها به‌دلیل افزایش قیمت‌های جهانی‌شان با افزایش ارزش صادراتی رو‌به‌رو بوده باشند، یعنی برعکس آمار‌ها اتفاق مثبتی در واقعیت نداشته‌ایم. بررسی‌های تفکیکی نشان می‌دهد که 5 گروه مورد نظر بیش از 50 درصد از ارزش دلاری صادرات در سال‌جاری و از همه مهم‌تر 70 درصد از رشد صادراتی را توضیح می‌دهند. در واقع 7 میلیارد دلار از رشد 10 میلیارد دلاری صادرات کشور در سال‌جاری به‌دلیل عملکرد این 5 گروه بوده است. به‌صورت جزئی‌تر گروه «چدن، آهن و فولاد» سهم 28 درصدی در افزایش صادرات در نه ماه نخست سال داشته و گروه «مواد پلاستیکی و اشیای ساخته شده از آن» نیز سهم 29 درصدی از رشد صادرات را به خود اختصاص داده‌اند. گروه «محصولات شیمیایی آلی»، «میوه‌های خوراکی و پوست مرکبات» و «مس و مصنوعات مسی» نیز به ترتیب سهم 5، 4 و 7 درصدی را از رشد صادراتی کشور داشته‌اند. بررسی‌های این گزارش نشان می‌دهد که از بین این 5 گروه کالا 3 گروه با افزایش وزنی در نه ماه سال‌جاری در مقایسه با سال گذشته همراه بوده‌اند و 2 گروه با افت صادرات وزنی رو به رو بوده‌اند. «چدن، آهن و فولاد»، «محصولات شیمیایی آلی» و «مس و مصنوعات مسی» به ترتیب هر کدام 30، 150 و 40 درصد رشد وزنی داشته‌اند و افزایش صادرات آنها را تنها نمی‌توان به افزایش قیمت‌های جهانی بست. بررسی قیمت‌های جهانی این کالا‌ها نیز نشان می‌دهد که قیمت آهن در نه ماهه سال‌جاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته رشد 30 درصدی و قیمت جهانی فولاد نیز به طور میانگین در همین مدت رشد 45 درصد داشته است، این در حالی است که رشد ارزش صادراتی گروه کالایی «چدن، آهن و فولاد» در مدت مذکور 110 درصد بوده است. بنابراین مشخص است که جهش صادراتی تنها با یک تحلیل ساده به افزایش قیمت‌های جهانی مربوط نبوده و لااقل بخشی از این جهش را افزایش وزنی صادرات نشان می‌دهد.

برخورد با بدهکاران بانکی در کنار ایجاد شفافیت و ساماندهی عرضه تسهیلات در ماه‌های گذشته در دستور کار دولت سیزدهم بوده و 5 فرمان رئیس‌جمهور به بانک‌ها برای برخورد با بدهکاران بانکی نقطه عطفی در این رویکرد تلقی می‌شود.
به دنبال صدور دستور صریح رئیس‌جمهور برای سختگیری بر بدحساب‌ها و انتشاراسامی بدهکاران بانکی، علی صالح‌آبادی، رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرد: لیست بدهکاران عمده بانک‌ها در صورت‌های مالی بانک‌ها در سامانه کدال منتشر می‌شود.
وی در حاشیه مراسم هفتمین همایش مالی اسلامی همچنین با اشاره به فرمان رئیس‌جمهور درباره تسهیل پرداخت وام به مردم و اعتبارسنجی در تسهیلات خرد به مردم به جای وثیقه و ضامن گفت: اعتبارسنجی موضوع مهمی است و چنانچه افراد حائز رتبه اعتباری مناسب باشند، بانک می‌تواند با وثایق سهل تسهیلات خرد را پرداخت کند. وی افزود: باید دسترسی آحاد مردم به سیستم بانکی تسهیل شود بویژه در وام‌های خرد و مردم انتظار دارند بانک مرکزی مقررات را اصلاح کند و در این زمینه نیز امکان ارائه وثایق سهل را فراهم کرده‌ایم.
رئیس کل بانک مرکزی گفت: الزام بانک‌ها به رعایت شرایط را بیشتر خواهیم کرد تا تسهیلات خرد را پرداخت کنند و در آینده‌ای نزدیک مجموعه‌ای از شرایط را به شبکه بانکی ابلاغ خواهیم کرد تا در چهارچوب مورد نظر فعالیت کنند.
صالح آبادی درباره جلسه دیروز خود با رئیس‌جمهور در این مورد هم گفت: در این جلسه، هدایت تسهیلات به بخش مولد در حوزه‌ اقتصادی، بهبود وجهه نظام بانکی، تسهیل دسترسی مردم به تسهیلات، تحول در فرایندها، نگاه تحولی به نظام بانکی، بهبود ارتباط بانک‌ها با مشتریان و سایر ذینفعان، اصلاح ناترازی سیستم بانکی و به طور کلی اصلاح سیستم بانکی، تعیین تکلیف واحدهای اقتصادی بدهکار به سیستم بانکی و تقویت و توسعه جریان قرض‌الحسنه جزو محورهای مورد نظر رئیس جمهور بود.
وی در پاسخ به اختلاف قیمت ارز سامانه نیما و آزاد و تأثیر آن بر بازار سرمایه گفت: معاملات در سامانه نیما براساس عرضه و تقاضا است و بانک مرکزی دخالتی در این امر ندارد اما اختلاف جزئی بین سامانه نیما و بازار متشکل طبیعی است زیرا در سامانه نیما حوالجات معامله می‌شود و معاملات عمده است و در بازار متشکل معاملات خرد است.
رئیس کل بانک مرکزی همچنین توضیح داد: سه درصد از منابع سپرده بانک‌ها باید به خرید اوراق مالی اسلامی که از نقدشوندگی بالایی برخوردار است اختصاص یابد و این به‌دلیل مدیریت نقدینگی است تا چنانچه بانک‌ها ناترازی نقدینگی داشته باشند این اوراق را در بازار بفروشند و برای مدیریت نقدینگی است. مسأله بدهکاران و ابربدهکاران بانکی و از سوی دیگر وثایق دشوار و عدم اعتبارسنجی برای پرداخت تسهیلات خرد از جمله معضلاتی بوده که در سال‌های اخیر لاینحل مانده بود اما دولت سیزدهم در ماه‌های اخیر عزم خود را در غلبه بر این معضل نشان داده است. در آبان ماه گذشته هم وزیر امور اقتصادی و دارایی از بانک مرکزی خواسته بود بانک‌ها هر سه ماه اسامی بدهکاران بانکی را منتشر کنند.
سیداحسان خاندوزی بانک‌ها و مؤسسات اعتباری را مکلف کرده بود برای اطلاع عموم مشخصات تسهیلات گیرنده، توجیه بانک برای تخصیص منابع، مبلغ تسهیلات، میزان پرداخت، مانده بدهی، نرخ سود و نوع تضامین را اعلام کنند.

بــــــرش
<رمز پول> ملی راه‌اندازی می‌شود

رئیس کل بانک مرکزی گفت: هفته گذشته رمزپول ملی در شورای پول و اعتبار تصویب و چهارچوب آن مشخص شد و بزودی در کشور راه‌اندازی می‌شود. به گزارش ایرنا، علی صالح آبادی دیروز در حاشیه مراسم هفتمین همایش مالی اسلامی اعلام کرد: مقررات رمز ریال ملی در شورای پول و اعتبار تصویب شده و در آینده عملیاتی می‌شود و درخصوص دیگر رمز دارایی‌ها در دولت و کمیسیون‌های مربوطه در حال بررسی است. مهدی محرمیان، معاون فناوری نوین بانک مرکزی هم در این مورد گفت: رمز پول بانک مرکزی با نام رمز ریال به‌صورت آزمایشی به‌زودی اجرا می‌شود. وی افزود: موضوع رمز ارز در کشور ذینفعان و متولیان متعددی دارد، هم اکنون این موضوع به معاونت اقتصادی رئیس جمهور سپرده شده و جلسات متعددی در این خصوص برگزار و پیشرفت خوبی هم داشته است و امیدوارم در هفته‌های آینده خبرهای خوبی را بشنویم. وی گفت: فتوای رهبر معظم انقلاب در خصوص رمز ارز راهگشا و دقیق بود و موضوع را به مباحث قانونی واگذار کردند و مواد قانونی نیز در حال پیشرفت است و همگرایی خوبی بین قوای مختلف انجام می‌شود. معاون فناوری بانک مرکزی گفت: در مسائل شرعی با توجه به اعتماد خوب رهبری به متخصصان بزودی راهگشایی‌هایی خواهیم داشت و اگرچه علما نظرات متعدد و متفاوتی دارند، اما مبنا بر اساس نظر رهبری راهگشاتر است.

مدیرکل بازرسی ویژه و امور تعزیرات سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان اعلام‌کرد: در آذرماه امسال برای ۲۴ هزار واحد واحدهای تولیدی، توزیعی و خدماتی به دلیل تخلفات صنفی، پرونده تعزیراتی تشکیل شد.
به گزارش ایرنا، سیدمجتبی سجادی جزی به اقدامات انجام شده سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت استان‌ها در بازرسی از بازار کالاهای اساسی در آذرماه امسال اشاره کرد و اظهار داشت: با توجه به برنامه‌ریزی‌های انجام شده به‌ منظور نظارت بر چرخه توزیع کالا و ضرورت برخورد با تخلفات اقتصادی، بازرسی‌های مستمر توسط اکیپ‎های بازرسی و نظارت در ادارات صنعت، معدن و تجارت استان‌ها انجام می‌شود و در این مدت نیز  ۲۶۸هزار و ۹۹۰ مورد بازرسی در قالب طرح‌های مختلف نظارتی با حضور بازرسان سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت استان‌ها و دیگر دستگاه‌های ذی‌صلاح انجام شده است.
مدیرکل بازرسی ویژه و امور تعزیرات سازمان حمایت ادامه‌داد: بازرسی‌های انجام شده در همین مدت منجر به تشکیل ۲۴ هزار و ۷۲ فقره پرونده برای واحدهای متخلف شده است.
این مسئول هدف از اجرای این طرح‌های نظارتی را بررسی قیمت‌ها، جلوگیری از دپوی کالاها و اقلام ضروری و پایش عملکرد فعالان اقتصادی در سطح بازار عنوان کرد.