براساس طرح 10ساله، از سال 94 تا 1404، باید 70درصد نیاز کشور به روغن از محل تولید داخل تأمین شود ولی از سال آغاز طرح(سال94) تا 1400 یعنی در 6 سال فقط 10 درصد افزایش تولید محقق شد و خوداتکایی دانه‌های روغنی از10 به 16درصد رسیده است.
طرح خوداتکایی دانه‌های روغنی یکی از هشت طرح خوداتکایی محصولات اساسی (برنج، جو، گندم، حبوبات، پنبه، چغندر قند، ذرت و دانه‌های روغنی) از نیمه دوم سال ۹۴ توسط وزارت جهاد کشاورزی آغاز شد. براساس اجرای این طرح ۱۰ ساله تا افق ۱۴۰۴، حداقل ۷۰ درصد نیاز کشور به روغن در داخل باید تأمین شود اما آمارها نشان می دهد اجرای این برنامه به هدف نرسیده است. با توجه به اینکه 90 درصد روغن و دانه‌های روغنی مورد نیاز با واردات تأمین می‌شود و واردات آن نیز با ارز 4200 تومانی است، این کالاها در میان واردات کالاهای اساسی، ارز زیادی را به خود اختصاص می دهد. بر همین اساس، خودکفایی در تولید روغن، در برنامه کلان اقتصادی قرار گرفته اما این برنامه‌ به هدف نرسیده است.
 بررسی آخرین وضعیت واردات اقلام اساسی از ابتدای امسال تا آذر ماه نشان می دهد، ۱۹.۱ میلیون تن کالای اساسی به ارزش ۱۰.۵ میلیارد دلار با نرخ ۴۲۰۰ تومان تأمین ارز شده‌اند یعنی مجموع واردات اقلامی شامل گندم، ذرت، جو، انواع دانه‌های روغنی، روغن‌های خوراکی و بخشی از دارو، تجهیزات و ملزومات پزشکی.
جزئیات این گزارش نشان می‌دهد کالاهای اساسی که تا آذر امسال وارد شده است ۱.۹ میلیون تن انواع دانه‌های روغنی به ارزش ۱.۳ میلیارد دلار، ۱.۴ میلیون تن روغن خوراکی به ارزش ۱.۹ میلیارد دلار است.یعنی از مجموع 10.5میلیارد دلار ارزش واردات کالاهای اساسی 3.2 میلیارد دلار یعنی حدود یک سوم از ارز ترجیحی واردات کالاهای اساسی، برای واردات روغن و دانه‌های روغنی بوده است.
50درصد رشد در 4 سال
با توجه به عقب ماندن تولید دانه‌های روغنی از برنامه، برای رسیدن به هدف خودکفایی 70درصد لازم است در 4 سال تولید این محصول 50 درصد رشد کند تا کمبود تولید 6 سال گذشته جبران شود. اما مسئولان و متولیان بخش تولید برنامه‌ای مشخص و قابل اجرا برای رسیدن به این میزان تولید ارائه نداده‌اند. علیرضا مهاجر، مجری طرح دانه‌های روغنی در وزارت جهاد کشاورزی که ازسال 94 این مسئولیت را دارد به سؤالات ما در خصوص برنامه افزایش تولید دانه‌های روغنی پاسخ نداد.
کشت حمایت نشد
اما کارشناسان، دلایلی را برای عدم موفقیت برنامه افزایش تولید دانه‌های روغنی عنوان می کنند. قاسم پیشه‌ور، رئیس سازمان نظام صنفی کشاورزی، قیمت پایین خرید تضمینی دانه‌های روغنی را در کنار خشکسالی دلیل اصلی انگیزه پایین کشاورزان برای کشت دانه‌های روغنی می‌داند. او در این خصوص به «ایران» توضیح داد: ‌قیمت خرید تضمینی دانه‌های روغنی نسبت به محصولات دیگر در سال‌های اخیر پایین‌تر بود و کشاورزان تمایل کمتری به تولید این محصول داشتند. در مقایسه با ذرت، گندم یا برنج قیمت خرید تضمینی دانه‌های روغنی کمتر بود اما امسال نرخ خرید تضمینی بیشتر شده و امید داریم کشاورزان بیشتر برای کشت دانه‌های روغنی اقدام کنند.
نرخ خرید تضمینی دو محصول اصلی دانه‌های روغنی یعنی کلزا و دانه سویا در سال 99 به ترتیب 7هزار و 800 و 6هزار و 630، در سال 1400، 11هزار و 11هزار و 400 تومان بود اما برای سال زراعی آینده نرخ این دو محصول به ترتیب 15 هزار و 15هزار و 300 تومان تعیین شده است.
تا قبل از سال 1400، دولت مسئول تعیین نرخ خرید تضمینی بود که همواره نقدهایی به قیمت نسبت به تورم سالانه وارد می‌شد. اما از امسال و با تصویب مجلس، شورای قیمت‌گذاری متشکل از دولت و بخش خصوصی مسئول تعیین نرخ خرید تضمینی شده است. این شورا تا حدودی نرخ خرید تضمینی محصولات را به هزینه‌های تولید نزدیک کرده است.
رئیس سازمان نظام صنفی کشاورزی بااشاره به افزایش نرخ خرید تضمینی گفت: انتظار افزایش تولید دانه‌های روغنی را داریم اما در کنار افزایش نرخ خرید تضمینی، هزینه‌های تولید مانند ماشین آلات، حمل‌و‌نقل، کود و سم هم افزایش یافته است. متولیان تولید باید به این نکته توجه کنند که با توجه به ارزبری بالای واردات، با حمایت از تولید، صرفه‌جویی ارزی انجام گیرد.
بیشتر دانه‌های روغنی محصولاتی هستند که در نیمه دوم سال کشت می شوند بنابراین به‌عنوان محصول کم آب بر تلقی می‌شوند. به‌همین دلیل کشت این محصولات توصیه شده است؛ اما عدم حمایت از نوع کشت، باعث شده که تولید آن براساس برنامه رشد نداشته باشد. فعالان حوزه کشاورزی معتقدند حداقل قیمت خرید تضمینی برای دانه‌های روغنی در سال‌های گذشته تعیین شد که کشت را برای کشاورزان به صرفه نکرد و با اینکه دولت از سال 94 وعده‌های زیادی را به کشاورزان داد اما تقریباً بیشتر وعده‌ها عملی نشد و همین موضوع باعث کاهش سطح زیر کشت شد.
چشم‌انداز تولید
سویا، کنجد، کلزا و آفتابگردان در برنامه کشت دانه‌های روغنی است. طبق برنامه ۱۰ساله باید سطح زیرکشت دانه‌های روغنی به 700هزار هکتار برسد سطح زیر کشت دانه‌های روغنی درحال حاضر ۳۰۰هزار هکتار است. میزان تولید دانه‌های روغنی نیز در سال گذشته ۴۲۳ هزار تن بود که امسال به خاطر کم آبی احتمال کاهش تولید پیش‌بینی شده است.
افزایش قیمت هزینه‌های تولید ،کاهش بارش‌ها؛ در کنار قیمت خرید تضمینی پایین و افزایش قیمت جهانی، مشکلات تولید دانه‌های روغنی و روغن را افزایش داده است. نیاز کشور به روغن خام سالانه حدود یک میلیون و 400 هزار تن است که فقط ۸ درصد آن از داخل تأمین می‌شود.
ظرفیت تولید روغن در کارخانه‌های ما ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تن است در حالی که نیاز سالانه یک میلیون و 400 هزار تن است به‌همین دلیل بیشتر کارخانه‌ها با ظرفیت پایین تولید می‌کنند. بنابراین افزایش تولید دانه‌های روغنی می‌تواند ظرفیت خالی مانده کارخانه‌ها را پوشش دهد و حتی در برنامه‌ای بلند مدت، ایران توانایی صادرات روغن را خواهد داشت. نکته قابل توجه این است که در لایحه بودجه سال آینده مبلغ 162 میلیارد تومان به منظور حمایت از توسعه کشت دانه‌های روغنی لحاظ شده که این رقم نسبت به اعتبار 180 میلیارد تومانی امسال 10 درصد کاهش را نشان می‌دهد.
با توجه به ارزبری بالا، تولید دانه‌های روغنی، در صرفه‌جویی ارزی و مهم تر از آن تأمین امنیت غذایی نقش مهمی دارد. از سوی دیگر با توجه به اینکه در برنامه بودجه سال 1401، ارز 4200 تومانی برای واردات روغن و دانه‌های روغنی تخصیص نیافته است، بنابراین حمایت از تولید، سهم بسزایی در کاهش قیمت تمام شده روغن دارد. به نظر می رسد با توجه به اهمیت حمایت از تولید و حمایت از مصرف کننده، متولیان تولید باید هرچه سریع‌تر برنامه‌های حمایت از افزایش تولید دانه‌های روغنی را در قالب برنامه الگوی کشت ارائه دهند.

گروه اقتصادی- سال 2022 میلادی با نفت خام بشکه‌ای 77 دلار و 78 سنت آغاز شد. اگرچه هنوز به خاطر شیوع ویروس کرونا از نوع Omicron نگرانی‌هایی در خصوص میزان تقاضا برای نفت وجود دارد اما قیمت‌های آغازین سال 2022 حدود 50 درصد بالاتر از قیمت نفت خام در سال 2021 میلادی است. سال گذشته در چنین روزهایی قیمت هر بشکه نفت خام کمتر از 50 دلار بود و بالاترین قیمتی هم که نفت خام در سال 2021 لمس کرد، 83 دلار بود.
در همین حال صادرات نفت خام ایران نیز در این سال یک جهش را تجربه کرد و از حدود 500 هزار بشکه به یک میلیون و 500 هزار بشکه در روز رسید. به این ترتیب، ترمیم تأثیرات اقتصادی بحران کرونا در جهان، خروج اقتصادها از رکود و قرنطینه، هم روی قیمت جهانی نفت خام اثر مثبت داشت و هم میزان تقاضا برای نفت را بالا برد. این افزایش تقاضا برای ایران نیز فرصتی را فراهم کرد تا بازارش را حتی با وجود فشارهای امریکا گسترش دهد.
در سال 2021، یک اتفاق مهم نیز رقم خورد. در این سال برای اولین بار گاز طبیعی تعیین کننده قیمت نفت خام شد و رابطه میان این دو سوخت تغییر کرد. حالا، برای سال جدید میلادی، یعنی 2022، پیش‌بینی می‌شود که در ابتدا قیمت‌ها اندکی کاهش داشته باشند؛ اما به مرور دوباره روند افزایشی قیمت آغاز خواهد شد. تا جایی که پیش‌بینی می‌شود، هر بشکه نفت خام قیمت‌های بالاتر از 100 دلار را نیز بار دیگر تجربه کند.
قیمت‌ها در ابتدای سال کاهش می‌یابد، زیرا عدم اطمینان زیادی ناشی از نوع ویروس Omicron وجود دارد. پیش‌بینی می‌شود بازار شاهد افزایش عرضه نفت خام از سوی تولیدکنندگان بزرگ باشد و نگرانی‌هایی درباره میزان تقاضا وجود دارد. اما با وجود این اقتصادهای جهان بسرعت بهبود می‌یابند و همان طور که آژانس بین‌المللی انرژی و اوپک انتظار دارند مصرف جهانی نفت خام در پایان 2022 از مرز 100 میلیون بشکه در روز فراتر می‌رود و این مسأله قیمت‌ها را به سمت ارقام بالاتر سوق خواهد داد. برای ایران نیز‌ افزایش تقاضا در بازار جهانی نفت خام و قیمت‌های بالای نفت در 2022 می‌تواند زمینه‌ای برای گسترش بیشتر بازار شود.
رویترز به نقل از جان کیلداف تحلیلگر مؤسسه مدیریت دارایی اگین کپیتال درباره وضعیت بازار نفت می‌نویسد: «سال 2021 شاهد ترمیم بازار فرآورده‌های نفتی از جمله بنزین و سوخت جت بودیم... قیمت‌ها در بازار نفت نسبت به هرگونه اخبار مرتبط با کرونا حساس بود و هنوز هم این حساسیت وجود دارد. هنوز به طور کامل از بحران کرونا رها نشده‌ایم اما به سطح تقاضای قبل از کرونا نزدیک شده‌ایم.»
کریگ جیمز اقتصاددان مؤسسه کامسک نیز می‌گوید: «محدود شدن عرضه در رشد قیمت‌ها طی سال 2021 مؤثر بود.»