سحر طاعتی
روزنامه نگار
جشنواره ملی موسیقی جوان امسال 15 ساله شد. جشنواره‌ای که از دوره اول تا ششم به‌صورت مداوم برگزار و بعد از یک تعطیلی شش ساله از دوره هفتم تا به امروز به دبیری هومان اسعدی هر ساله با تمرکز برتکنوازی برگزار شده است و البته از دوره نهم بخش موسیقی نواحی نیز به جشنواره اضافه شد و تا به امروز این بخش نقش پررنگی در ایجاد انگیزه بین نسل جوان نسبت به موسیقی اجدادی‌شان در هر منطقه داشته است. اما یکی ازفاکتورهای مهم جشنواره موسیقی جوان حضور استادان بنام موسیقی ایران است که بسیاری از آنها طی ۹ دوره اخیرهمراه جشنواره بودند. علی اکبر شکارچی نوازنده پیشکسوت کمانچه یکی از همین استادان موسیقی ایران است که از دوره نهم در بخش موسیقی نواحی و اختصاصاً کمانچه لرستان حضور پررنگی داشته است. او که یکی از چهره‌های برجسته موسیقی ایران و موسیقی نواحی است امسال هم در بخش کمانچه لرستان و هم ساز کمانچه در موسیقی دستگاهی به‌عنوان داور، پانزدهمین جشنواره ملی موسیقی جوان را همراهی کرده است. گفت‌و‌گو با این هنرمند و آهنگساز را در خصوص جشنواره موسیقی جوان در ادامه می‌خوانید:

به نظر شما جشنواره موسیقی جوان تا چه اندازه توانسته نقش تأثیرگذاری در ایجاد انگیزه و استعدادیابی نسل جوان در بخش موسیقی نواحی داشته باشد؟
آمار این جشنواره هرساله گواه نقش مهم آن است. همین امسال تعداد قابل توجهی شرکت کننده در بخش نواحی شرکت کردند که خود نشان‌دهنده شور و شوق جوانان برای حضور دراین رخداد مهم موسیقایی است. با وجود تمام محدودیت‌هایی که کرونا به‌وجود آورده همه با شوق و ذوق کارشان را ضبط کردند و فرستادند و همین مسأله نشان از ایجاد انگیزه ناشی از برگزاری و نقش تأثیرگذار جشنواره است. این اتفاق مهم موسیقایی برای نوازندگان جوان محلی برای سنجش توانایی و تبادل ذوق و فکر و موسیقی است.
 موسیقی نواحی دارای گستردگی‌سازی و آوازی در کل کشور است.چه قدر بواسطه برگزاری جشنواره ملی موسیقی جوان و توجه به این گستردگی بومی، موسیقی نواحی مناطق مختلف معرفی شدند؟
جشنواره موسیقی جوان باعث شده کسانی هم که درنوازندگی یا خوانندگی حرفه‌ای نیستند از موسیقی قوم خودشان و دیگر اقوام باخبر شوند و همگان به اهمیت و پویایی و اثربخشی و توانایی که دراین موسیقی نهفته است واقف شوند. بواسطه جشنواره موسیقی جوان نوازندگان موسیقی دستگاهی برای توسعه کار خودشان از موسیقی نواحی استفاده می‌کنند و بالعکس خیلی از نوازندگان موسیقی محلی به اهمیت و امکانات بالقوه‌ای که درموسیقی دستگاهی است، پی بردند و هردودسته بر این مسأله واقف شدند که این دو نوع موسیقی هم خانواده هستند و چون این خویشاوندی وجود دارد باعث شده هر دو ژانر موسیقی به اهمیت موسیقی سرزمین خودشان پی ببرند.
به طور کلی موسیقی نواحی به خاطر برگزاری جشنواره موسیقی جوان بیش از هر دوره‌ای دارای اهمیت شده است هم خود مردم، روستاییان و عشایری که مهاجرت کردند برای خودشان اعتباری پیدا کردند و خودشان و موسیقی‌شان را باور کردند که گواه این مسأله اجراهای درخشان نوازندگان قومی در دوره‌های مختلف جشنواره موسیقی جوان است.
 بر اساس صحبت‌های شما می‌توان گفت آن انتقادی که همیشه مطرح بود مبنی بر عدم توجه نسل جوان به موسیقی اجدادی با تأثیر جشنواره موسیقی جوان رفع شده و این جشنواره باعث شده نسل امروزی به موسیقی گذشتگان خودشان توجه بیشتری نشان دهند؟
 درموسیقی اقوام همیشه اینگونه بوده که موسیقی در خانواده‌هایی که جریان داشته و دارد به‌صورت خانوادگی به این کار پرداخته‌اند و موسیقی به‌صورت نسل به نسل انتقال یافته وجوانترها جای بزرگترها را گرفته‌اند اما ویژگی خاصی که جشنواره موسیقی جوان دارد این است که به این نگاه جوان‌ها به موسیقی قومی سمت وسو داده به گونه‌ای که به بنیان‌های موسیقی قومی خودشان پی ببرند و باعث عدم ورود آنها به دیگر فضاهای موسیقی شده است.در واقع تأثیر جشنواره موسیقی جوان این بوده که استفاده نابجا از موسیقی قومی خودشان انجام ندهند و نگاه درستی به موسیقی قومی و منطقه‌ای‌شان داشته باشند. به نظرم مهم‌ترین قسمت جشنواره موسیقی جوان حضور داوران متخصص هر قوم و منطقه‌ای است. متخصصان هر منطقه رپرتوار را براساس داشته‌های موسیقایی آن منطقه تعیین می‌کنند و بسته به ویژگی‌های خاص موسیقی بومی همان قوم، داوری ها را انجام می‌دهند.
در طول سال جشنواره مجزایی به اسم جشنواره موسیقی نواحی داریم. جشنواره فجر هم هرساله بخشی را به موسیقی نواحی اختصاص می‌دهد اگر بخواهیم قیاسی قائل شویم جشنواره موسیقی جوان چه قدر نقش پررنگ‌تری نسبت به سایرین در توجه به نسل جوان در موسیقی نواحی دارد؟
شک نکنید جشنواره موسیقی جوان به خاطر حضور متخصصان هر قوم به‌عنوان داور و تعیین‌کننده رپرتواراجرایی؛ حرفه‌ای تر، علمی‌تر، بنیادی‌تر و قوم گرایانه ترچه در اجرا و چه در قضاوت‌ها و داوری‌ها عمل می‌کند. من دیگر جشنواره‌ها را نفی نمی‌کنم چرا که هر چه در این کشور به موسیقی پرداخته شود؛ این هنر توانایی‌اش بیشتر خواهد شد و امنیت فرهنگی هنری اش تأمین می‌شود اما در مجموع نظرم بر این است که جشنواره جوان برترازجشنواره‌های دیگر است چرا که بر سمت و سوی دادن و برحراست از موسیقی اقوام مختلف اثرگذاشته و این باعث شده کسانی که کارموسیقی می‌کنند از موسیقی قوم خودشان فاصله نگیرند و به آنها بپردازند. معتقدم که جشنواره موسیقی جوان موهبتی برای این کشور شده و نقش خیلی مهمی داشته است و بر این باورم که جشنواره موسیقی جوان حتی بر جشنواره موسیقی نواحی هم اثر گذاشته است. درست است که درجشنواره موسیقی نواحی نخبگان این سبک از موسیقی حضور دارند و داورانی متخصص آن را داوری می‌کنند اما همانند جشنواره موسیقی جوان نیست که موسیقی هر قومی توسط داوران متخصص داوری شود.
 آیا در چندین دوره جشنواره گذشته که شما داور بودید آثاری را دیده‌اید که بواسطه مرگ راویان شان از بین رفته باشند و به خاطر اجرا در جشنواره نوازندگان منطقه به آن بپردازند و به نوعی کشف و احیا کرده باشند؟
در موسیقی لرستان بسیاری از جوانان شرکت کننده به‌دنبال موسیقی‌هایی رفته‌اند که خیلی بنیادی در موسیقی قومی خودشان اثر گذاشته و موسیقی بر اساس آن بنیان‌ها شکل گرفته، در واقع به سراغ پیرزن‌ها و پیر مردها و افراد مختلفی رفتند و آنها را بازسازی و احیا کردند. اما در مجموع چون این فرهنگ شفاهی است و بواسطه مهاجرت و کوچ و مسائل اجتماعی و تحولات اقتصادی دور از انتظار نیست که خیلی از این ترانه‌ها از بین برود چون هر کدام کارکرد خودش را از دست می‌دهد به ‌عنوان مثال موسیقی خرمن کوبی با گاو و اسب و قاطر بواسطه جایگزین شدن کامباین؛ کارکردش را از دست داده یا مشک کوبی که زنان انجام می‌دادند دیگر امروزه معنایی ندارد چرا که دستگاه جایگزین مشک شده است اما من معتقدم که ما باید موسیقی متناسب با تحولات جدید و زندگی جدید خلق کنیم که این خود بسیار حائز اهمیت است.
با توجه به اینکه هر قومی رپرتوار خاص منطقه خودش را دارد؛ داوری‌های بخش نواحی به چه صورتی انجام می‌شود؟
موسیقی بومی موسیقی است که از دل زندگی مردم بیرون آمده است و شامل موسیقی کار، سوگ و سور و عاشقانه و فراق و موسیقی حماسی و... است که گاه براساس اتفاقات طبیعی همچون سیل و زلزله نیز شکل می‌گیرد.
در موسیقی لرستان درکنار همه این مواردی که گفتم، از شرکت کنندگان رقص‌های محلی هم می‌خواهیم و ما هم براساس توانایی و تکنیک آنها را بررسی می‌کنیم. یک ویژگی که موسیقی محلی دارد «خلاقیت در لحظه» نوازندگان است نوازندگان با ذوق و سلیقه خودشان و تکنیکی که دارند موسیقی ناب را به نمایش می‌گذارند و ما هم پیرامون اینها قضاوت می‌کنیم و اینکه چه قدرمی توانند قطعاتی که ما مشخص کردیم که همگی بنیان موسیقی نواحی را تشکیل می‌دهد با ذوق و خلاقیت اجرا کنند که شنونده را مجذوب خودشان کنند.
 در دوره‌های گذشته سطح آثار رسیده هر سال نسبت به قبل چگونه بوده چه قدر خلاقیتی که اشاره می‌کنید بیشتر شده و چه قدر سطح کیفی آثار رشد یا نزول پیدا کرده است؟
 از نظر کمیت؛ آمار امسال خیلی بیشتر از سال‌های قبل است از نظر کیفیت هرسال بخصوص در قسمت الف و ب رو به درخشندگی و پویایی و جسارت بوده است به نظرم در گروه سنی ج باید یک آسیب شناسی صورت گیرد. به گمانم یکی از دلایل عدم استقبال این رده این است که خیلی‌ها که توانایی بالایی دارند خودشان را در سطح جشنواره نمی‌دانند که در رقابت شرکت کنند و شاید به خاطر نپذیرفتن شکست در جشنواره شرکت نمی‌کنند یا جوایز را در‌شأن خودشان نمی‌بینند. واقعاً این افراد موقعی که سن شان بالا می رود به خاطر گفت‌و‌گوی ذهنی‌شان در کارهای جمعی شرکت نمی کنند به همین خاطر درخشندگی در گروه الف و ب بیشتر ازگروه ج است.

ندا سیجانی
خبرنگار
با گذشت پانزده دوره ازجشنواره ملی موسیقی جوان و پا گرفتن این رویداد مهم فرهنگی وهنری با حضور و حمایت جدی 100 داور که از استادان و پیشکسوتان موسیقی ایران هستند، اما همچنان فراز و نشیب‌هایی در مسیر این جشنواره بزرگ وجود دارد و برخی از داوران معتقدند برای حفظ و اعتلای این جشنواره باید سازوکارهای جدی تری را دنبال کرد.
آذین موحد دبیر نخستین جشنواره موسیقی جوان درباره رویکرد این جشنواره طی پانزده دوره برگزاری می‌گوید:«زمانی که دبیری اولین دوره این جشنواره را بر عهده گرفتم دو هدف مهم مد نظرم بود که الان هم با تدبیر دکتر هومان اسعدی سعی شده سیاستگذاری‌های لااقل بخش موسیقی کلاسیک متأثر از همین نگرش باشد. بهتر است نظام موسیقی کلاسیک رویکرد آکادمیک را دربین معلمان و جوانان اشاعه بدهد نه آنکه ازموسیقی کلاسیک صرفاً به‌عنوان حربه‌ای برای یادگیری دیگر سبک‌ها استفاده کرده و از ابعاد فرهنگی آن فرار کنند. درحال حاضر تمایل اکثر مردم به‌ سمت سبک و سیاق‌های موسیقی ساده که پول در آن مطرح است گرویده که عیبی هم ندارد، اما نه به قیمت عدم آگاهی از سبک‌های جدی‌تر و بسترهای فرهنگی موسیقی. اگر این موضوعات رعایت نشود از نگاه من برگزاری این جشنواره هیچ فایده‌ای ندارد زیرا نتوانسته است در تعمیم نگاه زیبایی شناسانه و فرهنگی اثری بگذارد.
جوانان باید تقویت شوند و معلمان و استادان هم توسط این جشنواره تشویق شوند
او افزود: به اعتقاد من جشنواره موسیقی جوان در حوزه موسیقی کلاسیک و سنتی و اقوام باید همین رویکرد را دنبال کند و مبتنی بر اصول واقعی هنر و مبتنی بر نقش موسیقی در اعتلای فرهنگی یک جامعه و محور فرهنگ‌سازی عمل کند تا باعث رشد و تعالی اذهان و نگاه مردم شود. از نگاه من وقتی جوانی مبتنی بر اصول صحیح موسیقی، نوازندگی می‌کند بسیاراهمیت دارد و نشان دهنده مسئولیت‌پذیری آن جوان است که بی‌اساس کاری را دنبال نمی‌کند و تنها در اندیشه درآمدزایی نیست. به همین ترتیب شنوندگان هم باید ارزش کار او و تفاوت سبک و سیاق کارش را با کسی که بدون پشتوانه نظری و فرهنگی کاری را انجام می‌دهد تشخیص دهند. شرکت کنندگان درجشنواره جوان اکثراً به رویکرد و نگاه فرهنگی متوصل هستند و از بینش زیباشناسی برخوردارند. لذا این جوانان باید تقویت شوند و معلمان و استادان هم توسط این جشنواره تشویق شوند تا با این رویکرد، هنر موسیقی را اشاعه دهند تا به اعتلای فرهنگی ملت ایران کمک کند. این نوازنده فلوت اظهار داشت: علاقه مردم به هنر باید موجب شود که افراد به یک وادی جدیدی از تفکر و بینش و تجربه هنری وارد شوند که تنها به‌دنبال پول و رانت‌های هنری و زد و بند و تزویر و ادا نباشند. در جشنواره موسیقی جوان، محوریت با جوانان است که خیلی احترام دارند و حضور استادان که داوری‌ها و آموزش جوانان را به عهده دارند، این امید را به‌وجود آورده که بتوانند با نگاهی درست، موسیقی را به‌عنوان محوری برای اعتلای فرهنگی به مردم معرفی کنند نه یک محور اقتصادی و گذران اوقات فراغت و طرب.
جشنواره موسیقی جوان نباید به‌دنبال اهداف سیاسی و اقتصادی باشد
آذین موحد گفت: اگرچه جشنواره ملی موسیقی جوان توانسته در بین جوانان انگیزه ایجاد کند اما بعد ازاتمام هر دوره آن برگزیدگان به حال خود رها می‌شوند و هیچ حمایتی صورت نمی‌گیرد. جشنواره موسیقی جوان دراین سال‌ها هیچ پیامد مثبتی برای برگزیدگان نداشته است، حتی با وجود تشکیل شوراهایی به منظور برنامه‌ریزی برای اینگونه حمایت‌ها، عملاً هیچ اتفاقی نیفتاده است.
داور پانزدهمین جشنواره موسیقی جوان دربخش ساز فلوت اظهارداشت: در مورد جشنواره موسیقی فجر که من هیچگاه در آن شرکت نداشتم، امید آن می‌رفت که در طی سالیان متمادی بتواند تأثیر بسزایی در بالا بردن سطح آگاهی عمومی از کیفیت موسیقی خوب و سبک‌های خاص و ناب داشته باشد، اما با مرور زمان به‌دلیل نبود هدف‌های فرهنگی و سیاست‌هایی که به ارتقای سطح سلیقه و آگاهی مردم بینجامد، امید به این جشنواره را ازدست دادیم، زیرا جز اهداف سیاسی و اقتصادی هدف دیگری را دنبال نمی‌کرد و براین باورم که اگرجشنواره ملی موسیقی جوان هم به همین روال پیش برود باید کنار گذاشته شود. مسئولان برگزاری این جشنواره لازم است نه تنها به زرق و برق برگزاری جشنواره بپردازند بلکه باید به فکر تعمیم دستاوردهای آن به‌منظور ارتقای سطح فرهنگ جامعه باشند. چرا برگزیدگان این جشنواره دعوت نمی‌شوند که طی هماهنگی وحمایت‌های دولتی پس از ایجاد بسترهای جدی به اجرای کنسرت درشهرستان‌ها، در پارک‌ها و در فرهنگسراها بپردازند. به ارائه سخنرانی و کنسرت در مدارس و یا درکانال‌های تلویزیونی بپردازند که به نوعی به اشاعه سلیقه خوب و فرهنگی کمک کنند. موحد به آینده نوازندگان فلوت امیدوار است و آن را مرهون تلاش معلمان این ساز و فرهنگسازی انجمن فلوت ایران دانسته و بسیار خوشحال است که یک نگاه و رویکرد درست هنری و آکادمیک مبتنی بر استانداردها و معیارهای جهانی در بخش ساز فلوت تعریف شده است. اگرچه به گفته او آموختن و آموزش این ساز فراز و نشیب‌های زیادی را درایران تجربه کرده است اما همچنان امیدوار و خرسند ازاینکه تلاش‌هایی بیش ازدیگر سازها دراین باب صورت گرفته است.
پایداری فرهنگ موسیقی و ایجاد پویایی بین راویان آن
این پژوهشگر و استاد دانشگاه درخصوص تفاوت جشنواره موسیقی جوان با دیگرجشنواره‌ها گفت: جشنواره‌های دیگر را به‌صورت جدی دنبال نکرده‌ام و در داوری آنها بجز درجشنواره‌های دانشجویی و برخی جشنواره‌های استانی حضور نداشته‌ام، اما در مقایسه جشنواره موسیقی نواحی و اقوام به نظر من نقش بسیار مهمی در پایداری فرهنگ موسیقی و ایجاد پویایی بین راویان آن در اقصی نقاط ایران دارد. موسیقی اقوام به‌دلیل تکثر فرهنگی و قابلیت‌های بی‌نظیری که در آن نهفته است باید در قسمت‌های مختلف ایران و با حمایت‌های صحیح برگزار شود. من جشنواره موسیقی اقوام را یکی از ملزمات سیاستگذاری فرهنگی می‌دانم و نه تنها برگزاری جشنواره‌های آن بلکه ایجاد فرصت‌هایی برای تدریس برخی سازهای نواحی و یا تشکیل انسامبل‌های موسیقی بومی در دانشگاه‌ها را لازم می‌دانم. ما باید چنین حمایت‌هایی را از موسیقی اقوام‌مان داشته باشیم تا راویان این هنرها حتی خارج از زیستگاه بومی‌شان به اشاعه این هنرها احساس تعلق بکنند و درواقع این هنرها نه تنها در بین اقوام بلکه برای همه ایرانیان زنده بماند و نسل به نسل منتقل شود و توسعه پیدا کند.
ستون‌های جشنواره جوان بر اساس آموزش بنا شده
آذین موحد در خصوص آکادمیک بودن جشنواره موسیقی جوان و تأثیرگذاری آن در مراکز آموزشی اظهار کرد: من براین باورم جشنواره جوان لزوماً تأثیری در فضای هنرستان‌های موسیقی کشور نداشته و به ندرت شرکت کنندگانی از هنرستان‌های موسیقی در گروه الف در جشنواره شرکت کرده‌اند. اکثرا از کلاس‌های خصوصی هستند. گروه سنی ب و ج هم که در سطح دانشگاه است‌ و شاهد حضور موفق آنها درجشنواره بوده‌ایم. به نظر من جوان‌ها یا نوجوان‌هایی که تمایل دارند در موسیقی فعالیت جدی داشته باشند باید در اوان نوجوانی با تلاش بسیار و کار جدی این ذهنیت را در خود تقویت کنند و برای مقایسه شدن و آگاه شدن از سطح کار خود در جشنواره‌ها شرکت داشته باشند. براستی این مطلب جالب و حائزاهمیت است که چرا به ندرت شرکت کنندگانی از هنرستان‌ها در گروه سنی الف شرکت دارند و باید دلیل این موضوع بررسی شود و دریابیم چه سیاست‌هایی لازم است پیاده شود تا در سطوح مختلف نوازندگان در عرصه‌های ملی شرکت داشته باشند. جشنواره جوان تا به حال فرصت چنین بررسی‌های آماری را نداشته تا پیرو آمارهایی که به‌دست می‌آورد طرح‌ها و استراتژی‌های ملی را مطرح کند تا بر اساس آن جامعه هنری و آموزشی ما برنامه‌ریزی‌های ملی انجام دهد.
او در پایان درباره حمایت 100 داور از این جشنواره که از بزرگان و استادان موسیقی هستند پاسخ داد: فکر می‌کنم مهم‌ترین مسأله این است که این جشنواره چون ستون‌هایش بر اساس آموزش بنا شده و در یک فضای غیرسیاسی فعالیت می‌کند و با توجه به محوریت جشنواره که موضوع جوانان است نگاه سیاسی در برگزاری آن اعمال نمی‌شود و حتی المقدرو به مفاهیم هنری و به اصول نوازندگی می‌پردازند؛ نوعی اتحاد و اتفاق نظر بین داوران ایجاد کرده است و از سوءاستفاده‌ها جلوگیری شده است. ما وظیفه داریم به‌عنوان متخصصین رشته‌ها که به داوری دعوت می‌شویم معیار‌سازی بکنیم تا با بالابردن سطح معیارها و معرفی اصول دقیق نوازندگی در هر رشته باعث تحول در نوازندگی هر ساز شویم.